Rodzaje pomocy publicznej w Polsce

Zgodnie z art. 107 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej środki pomocy spełniające wszystkie zawarte w nim kryteria są zasadniczo niezgodne z rynkiem wewnętrznym. Zasada niezgodności nie jest jednak równoważna z całkowitym zakazem. Niedozwolony charakter pomocy publicznej niezgodnej z rynkiem wewnętrznym nie ma miejsca w sytuacji, w której automatyczne zastosowanie znajdzie art. 107 ust. 2 TFUE, ustanawiający zamknięty katalog rodzajów pomocy publicznej, uznanej przez sam Traktat za zgodną z zasadami jednolitego rynku europejskiego. Z kolei na podstawie art. 107 ust. 3 TFUE można wskazać rodzaje pomocy publicznej udzielanej przez państwa członkowskie, których zgodność z rynkiem wewnętrznym może zostać uznana przez Komisję Europejską. Są to: pomoc regionalna, której zadaniem jest rozwój regionów o bardzo niskim poziomie życia lub regionów, w których występuje znaczne bezrobocie, pomoc na promowanie projektów posiadających znaczenie ogólnoeuropejskie lub na zapobieżenie poważnym zakłóceniom w gospodarce państwa członkowskiego, ukierunkowana na określone cele – np. na rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, na ochronę środowiska, na prace badawczo-rozwojowe – pomoc horyzontalna, przeznaczona dla przedsiębiorstw z konkretnych branż gospodarki pomoc sektorowa oraz pomoc na wspieranie kultury i ochronę dziedzictwa kulturowego. Generalnie rzecz ujmując, udzielaną przez państwa członkowskie, a więc i przez Polskę po akcesji w 2004 r. do Unii Europejskiej, pomoc dopuszczalną warunkowo można podzielić na trzy kategorię, tj. pomoc na cele regionalne, pomoc na cele horyzontalne i pomoc dla sektorów wrażliwych.

Pomoc dla sektorów wrażliwych związana jest z restrukturyzacją poszczególnych dziedzin gospodarki oraz pojedynczych przedsiębiorstw. Pomoc ta jest dopuszczalna w sytuacji, gdy jej udzielenie przyspiesza niezbędne zmiany lub rozwój tych sektorów, przywraca długookresowe funkcjonowanie tych sektorów i wpływa łagodząco na społeczne i gospodarcze koszty zmian w tych sektorach. Pomoc sektorowa podlega szczególnie wnikliwej i starannej kontroli ze względu na specyfikę konkretnych sektorów. Należy chociażby wskazać niskie wykorzystanie mocy produkcyjnych, nadprodukcję, czy też ostrą konkurencję na rynku wewnętrznym i poza nim. W Polsce od 2004 r. w ramach pomocy sektorowej wsparcie kierowane jest do sektorów górnictwa węgla kamiennego, przemysłu stoczniowego, kinematografii543 oraz sektora wytwarzania energii elektrycznej. w tym ostatnim przypadku

543 Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 27 października 2005 roku w sprawie udzielania przez Polski Instytut Sztuki Filmowej dofinansowania przedsięwzięć z zakresu kinematografii, DzU z 2005 r. Nr 219, poz. 1870, z późn. zm.

pomoc udzielana jest w formie rekompensaty z tytułu dobrowolnego rozwiązania umów długoterminowych sprzedaży mocy i energii elektrycznej. Ponadto szczegółowe zasady odnoszą się do udzielania pomocy dla ratowania przedsiębiorstw o szczególnym znaczeniu dla rynku pracy⁵⁴⁴.

