Windykacja i zwrot pomocy publicznej

Komisja Europejska we współpracy z państwami członkowskimi przeprowadza stały przegląd istniejącej pomocy, między innymi na podstawie rocznych raportów sporządzanych przez te państwa⁴⁴⁷. Zgodnie z art. 108 ust. 2 TFUE, w przypadku stwierdzenia przez Komisję przyznania przez państwo członkowskie pomoc niezgodnej z regułami rynku wewnętrznego w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE nakazuje ona niezwłoczne zaprzestanie jej udzielania448. W razie wystąpienia różnic w ocenie pomocy między danym krajem a Komisją, ostateczne rozstrzygnięcie należy do Trybunału Sprawiedliwości449. Art. 108 ust. 3 Traktatu stanowi, że: „Komisja jest informowana, w czasie odpowiednim do przedstawienia swych uwag, o wszelkich planach przyznania lub zmiany pomocy. […] Dane państwo członkowskie nie może wprowadzać w życie projektowanych środków dopóki procedura ta nie doprowadzi do

446 Są to m.in. programy gwarancji na rzecz finansowania budowy statków morskich, środki pomocy na rzecz zachowania narodowego dziedzictwa kulturowego w rozumieniu art. 107 ust. 3 lit. d) TFUE oraz środki pomocy, które spełniają wymogi wszystkich innych stosownych przepisów ogólnego rozporządzenia Komisji w sprawie wyłączeń grupowych, lecz są wyłączone z zakresu jego stosowania, ponieważ środki te stanowią „pomoc ad

hoc” lub środki te zostały przedstawione w formie nieprzejrzystej (art. 5 ogólnego rozporządzenia w sprawie

wyłączeń grupowych), ale w ich przypadku ekwiwalent dotacji brutto jest obliczany na podstawie metody zatwierdzonej przez Komisję w trzech osobnych decyzjach przyjętych po dniu 1 stycznia 2007 r.

447 ETS w sprawie C-311/94 IJssel-Vliet Combinatie BV przeciwko Minister van Economische Zaken, ECR 1996, s. I-5023, pkt 36.

448 SPI w sprawach połączonych T-102/07 oraz T-120/07 Freistaat Sachsen (Niemcy) (T-102/07), MB

Immobilien Verwaltungs GmbH i MB System GmbH & Co. KG (T-120/07) przeciwko Komisji Europejskiej, ECR

2010, s. II-nyr, pkt 63.

wydania decyzji końcowej”. Ustanowiony tym przepisem zakaz wprowadzania w życie zamierzonej pomocy publicznej przez rozstrzygnięciem Komisji w tej sprawie, obejmuje swoim zakresem wszelkie rodzaje pomocy, które zostały przyznane przez władze publiczne określonych państw członkowskich bez wymaganej notyfikacji⁴⁵⁰. Art. 108 ust. 3 TFUE umożliwia również udział sądów krajowych w procesie kontroli udzielonej pomocy, przy czym nie mogą one rozstrzygać o tym, czy proponowany środek pomocy jest dopuszczalny i zgodny z zasadami wspólnego rynku, gdyż to stanowi wyłączną kompetencję organów Unii Europejskiej, tj. Komisji Europejskiej, Rady i sądów UE451. Badanie zgodności proponowanych środków pomocy z zasadami rynku wewnętrznego w oparciu o kryteria określone w art. 107 ust. 2 i 3 TFUE zasadniczo należy do kompetencji Komisji Europejskiej452. Oznacza to, że ocena zgodności planowanej pomocy publicznej znajduje się wyłącznie w gestii Komisji i podlega kontroli przez sądy Unii Europejskiej453.

Mając zatem na uwadze przepisy Traktatu można wskazać, że w sytuacji, gdy państwo członkowskie przed przyznaniem lub zmianą pomocy nie powiadomi Komisji o swych planach, pomoc taka jest uznawana za pomoc przyznaną bezprawnie w kontekście prawa unijnego od momentu jej przyznania454. Pojęcie bezprawnie przyznanej pomocy obejmuje w szczególności pomoc nienotyfikowaną oraz pomoc udzieloną wbrew klauzuli standstill. Z kolei pojęcie nienotyfikowanej pomocy obejmuje pomoc już udzieloną, która mimo istnienia obowiązku jej notyfikacji nie została zgłoszona Komisji Europejskiej. Regulacja zasad