W warunkach Polski pomoc regionalna ma na celu zmniejszenie dysproporcji w rozwoju społecznym i gospodarczym między poszczególnymi obszarami kraju. Jeszcze przed wejściem Polski do UE w 2004 r., na podstawie nieobowiązującej już ustawy o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców545, dopuszczalna była pomoc konieczna do pobudzenia długookresowego rozwoju obszarów charakteryzujących się poziomem PKB na jednego mieszkańca niższym niż 75% średniego poziomu PKB na jednego mieszkańca w Unii Europejskiej. Zakres pojęcia „obszary” został określony w Rozporządzeniu Rady Ministrów546, określającym pięć poziomów jednostek terytorialnych. NTS dzieli Polskę na terytorialne, hierarchiczne powiązane jednostki na pięciu poziomach, z czego trzy określone zostały jako poziomy regionalne (poziom 1 – obszar całego państwa, poziom 2 – województwa, poziom 3 – podregiony), a dwa jako poziomy lokalne (poziom 4 – powiaty, poziom 5 – gminy). Po 1 maja 2004 r. obszary kraju, na których jest dopuszczalne udzielenie pomocy regionalnej i maksymalne wielkości pomocy dla tych obszarów, a także rodzaje działalności gospodarczej, dla których udzielanie pomocy nie jest dozwolone, oraz rodzaje działalności gospodarczej, dla których maksymalne wielkości pomocy są inne niż maksymalne wielkości pomocy dla obszarów kraju, określają Rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie ustalenia mapy pomocy regionalnej547. Przyznanie pomocy regionalnej jest dopuszczalne w jednostkach wyróżnionych na poziomie NTS 2, czyli województw. Maksymalna intensywność pomocy regionalnej liczona jako stosunek ekwiwalentu dotacji brutto do kosztów kwalifikujących się do objęcia pomocą wynosi 30% dla m. Warszawy (a w okresie od 1 stycznia 2011 r. do 31 grudnia 2013 r. na obszarze województwa mazowieckiego), 40% na obszarach należących do województw: pomorskiego, zachodniopomorskiego, dolnośląskiego, wielkopolskiego, śląskiego i

544 Ustawa z dnia 30 października 2002 roku o pomocy publicznej dla przedsiębiorców o szczególnym znaczeniu dla rynku pracy, DzU z 2002 r. Nr 213, poz. 1800 z późn. zm.

545 Ustawa z dnia 27 lipca 2002 roku o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców, DzU z 2002 r. Nr 141, poz. 1177.

546 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 lipca 2000 roku w sprawie wprowadzenia Nomenklatury Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych, DzU z 2000 r. Nr 58, poz. 685.

547 Do 31 grudnia 2006 r. obowiązywało w tym zakresie Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 września 2004 roku w sprawie ustalenia mapy pomocy regionalnej, DzU z 2004 r. Nr 200, poz. 2050. Do dnia 31 grudnia 2013 roku będzie obowiązywało Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 października 2006 roku w sprawie ustalenia mapy pomocy regionalnej, DzU z 2006 r. Nr 190, poz. 1402.

mazowieckiego oraz 50% na obszarach stanowiących pozostałe województwa. Na podstawie przepisów ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej zostały wydane rozporządzenia regulujące udzielanie pomocy regionalnej na wspieranie nowych inwestycji lub tworzenie nowych miejsc pracy związanych z nową inwestycją⁵⁴⁸, inwestycji w zakresie ochrony środowiska⁵⁴⁹. Natomiast na podstawie przepisów ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa550 oraz ustawy z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych551 zostały wydane rozporządzenia regulujące udzielanie pomocy regionalnej w formie subsydiów podatkowych552.

Pomoc horyzontalna kierowana jest do wszystkich przedsiębiorstw, bez względu na sektor gospodarki oraz region, w których prowadzą one swoją działalność. Pomoc ta kierowana jest na różne cele. Pomoc horyzontalna na restrukturyzację przedsiębiorstwa oraz pomoc doraźna mogą być udzielone wyłącznie podmiotowi znajdującemu się w trudnej sytuacji ekonomicznej, czyli przedsiębiorstwu, które utraciło zdolność do konkurowania na rynku. Szczegółowe kwestie związane z udzielaniem tej pomocy uregulowane zostały w przepisach wykonawczych określonych w Wytycznych wspólnotowych553. Wytyczne te stanowią komunikat skierowany do państw członkowskich wraz z propozycją podjęcia odpowiednich środków. W Polsce przykładem implementacji w tym zakresie jest rozporządzenie Ministra Skarbu Państwa z dnia 30 sierpnia 2011 r. w sprawie pomocy publicznej na ratowanie i restrukturyzację przedsiębiorców⁵⁵⁴.

Z kolei wsparcie przedsiębiorstw dokonujących inwestycji w zakresie ochrony środowiska ukierunkowane jest na dostosowanie istniejących instalacji do wymogów najlepszych dostępnych technik555, zastosowanie technologii zapewniających czystszą i energooszczędną

548 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 sierpnia 2006 r. w sprawie udzielania przez gminy pomocy regionalnej na wspieranie nowych inwestycji lub tworzenie nowych miejsc pracy związanych z nową inwestycją, DzU z 2006 r. Nr 142, poz. 1017.

549 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 grudnia 2006 r. w sprawie ustanowienia programu pomocowego w zakresie regionalnej pomocy publicznej na niektóre inwestycje w ochronie środowiska, DzU z 2006 r. Nr 246, poz. 1795 z późn. zm.

550 DzU z 1997 r. Nr 137, poz. 926 z późn. zm. 551 DzU z 1991 r. Nr 9 poz. 31 z późn. zm.

552 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie udzielania ulg w spłacie zobowiązań podatkowych stanowiących pomoc regionalną, DzU z 2008 r. Nr 116, poz. 734 z późn. zm; Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 sierpnia 2008 r. w sprawie warunków udzielania zwolnień od podatku od nieruchomości oraz podatku od środków transportowych, stanowiących regionalną pomoc inwestycyjną, DzU z 2008 r. Nr 146, poz. 927.

553 Wytyczne wspólnotowe dotyczące pomocy państwa w celu ratowania i restrukturyzacji zagrożonych przedsiębiorstw, DzUrz UE C 244/2 z 1.10.2004.

554 DzU z 2011 r. Nr 189, poz. 1128.

555 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2004 roku w sprawie szczegółowych warunków udzielania pomocy publicznej na inwestycje służące dostosowaniu do wymogów najlepszych dostępnych technik, DzU z 2004 r. Nr 98, poz. 991 z późn. zm.; Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 7 listopada 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania pomocy publicznej na przedsięwzięcia będące

produkcję556, inwestycje w odnawialne źródła energii557, ochronę powietrza558, wody i gleby przed zanieczyszczeniami559, poprawę jakości paliw i technologii silnikowych560, a także dostosowanie składowisk odpadów do wymogów ochrony środowiska⁵⁶¹. Zadaniem pomocy publicznej w dziedzinie ochrony środowiska naturalnego jest dostosowanie poziomu zanieczyszczeń do nowych, ostrzejszych standardów Unii Europejskiej, przy czym niezbędne działania w tym zakresie określa Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku – prawo ochrony środowiska562.

Pomoc publiczna na badania i rozwój skierowana jest do przedsiębiorców celem zwiększenia innowacyjności poprzez transfer nowych technologii ze sfery nauki do gospodarki oraz wzrostu liczby przedsiębiorstw oferujących produkty lub usługi w oparciu o nowe rozwiązania technologiczne. Organy udzielające pomocy publicznej w tym zakresie uwzględniają w decyzji o jej przyznaniu minimalizację ryzyka niepowodzenia prac badawczo-rozwojowych, dostępność ich wyników i nieprzekraczanie dopuszczalnych wielkości pomocy. Jako przykład implementacji przepisów unijnego prawa konkurencji w

inwestycjami służącymi dostosowaniu do wymogów najlepszych dostępnych technik, DzU z 2007 r. Nr 211, poz. 1547.

556 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 8 kwietnia 2008 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania pomocy publicznej na przedsięwzięcia będące inwestycjami służącymi zastosowaniu technologii zapewniających czystszą i energooszczędną produkcję oraz oszczędzanie surowców, DzU z 2008 r. Nr 61, poz. 385 z późn. zm.

557 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 stycznia 2008 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania pomocy publicznej na przedsięwzięcia będące inwestycjami związanymi z odnawialnymi źródłami energii, DzU z 2008 r. Nr 14, poz. 89 z późn. zm.; Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 3 lutego 2009 r. w sprawie udzielania pomocy publicznej na inwestycje w zakresie budowy lub rozbudowy jednostek wytwarzających energię elektryczną lub ciepło z odnawialnych źródeł energii, DzU z 2009 r. Nr 21, poz. 112; Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 15 października 2009 r. w sprawie udzielania pomocy publicznej na inwestycje w zakresie budowy lub rozbudowy przedsiębiorstw produkujących maszyny i urządzenia służące do wytwarzania energii z odnawialnych źródeł energii oraz biokomponentów i biopaliw ciekłych, DzU z 2009 r. Nr 183, poz. 1431.

558 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2004 roku w sprawie szczegółowych warunków udzielania pomocy publicznej na inwestycje służące ograniczeniu emisji lotnych związków organicznych, DzU z 2004 r. Nr 98, poz. 993 z późn. zm., Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 listopada 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania pomocy publicznej na przedsięwzięcia będące inwestycjami służącymi redukcji emisji ze źródeł spalania paliw, DzU z 2007 Nr 209, poz. 1517 z późn. zm.; Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 8 kwietnia 2008 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania pomocy publicznej na przedsięwzięcia będące inwestycjami służącymi ograniczeniu emisji lotnych związków organicznych, DzU z 2008 r. Nr 62, poz. 392 z późn. zm.