450 Istnieją określone okoliczności, w których pomoc państwa może być udzielana zgodnie z prawem bez zgody Komisji Europejskiej. Wskazać tu należy na środki pomocy spełniające wszelkie wymagania rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych GBER, w przypadku których państwo członkowskie jest zwolnione z obowiązku zgłoszenia planowanego środka pomocy. Podobnie obowiązek stosowania okresu zawieszenia nie dotyczy przypadku pomocy istniejącej, który dotyczy przede wszystkim pomocy przyznawanej w ramach programu istniejącego przed przystapieniem danego państwa do Unii Europejskiej lub w ramach programu uprzednio zatwierdzonego przez Komisję Europejską.

451 Problematyka relacji między Komisją Europejską a sądami krajowymi została pierwotnie uregulowana w obwieszczeniu w sprawie współpracy między sądami krajowymi a Komisją w dziedzinie pomocy państwa (DzUrz WE C 312 z 23.11.1995), które wprowadziło mechanizmy współpracy i wymiany informacji pomiędzy Komisją i sądami krajowymi. Obecnie w tym zakresie obowiązuje komunikat Komisji w sprawie egzekwowania prawa dotyczącego pomocy państwa przez sądy krajowe (DzUrz UE C 85/1 z 9.4.2009), które zastąpiło obwieszczenie Komisji z 1995 r. Zasadniczym celem zawiadomienia jest poinformowanie sądów krajowych i osób trzecich o środkach zaradczych dostępnych w przypadku naruszenia zasad udzielania pomocy publicznej oraz przekazanie wskazówek dotyczących praktycznego zastosowania tych zasad.

452 SPI w sprawach: T-584/08 Cantiere navale De Poli SpA przeciwko Komisji Europejskiej, ECR 2011, s. II-nyr, pkt 34; T-3/09 Republika Włoska przeciwko Komisji Europejskiej, ECR 2011, s. II-II-nyr, pkt 58.

453 ETS w sprawie C-451/03 Servizi Ausiliari Dottori Commercialisti Srl przeciwko Giuseppe Calafiori, ECR 2006, s. I-2941, pkt 71; SPI w sprawach T-443/08 i T-455/08 Freistaat Sachsen i Land Sachsen-Anhalt

(T-443/08) i Mitteldeutsche Flughafen AG i Flughafen Leipzig-Halle GmbH (T-455/08) przeciwko Komisji Europejskiej, ECR 2011, s. II-nyr, pkt 49.

454 Bezprawnie przyznana pomoc (unlawful aid) jest to pomoc przyznana z naruszeniem art. 108 ust. 3 TFUE, co oznacza, że w zakres tego pojęcia wchodzi pomoc podlegająca zakazowi określonemu w art. 107 ust. 1 TFUE. Bezprawnie przyznana pomoc nie obejmuje zatem środków niebędących pomocą w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE oraz pomocy publicznej niezakazanej w art. 107 ust. 1 TFUE.

proceduralnych dotyczących postępowania w sprawie bezprawnie przyznanej pomocy i zasad jej windykacji znajduje się w art. 108 ust. 2 TFUE oraz w rozporządzniu Rady nr 659/99455. Procedura ustanowiona w art. 108 ust. 2 TFUE toczy się między Komisją a danym państwem członkowskim, co oznacza, że procedura ta wszczynana jest wyłącznie w stosunku do danego państwa członkowskiemu a nie przeciwko beneficjentom pomocy⁴⁵⁶. Przedsiębiorstwa będące beneficjentami pomocy uważane są w tym postępowaniu wyłącznie za zainteresowanych, co oznacza, że przedsiębiorstwa takie posiadają pewne prawa proceduralne, które mają im umożliwić przedstawienie Komisji informacji, ale nie posiadają one statusu strony w postępowaniu, który umożliwiałby prawo do obrony457. Postępowanie w sprawie bezprawnie przyznanej pomocy jest wszczynane w sytuacji, gdy Komisja weszła w posiadanie pochodzących z dowolnego źródła informacji w zakresie domniemanego przyznania takiej pomocy, a cała procedura może być zainicjowana z urzędu lub na skutek skargi osoby trzeciej. W pierwszej kolejności Komisja wydaje polecenie udzielenia informacji na temat danego środka pomocowego, które skierowane jest do zainteresowanego państwa członkowskiego, przy czym termin dostarczenia kompletnego zawiadomienia przez to państwo wynosi co do zasady 15 dni roboczych458. Po zapoznaniu się z uwagami i wyjaśnieniami zainteresowanego państwa członkowskiego Komisja może wydać albo decyzję nakazującą wstrzymanie udzielenia pomocy (tzw. nakaz zawieszenia) albo decyzję o prowizorycznej windykacji nakazującą zwrot dotychczas udzielonej pomocy (tzw. nakaz windykacji) do czasu wydania ostatecznego rozstrzygnięcia o zgodności przedmiotowej pomocy z zasadami wspólnego rynku. Wprowadzenie nakazu zawieszenia ma za zadanie niepogarszanie późniejszej sytuacji beneficjentów kwestionowanej pomocy, gdyż w momencie wydania kończącej postępowanie decyzji negatywnej będą oni zobowiązani do zwrotu pomocy wraz z odsetkami. Dodatkowo Komisja Europejska może wydać ten nakaz w celu prewencyjnym z uwagi na to, że dalsze udzielanie pomocy może przyczynić się do