559 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2004 roku w sprawie szczegółowych warunków udzielania pomocy publicznej na inwestycje służące ochronie wód przed zanieczyszczeniem, DzU z 2004 r. Nr 98, poz. 992 z późn. zm.

560 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 maja 2008 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania pomocy publicznej na przedsięwzięcia będące inwestycjami służącymi poprawie jakości paliw i technologii silnikowych, DzU z 2008 r. Nr 89, poz. 547 z późn. zm.

561 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 listopada 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania pomocy publicznej na przedsięwzięcia będące inwestycjami służącymi dostosowaniu składowisk odpadów do wymagań ochrony środowiska, DzU z 2007 r. Nr 209, poz. 1516.

zakresie dopuszczalności udzielania pomocy publicznej na prace badawczo rozwojowe można wskazać odpowiednie rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego563.

Zdecydowana większość horyzontalnych środków pomocy może być udzielana na uproszczonych zasadach, zgodnie z którymi określone grupy pomocy są uznawane za zgodne z regułami jednolitego rynku europejskiego i podlegają wyłączeniu z obowiązku zgłoszenia planowanej pomocy do Komisji celem jej zatwierdzenia. Zasady te określane są mianem wyłączeń grupowych. W związku z reformą unijnych przepisów dotyczących udzielania przez państwa członkowskie pomocy publicznej i wprowadzenia nowego rozporządzenia wyłączającego GBER, zostały wydane nowe rozporządzenia dostosowane w zakresie intensywności pomocy do nowej mapy pomocy regionalnej obowiązującej w Polsce. Dotyczą one pomocy szkoleniowej564 i pomocy na zatrudnienie565. Warunki udzielania pomocy publicznej kierowanej wyłącznie dla przedsiębiorstw sektora MSP zostały uregulowane stosownymi rozporządzeniami Rady Ministrów. Dotyczą one zasad udzielania pomocy de minimis566 oraz pomocy publicznej podlegającej zakazowi traktatowemu567.

563 Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 28 października 2010 r. w sprawie warunków i trybu udzielania pomocy publicznej i pomocy de minimis za pośrednictwem Narodowego Centrum Badań i Rozwoju, DzU z 2010 r. Nr 215, poz. 1411; Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 20 grudnia 2010 r. w sprawie warunków i trybu udzielania pomocy publicznej i pomocy de minimis za pośrednictwem Narodowego Centrum Nauki, DzU z 2011 r. Nr 8, poz. 34; Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 29 kwietnia 2011 r. w sprawie warunków i trybu przyznawania pomocy publicznej na realizację inwestycji budowlanych służących potrzebom badań naukowych lub prac rozwojowych, Dz U z 2011 r. Nr 104, poz. 609; Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 29 kwietnia 2011 r. w sprawie warunków i trybu przyznawania pomocy publicznej na realizację inwestycji w zakresie dużej infrastruktury badawczej służących potrzebom badań naukowych lub prac rozwojowych, DzU z 2011 r. Nr 104, poz. 610.

564 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 października 2009 r. w sprawie udzielania niektórych ulg w spłacie zobowiązań podatkowych stanowiących pomoc publiczną na szkolenia, DzU z 2009 r. Nr 179, poz. 1388.

565 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 października 2009 r. w sprawie udzielania niektórych ulg w spłacie zobowiązań podatkowych stanowiących pomoc publiczną na zatrudnienie pracowników znajdujących się w szczególnie niekorzystnej sytuacji i na zatrudnienie pracowników niepełnosprawnych, DzU z 2009 r. Nr 183, poz. 1426.

566 Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 22 grudnia 2005 roku w sprawie udzielania pomocy de minimis przedsiębiorcom uczestniczącym w targach lub wystawach za granicą, DzU z 2005 r. Nr 265, poz. 2217 z późn. zm; Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 22 grudnia 2005 roku w sprawie udzielania pomocy de minimis przedsiębiorcom uczestniczącym w wyjazdowych misjach gospodarczych związanych z udziałem w targach lub wystawach za granicą, DzU z 2005 r. Nr 265, poz. 2218 z późn. zm.; Rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego z dnia 8 grudnia 2010 roku w sprawie udzielania pomocy de minimis w ramach regionalnych programów operacyjnych, DzU z 2010 r. Nr 236, poz. 1562; Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 4 kwietnia 2011 roku w sprawie warunków i trybu przyznawania pomocy de minimis na działalność upowszechniającą naukę, DzU z 2011 r. Nr 81, poz. 445; Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 29 września 2011 roku w sprawie szczegółowych warunków udzielania poręczeń jako pomocy de minimis, DzU z 2011 r. Nr 221, poz. 1315.