455 ETS w sprawie C-400/99 Republika Włoska przeciwko Komisji Wspólnot Europejskich, ECR 2005, s. I-3657, pkt 23.

456 ETS w sprawach połączonych C-74/00 P oraz C-75/00 P Falck SpA i Acciaierie di Bolzano SpA przeciwko

Komisji Wspólnot Europejskich, ECR 2002, s. I-7869, pkt 81-89; SPI w sprawie T-156/04 Électricité de France (EDF) przeciwko Komisji Europejskiej, ECR 2009, s. II-4503, pkt 102.

457 ETS w sprawie C-276/03 P Scott SA przeciwko Komisji Wspólnot Europejskich, ECR 2005, s. I-8437, pkt 34; SPI w sprawach: T-62/08 ThyssenKrupp Acciai Speciali Terni SpA przeciwko Komisji Europejskiej, ECR 2010, s. II-nyr, pkt 163; T-231/06 oraz T-237/06 Królestwo Niderlandów (T-231/06) i Nederlandse Omroep Stichting

(NOS) (T-237/06) przeciwko Komisji Europejskiej, ECR 2010, s. II-nyr, pkt 36.

458 A. Sinnaeve, State Aid Control: Objectives and Procedures, [w:] N. Phedon, B. Sanoussi (eds.), “Understanding State Aid Policy in the European Community. Perspectives on Rules and Practice”, Kluwer Law International, Hague 1999, s. 22.

większego zakłócenia konkurencji459. Natomiast decyzja nakazująca państwu członkowskiemu tymczasową windykację bezprawnie przyznanej pomocy wydawana jest w przypadku braku wątpliwości co do pomocowego charakteru udzielanego wsparcia i istnienia okoliczności wymagających podjęcia natychmiastowych działań, gdyż istnieje poważne ryzyko wyrządzenia istotnej i nieodwracalnej szkody konkurentom beneficjenta w związku z udzieloną pomocą publiczną460. Niezastosowanie się do tych decyzji może być podstawą skargi Komisji do Trybunału Sprawiedliwości o naruszenie Traktatu. Należy jednak zaznaczyć, że zgodnie z orzeczenictwem Trybunału Sprawiedliwości Komisja nie może podejmować ostatecznej decyzji nakazującej zwrot pomocy, jeżeli jedynym naruszeniem jest niezgłoszenie pomocy zgodnie z art. 108 ust. 3 TFUE461. W związku z tym Komisja musi przeprowadzić pełne postępowanie dotyczące oceny zgodności pomocy z zasadami wspólnego rynku462. Dopiero po zakończeniu takiego postępowania można podjąć ustalenie, czy pomoc jest niezgodna z przepisami Traktatu463.

Postępowanie w przypadku bezprawnie przyznanej pomocy przebiega w podobny sposób, jak w przypadku standardowej procedury notyfikacyjnej, przy czym Komisja nie ma obowiązku zakończenia fazy badania wstępnego w terminie dwumiesięcznym. Podobnie jak w przypadku fazy badania wstępnego Komisja może w razie zaistnienia wątpliwości co do zgodności środka pomocy ze wspólnym rynkiem wszcząć procedurę formalnego dochodzenia, która może zakończyć się wydaniem decyzji stwierdzającej, że udzielana pomoc nie stanowi pomocy publicznej, decyzji pozytywnej statuującej, że udzielana pomoc

459 C. Arhold, Suspension Orders in State Aid Cases – Is the Court Closing Pandora’s Box again?, European State Aid Law Quarterly 1/2003, s. 39-50.