567 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 września 2006 roku w sprawie szczegółowych warunków udzielania małym i średnim przedsiębiorcom pomocy publicznej na restrukturyzację niektórych należności publicznoprawnych, DzU z 2006 r. Nr 169, poz. 1202 z późn. zm; Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 marca 2009 r. w sprawie udzielania niektórych ulg w spłacie zobowiązań podatkowych stanowiących pomoc publiczną na rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, DzU z 2009 r. Nr 59, poz. 488.

Uzasadnieniem pomocy dla małych i średnich przedsiębiorstw jest pobudzanie ich aktywności gospodarczej, co znacząco wpływa na wzrost zatrudnienia, podniesienie ich konkurencyjności i zdolności do funkcjonowania na jednolitym rynku europejskim. Mając na uwadze zakładaną maksymalną wielkość pomocy dla małych i średnich przedsiębiorstw, pomoc taka może być klasyfikowana jako pomoc de minimis, pomoc udzielana w ramach wyłączeń grupowych, które regulowane są obecnie rozporządzeniem GBER, a w przypadku przekroczenia limitów lub niespełnienia innych warunków zawartych w GBER – jako pomoc podlegająca procedurze notyfikacji do Komisji Europejskiej. Gdy pomoc dla przedsiębiorstwa sektora MSP stanowi pomoc de minimis, wówczas jedynym wymogiem proceduralnym niezbędnym przy udzielaniu takiego rodzaju pomocy jest zawiadomienie o jej udzieleniu adresowane do Prezesa UOKiK, który w imieniu Polski dokonuje zawiadomienia kierowanego do Komisji. Natomiast w przypadku, kiedy pomoc dla przedsiębiorstwa z tej grupy udzielana jest w ramach wyłączeń grupowych, można wyróżnić dwa tryby postępowania, tj. obligatoryjnego oraz fakultatywnego. W ramach procedury obligatoryjnej wnioskodawca zwraca się z wnioskiem o wydanie opinii przez Prezesa UOKiK w zakresie planowanej pomocy, która może być udzielana zarówno jako pomoc indywidualna, jak i na podstawie programów pomocowych. Ponieważ pomoc publiczna udzielana na podstawie wyłączeń grupowych nie jest objęta obowiązkiem notyfikacji, następnym etapem tej procedury po uzyskaniu opinii Prezesa UOKiK, której najważniejszym elementem w tym wypadku jest stwierdzenie braku obowiązku notyfikacji, jest udzielenie planowanej pomocy połączone z równoczesnym zawiadomieniem Prezesa UOKiK o udzielonej pomocy. Zawiadomienie to jest następnie przekazywane przez Prezesa UOKiK za pośrednictwem Stałego Przedstawicielstwa Rzeczypospolitej Polskiej przy Unii Europejskiej w Brukseli do Komisji Europejskiej. Z kolei postępowanie fakultatywne uruchamiane jest na wniosek podmiotu zobligowanego do zgłoszenia zamiaru udzielenia pomocy o dokonanie notyfikacji. Postępowanie to staje się procedurą obligatoryjną, gdy w swej opinii Prezes UOKiK stwierdzi, że planowana pomoc nie spełnia warunków pomocy udzielanej w ramach wyłączeń grupowych. Tak w jednym, jak i drugim przypadku, od momentu wydania opinii przez Prezesa UOKiK dalsze czynności różnią się w zależności od tego, czy pomoc ma być udzielona jako pomoc indywidualna, czy na podstawie programu pomocowego. W razie pozytywnej opinii na temat zgodności planowanej pomocy z rynkiem wewnętrznym Prezes UOKiK notyfikuje Komisji pomoc udzielaną poza programami pomocowymi. Gdy opinia ta jest negatywna, wnioskodawca ma 14 dni na wystąpienie z wnioskiem o dokonanie notyfikacji pomocy udzielanej indywidualnie, a w razie skorzystania z tego prawa Prezes

UOKiK niezwłocznie dokonuje notyfikacji Komisji, co zamyka postępowanie na poziomie krajowym. W odniesieniu do pomocy udzielanej na podstawie programu pomocowego, po uzyskaniu opinii Prezesa UOKiK wymagane jest uzyskanie zgody Rady Ministrów na dokonanie notyfikacji. Dopiero po uzyskaniu takiej zgody Prezes UOKiK notyfikuje Komisji projekt pomocy, co kończy procedurę na poziomie krajowym.