460 Komisja w Komunikacie w sprawie egzekwowania prawa dotyczącego pomocy państwa przez sądy krajowe (DzUrz UE C 85/1 z 9.4.2009) wskazuje na ważną rolę sądów krajowych w stosowaniu art. 108 ust. 3 TFUE, który wywołuje bezpośredni skutek w prawie krajowym państw członkowskich. Oznacza to, że postępowania przed sądami krajowymi stanowią ważny środek naprawienia szkód wyrządzonych konkurencji i innym osobom trzecim na skutek udzielenia pomocy państwa niezgodnej z prawem. W tym wypadku środki ochrony możliwe do uzyskania przed sądem krajowym obejmują zapobieganie wypłacie pomocy niezgodnej z prawem, zwrot pomocy niezgodnej z prawem, zwrot odsetek naliczanych za okres, kiedy pomoc była niezgodna z prawem, odszkodowania dla konkurencji i innych osób trzecich oraz środki tymczasowe zapobiegające pomocy niezgodnej z prawem.

461 ETS w sprawach: C-301/87 Republika Francuska przeciwko Komisji Wspólnot Europejskich, ECR 1990, s. I-307, pk 19-22; C-39/94 Syndicat français de l'Express international (SFEI) i inni przeciwko La Poste oraz inne, ECR 1996, s. I-3547, pkt 43; C-261/01 oraz C-262/01 Belgische Staat przeciwko Eugène van Calster i Felix

Cleeren (C-261/01) i Openbaar Slachthuis NV (C-262/01), ECR 2003, s. I-12249, pkt 73-76.

462 P. Nicolaides, Control of State Aid in the EU: Compliances, Sanctions and Rational Behaviour, World Competition 3/2002, Vol. 25, s. 257.

463 ETS w sprawie C-199/06 Centre d’exportation du livre français (CELF) i Ministre de la Culture et de la

Communication przeciwko Société internationale de diffusion et d’édition (SIDE), ECR 2008, s. I-469, pkt

jest pomocą publiczną zgodną z przepisami Traktatu, decyzji warunkowej albo negatywnej464. Procedura może trwać dłużej niż 18 miesięcy i państwo członkowskie nie ma prawa żądać wydania rozstrzygnięcia przez Komisję w ciągu 2 miesięcy.

Art. 108 ust. 2 Traktatu odnosi się nie tylko do bezprawnie przyznanej pomocy, ale także do pomocy wykorzystanej niezgodnie z przeznaczeniem. Zgodnie z art. 1 lit. f rozporządzenia proceduralnego 659/99 pomoc niewłaściwie wykorzystana jest to pomoc wykorzystana przez beneficjenta z naruszeniem wydanej przez Komisję Europejską decyzji o niezgłoszeniu sprzeciwu będącej decyzją pozytywną kończącą postępowanie notyfikacyjne w fazie badania wstępnego (decision not to raise objections), decyzji pozytywnej kończącej postępowanie w procedurze formalnego dochodzenia (positive decision) lub decyzji warunkowej kończącej postępowanie w procedurze formalnego dochodzenia (conditional decision). Postępowanie w sprawie niewłaściwie wykorzystanej pomocy wszczynane jest przez Komisję wydaniem decyzji o wszczęciu procedury formalnego dochodzenia i przebiega na zbliżonych zasadach przewidzianych dla postępowania w sprawie pomocy niedozwolonej. Różnica polega na tym, że pomoc niewłaściwie wykorzystana została już uprzednio zatwierdzona przez Komisję i dlatego w toku przedmiotowego postępowania na Komisji spoczywa ciężar udowodnienia, że pomoc została wykorzystana niezgodnie z przeznaczeniem. Oznacza to, że Komisja nie przeprowadza wstępnego badania pomocy i jest zawsze zobligowana do wszczęcia formalnego dochodzenia oraz nie może wydać decyzji o nakazie windykacji pomocy w trakcie prowadzenia procedury formalnego dochodzenia, zaś w celu uzyskania informacji może jedynie przy pomocy nakazu żądać przedłożenia kompletnych danych o pomocy. Komisja może natomiast w celu ochrony konkurencji na jednolitym rynku wydać nakaz zawieszenia, czyli decyzję nakazujacą wstrzymanie wszelkiej pomocy, wobec której istnieje podejrzenie niewłaściwego wykonania do czasu podjęcia przez Komisję decyzji o zgodności zmian pomocy z zasadami wspólnego rynku.

W przypadku wydania przez Komisję Europejską decyzji negatywnej w postępowaniu w sprawie bezprawnie przyznanej pomocy lub postępowaniu w sprawie niewłaściwie wykorzystanej pomocy państwo członkowskie jest zobowiązane do egzekucji udzielonej pomocy od beneficjenta465. Windykacja spoczywa na państwie członkowskim i odnosi się do

464 ETS w sprawie C-322/09 P NDSHT Nya Destination Stockholm Hotell & Teaterpaket AB przeciwko Komisji

Europejskiej, ECR 2010, s. I-nyr, pkt 50.

465 ETS w sprawach: C-209/00 Komisja Wspólnot Europejskich przeciwko Republice Federalnej Niemiec, ECR 2002, s. I-11695, pkt 31; C-404/00 Komisja Wspólnot Europejskich przeciwko Królestwu Hiszpanii, ECR 2003, s. 6695, pkt 21; C-232/05 Komisja Wspólnot Europejskich przeciwko Republice Francuskiej, ECR 2006, s. I-10071, pkt 42; 304/09 Komisja Europejska przeciwko Republice Włoskiej, ECR 2010, s. I-nyr, pkt 31; C-305/09 Komisja Europejska przeciwko Republice Włoskiej, ECR 2011, s. I-nyr, pkt 26.

kwoty przyznanej pomocy oraz do odsetek obejmujących okres od dnia udzielenia pomocy do dnia zwrotu466. W wyroku dotyczącym sprawy Kohlegesetz Trybunał Sprawiedliwości po raz pierwszy stwierdził, że Komisja ma prawo nakazać windykację pomocy państwa przyznanej bezprawnie i niezgodnej ze rynkiem wewnętrznym⁴⁶⁷. Wskazano wówczas, że Komisja jest organem właściwym do podejmowania decyzji, czy dane państwo członkowskie ma zmienić lub znieść pomoc państwa, która okazała się niezgodna ze wspólnym rynkiem. „Powinno jej zatem przysługiwać prawo żądania zwrotu takiej pomocy”. W orzeczeniu w sprawie Alfa Romeo Trybunał podkreślił, że celem działania Komisji Europejskiej w przypadku żądania odzyskania bezprawnie przyznanej pomocy jest spowodowanie utraty przez beneficjenta korzyści, którą uzyskał on na rynku w porównaniu z podmiotami konkurującymi oraz odtworzenie sytuacji istniejącej przed wypłatą tej pomocy468. Przywrócenie wcześniejszej sytuacji następuje zatem, gdy beneficjent zwróci pomoc przyznaną bezprawnie i niezgodną ze wspólnym rynkiem, tracąc tym samym przewagę, jaką uzyskał w stosunku do swoich konkurentów na rynku, a warunki konkurencji panujące przed przyznaniem pomocy zostają przywrócone469. Z kolei Sąd w wyroku w sprawie Siemens v Commission podkreślił, że w celu eliminacji wszelkich dodatkowych korzyści finansowych wynikających z bezprawnie udzielonej pomocy, zwrotowi podlegają także odsetki od bezprawnie przyznanych kwot, przy czym wysokość odsetek musi być równa korzyści finansowej, która wyniknęła z dostępności danych środków pomocy przez określony czas oraz z faktu, że beneficjent otrzymał je nieodpłatnie470. Oznacza to, że windykacja pomocy publicznej jest konieczna dla zapewnienia jednakowych warunków działania na jednolitym rynku europejskim i dlatego odzyskanie pomocy udzielonej z naruszeniem przepisów Traktatu lub wykorzystanej niezgodnie z przeznaczeniem nie jest karą, ale logiczną konsekwencją uznania danej pomocy za przyznaną bezprawnie471. Taką linię orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości potwierdza także wyrok

466 Politykę Komisji Europejskiej w odniesieniu do wykonywania przez państwa członkowskie decyzji o windykacji objaśnia Zawiadomienie Komisji w sprawie zapewnienia skutecznego wykonania decyzji Komisji nakazujących państwom członkowskim odzyskanie pomocy przyznanej bezprawnie i niezgodnej ze wspólnym rynkiem (DzUrz UE C 272/4 z 15.11.2007).