2.8. Podsumowanie

Na model prawny wspólnych reguł konkurencji odnoszących się do pomocy państwa, który tworzą przepisy prawa pierwotnego i wtórnego oraz bogate orzecznictwo sądów Unii Europejskiej, składają się przede wszystkim materialnoprawne reguły dopuszczalności pomocy publicznej. Są to: pojęcie pomocy państwa (art. 107 ust. 1 TFUE), która jest niezgodna z rynkiem wewnętrznym i której udzielenie jest niedozwolone – co do zasady – bez zgłoszenia Komisji w świetle art. 108 ust. 3 TFUE, zakres i kryteria pomocy dozwolonej jako ex lege zgodnej z rynkiem wewnętrznym (art. 107 ust. 2 TFUE), zakres i kryteria pomocy dopuszczalnej jako uznanej za zgodną z rynkiem wewnętrznym przez Komisję lub Radę (art. 107 ust. 3 TFUE) oraz zakres i kryteria dopuszczalnej pomocy dla usług w ogólnym interesie gospodarczym jako wyłączonej spod reguł konkurencji (art. 106 ust. 2 TFUE). W modelu prawnym pomocy państwa mieszczą się także normy regulujące ustrój, procedury i sankcje w zakresie stosowania materialnoprawnych reguł pomocy państwa, które mają swe źródło w przepisach art. 108 i 109 TFUE, a także w aktach prawa wtórnego wydanych przez Radę na podstawie art. 109 TFUE i Komisję na podstawie przepisów art. 106 ust. 3 TFUE oraz art. 108 ust. 4 TFUE.

Ograniczenia nakładane przez unijne prawo konkurencji nie są jedynymi, jakie spoczywają na państwach członkowskich. Poza nimi funkcjonuje szereg nakładających określone rygory w zakresie ochrony konkurencji regulacji o charakterze międzynarodowym, w tym zwłaszcza prawa antymonopolowego. Wynika to z tego, że udzielanie przez państwa pomocy publicznej przestało mieć w gospodarce światowej charakter wyłącznie wewnętrzny. Z uwagi na groźbę konkurowania ze sobą poszczególnych państw w zakresie skali udzielanej pomocy krajowym przedsiębiorstwom, wiele organizacji o charakterze gospodarczym przyjęło reguły antysubwencyjne, które dyscyplinują zrzeszone w nich państwa w działaniach o charakterze pomocowym. Międzynarodowe ograniczenia dotyczące państw członkowskich UE w zakresie udzielania pomocy przedsiębiorstwom wynikają przede wszystkim z postanowień dokumentu końcowego Rundy Urugwajskiej Układu Ogólnego w Sprawie Ceł i Handlu, powołującego do

istnienia Światową Organizację Handlu (WTO)568. W ramach WTO państwa zobowiązały się do unikania udzielania subsydiów eksportowych. Na podstawie porozumienia w sprawie subsydiów i środków wyrównawczych⁵⁶⁹ została przyjęta podobna definicja pomocy publicznej jak na gruncie prawa europejskiego, przy czym do pomocy szczególnie szkodliwej, a w efekcie zakazanej, zaliczono pomoc polegającą na subsydiowaniu eksportu oraz subsydiowaniu warunkowanym użyciem towarów pochodzenia krajowego kosztem towarów obcych. Z kolei do dozwolonych kategorii pomocy zaliczono m.in. pomoc na cele prorozwojowe, społeczne, regionalne, naukowe i badawcze.

Pomoc publiczną od innych państwowych działań regulacyjnych czy interwencyjnych odróżnia jej selektywny charakter w odniesieniu do poszczególnych podmiotów czy sektorów gospodarki. Pomoc państwa musi mieć konsekwencje selektywne, a nie ogólne. Ten wymóg odróżnia środki polityki gospodarczej o charakterze ogólnym, które nie stanowią pomocy publicznej, oddziaływujące na wszystkie przedsiębiorstwa, od środków, które mają na celu wpływanie na warunki działania poszczególnych podmiotów gospodarczych czy sektorów. Na mocy przepisów Traktatu ograniczeniu podlega udzielanie pomocy publicznej, bowiem