467 ETS w sprawie 70-72 Komisja Wspólnot Europejskich przeciwko Republice Federalnej Niemiec, ECR 1973, s. 813, pkt 13.

468 ETS w sprawie C-348/93 Komisja Wspólnot Europejskich przeciwko Republice Włoskiej, ECR 1995, s. I-673, pkt 26-27.

469 ETS w sprawach: C-350/93 Komisja Wspólnot Europejskich przeciwko Republice Włoskiej, ECR 1995, s. 699, pkt 21; C-75/97 Królestwo Belgii przeciwko Komisji Wspólnot Europejskich („Maribel I”), ECR 1999, s. I-3671, pkt 64.

470 SPI w sprawie T-459/93 Siemens SA przeciwko Komisji Wspólnot Europejskich, ECR 1995, s. II-1675, pkt 82-85.

471 ETS w sprawach: C-142/87 Królestwo Belgii przeciwko Komisji Wspólnot Europejskich, ECR 1990, s. I-959, pkt 66; C-183/91 Komisja Wspólnot Europejskich przeciwko Republice Greckiej, ECR 1993, s. I-3131, pkt 16; C-75/97 Królestwo Belgii przeciwko Komisji Wspólnot Europejskich („Maribel I”), ECR 1999, s. I-3671, pkt

Sądu w sprawie CETM v Commission uznający, że żądanie zwrotu bezprawnie przyznanej pomocy nie stanowi nieprzewidzianej w prawie unijnym sankcji, nawet jeżeli wprowadza się ją na długo po udzieleniu tej pomocy⁴⁷². Z kolei w orzeczeniach w sprawach Commission v Greece (sprawa „Olympic Airways”)473 oraz Commission v France (sprawa „Scott”)⁴⁷⁴ Trybunał zwrócił szczególną uwagę, że pełne wykonanie decyzji Komisji o windykacji może nastąpić jedynie wówczas, gdy działania podjęte przez państwa członkowskie w tym zakresie przynoszą konkretne rezultaty, a także pod warunkiem bezzwłocznego wdrożenia procedury windykacyjnej wobec odbiorcy bezprawnej pomocy państwa. Tak długo jak pomoc nie zostanie odzyskana, jej beneficjent, zatrzymując środki z pomocy uznanej za niezgodną z zasadami rynku wewnętrznego, może korzystać z wynikającej z tego faktu niezasłużonej przewagi konkurencyjnej.

W 1999 r. podstawowe zasady dotyczące odzyskiwania pomocy zostały włączone do rozporządzenia Rady nr 659/99 („rozporządzenie proceduralne”). Dalsze przepisy wykonawcze zostały zawarte w rozporządzeniu Komisji 794/2004 („rozporządzenie wykonawcze”). Art. 14 ust. 1 rozporządzenia proceduralnego potwierdza dotychczasową linię orzecznictwa sądów unijnych oraz nakłada na Komisję obowiązek wydania nakazu windykacji pomocy przyznanej bezprawnie i niezgodnej ze rynkiem wewnętrznym, o ile nie stanowiłoby to naruszenia ogólnych zasad prawa. Ponadto artykuł ten zobowiązuje państwa członkowskie do podjęcia wszelkich niezbędnych środków w celu windykacji pomocy przyznanej bezprawnie, która zostanie uznana za niezgodną ze wspólnym rynkiem. Trybunał Sprawiedliwości w sprawach Land Rheinland-Pfalz v Alcan Deutschland475 oraz Italy v Commission476 wskazał, że wyjątki od obowiązku zwrotu pomocy, które wiążą się z przestrzeganiem „ogólnych zasad prawa” dotyczą zasady ochrony uzasadnionych oczekiwań (legitimate expectations) oraz zasady pewności prawnej (legal certainty). Pierwsza z zasad oznacza, że Komisja Europejska nie może żądać zwrotu pomocy, gdy sama zachowywała się w sposób wskazujący na to, że uznaje daną pomoc publiczną za zgodną z prawem unijnym477.

64; C-507/08 Komisja Europejska przeciwko Republice Słowackiej, ECR 2010, s. I-nyr, pkt 42; C-331/09

Komisja Europejska przeciwko Rzeczpospolitej Polskiej, ECR 2011, s. I-nyr, pkt 54.

472 SPI w sprawie T-55/99 Confederación Española de Transporte de Mercancías (CETM) przeciwko Komisji

Wspólnot Europejskich, ECR 2000, s. II-3207, pkt 24.

473 ETS w sprawie C-415/03 Komisja Wspólnot Europejskich przeciwko Republice Greckiej, ECR 2005, s. I-3875.

474 ETS w sprawie C-232/05 Komisja Wspólnot Europejskich przeciwko Republice Francuskiej, ECR 2006, s. I-10071.

475 ETS w sprawie C-24/95 Land Rheinland-Pfalz przeciwko Alcan Deutschland GmbH, ECR 1997, s. I-1591. 476 ETS w sprawie C-372/97 Republika Włoska przeciwko Komisji Wspólnot Europejskich, ECR 2004, s. I-3679. 477 K. Jaros, N. Ritter, Pleading Legitimate Expectations in the Procedure for the Recovery of State Aid, European State Aid Law Quarterly 4/2004, s. 573-582.

Z kolei zasada pewności prawnej interpretowana jest w zakresie posiadania wiedzy przez beneficjenta na temat zgodności z prawem pomocy państwa, którą miałby otrzymać. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości zasada ta sprzeciwia się z reguły temu, aby początek temporalnego zakresu obowiązywania unijnego aktu prawnego przypadał na chwilę poprzedzającą ogłoszenie tego aktu⁴⁷⁸. Oznacza to, że w przypadku braku odmiennej wskazówki domniemywa się, że akt prawa unijnego nie ma skutku wstecznego479.

Kolejny wyjątek od obowiązku zwrotu pomocy publicznej jest związany z przedawnieniem roszczenia windykacji. Zgodnie z art. 15 rozporządzenia 659/99 kompetencje Komisji w zakresie windykacji podlegają 10-letniemu okresowi przedawnienia, który rozpoczyna bieg w dniu, w którym beneficjentowi udzielono bezprawnie w jakiejkolwiek formie pomoc publiczną w ramach programu pomocowego lub jako pomoc indywidualną. Po upływie okresu 10 lat bezprawna pomoc będzie traktowana jako pomoc istniejąca, przy czym przerwanie biegu przedawnienia następuje przez jakiekolwiek działanie podejmowane przez Komisję lub przez państwo członkowskie, które działa na wniosek Komisji. W takim przypadku nie ma znaczenia, czy żądanie Komisji o udzielenie informacji zostało zakomunikowane beneficjentowi, zaś każdy przerwany termin zaczyna biec na nowo.

Windykacja pomocy nie zostanie przeprowadzona również w sytuacji, gdy w związku z zaistnieniem wyjątkowych okoliczności dane państwo członkowskie nie może wykonać decyzji nakazującej zwrot bezprawnie przyznanej pomocy publicznej. Jest to zasada „absolutnej niemożliwości”, która może być podnoszona jako przyczyna niewykonania decyzji Komisji Europejskiej o windykacji tylko wtedy, gdy państwo członkowskie wykorzystało już wszelkie dostępne prawne środki zmierzające do wykonania tej decyzji480. Przykładem jest przypadek, gdy przedsiębiorstwo zostało zlikwidowane w wyniku przeprowadzonego postępowania upadłościowego zanim Komisja podjęła decyzję o windykacji, przy czym sam fakt trudnej sytuacji finansowej beneficjenta nie powoduje zastosowania tego wyjątku. W orzeczeniach w sprawach Commission v Greece481 oraz Italy v Commission (sprawa “ENI-Lanerossi”)482 Trybunał Sprawiedliwości wskazał, że pojawienie

478 ETS w sprawach: 98/78 A. Racke przeciwko Hauptzollamt Mainz, ECR 1979, s. 69; 99/78 Weingut Gustav

Decker KG przeciwko Hauptzollamt Landau, ECR 1979, s. 101; 84/81 Staple Dairy Products Limited przeciwko Intervention Board for Agricultural Produce, ECR 1982, s. 1763.

479 ETS w sprawie C-369/09 P ISD Polska sp. z o.o. i inni przeciwko Komisji Europejskiej, ECR 2011, s. I-nyr,