Procedura notyfikacyjna

Ustawa z 30 kwietnia 2004 r. o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej jest aktem normatywnym mającym w znacznej części charakter wykonawczy w stosunku do obowiązujących bezpośrednio w zakresie pomocy państwa regulacji unijnych. Zatem od dnia 1 maja 2004 r. w odniesieniu do problematyki związanej z udzielaniem pomocy publicznej w Polsce obowiązują właściwe w tym zakresie przepisy prawa unijnego określające zarówno pojęcie pomocy publicznej, zakaz jej przyznawania oraz warunki uznania pomocy za zgodną ze wspólnym rynkiem, jak i wyjątki od zakazu przyznawania pomocy publicznej oraz procedury związane z uznaniem pomocy publicznej za dopuszczalną. Zgodnie z tymi przepisami organem nadzorującym pomoc publiczną udzielaną w państwach członkowskich jest Komisja Europejska. Oznacza to, iż Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) utracił swe dotychczasowe uprawnienia w zakresie nadzorowania pomocy publicznej i obecnie zamiar udzielenia pomocy publicznej podlega zgłoszeniu do Komisji. Zasady notyfikacji pomocy publicznej zostały określone w omówionych wcześniej przepisach proceduralnych. Kwestie związane z przygotowaniem notyfikacji nie są uregulowane prawem unijnym. W tym zakresie państwa członkowskie wprowadzają autonomiczne przepisy, których celem jest określenie zasad związanych z przygotowaniem notyfikacji.

Mając powyższe na uwadze, w kompetencjach Prezesa UOKiK jest obecnie współpraca z organami udzielającymi pomocy, pośredniczenie w kontaktach z Komisją Europejską i reprezentowanie Polski przed Trybunałem Sprawiedliwości w zakresie dotyczącym pomocy publicznej, a także monitorowanie pomocy publicznej oraz nakładanie kar pieniężnych z tytułu niewywiązywania się z obowiązków sprawozdawczych. Przyjęta została zasada, że wszystkie projekty programów pomocowych, pomocy indywidualnej, pomocy indywidualnej na restrukturyzację, a także pomocy indywidualnej objętej wyłączeniami grupowymi wymagają uzyskania opinii Prezesa UOKiK. Ustawa z 30 kwietnia 2004 r. nakłada obowiązek dołączenia do wniosku o wydanie opinii projektu dokumentu ustanawiającego

środek pomocowy, czyli projekt aktu normatywnego będącego programem pomocowym lub projekt umowy albo decyzji skutkującej udzieleniem pomocy indywidualnej522. Obowiązek uzyskania opinii pierwotnie był wspólny dla wszystkich rodzajów pomocy podlegających notyfikacji. Obecnie nie wymagają uzyskania opinii projekty programów pomocowych opracowywane przez ministra właściwego do spraw rolnictwa oraz projekty pomocy indywidualnej udzielanej w ramach wyłączeń grupowych, chyba że podmiot udzielający pomocy wystąpi o ich notyfikację523. Zgodnie z art. 12 ust. 3 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. w przedmiotowej opinii powinno zostać przyjęte stanowisko odnośnie do istnienia pomocy publicznej w rozumieniu przepisów europejskiego prawa konkurencji, zgodności projektu przyznania pomocy ze wspólnym rynkiem, ewentualnych propozycji zmian przedstawionych w celu zapewnienia zgodności postanowień projektu ze wspólnym rynkiem oraz potrzeby dokonania notyfikacji projektu pomocy Komisji524. Ustawa wprowadziła tym samym sformalizowaną procedurę poprzedzającą postępowanie notyfikacyjne przed Komisją Europejską. System taki, z jednej strony, znacznie obciąża krajowy organ monitorujący udzielanie pomocy publicznej, z drugiej jednak strony, dyscyplinuje podmioty potencjalnie odpowiedzialne za przyznawanie pomocy. Należy przy tym zaznaczyć, że dokonywana w tym zakresie wstępna weryfikacja zgodności przygotowanych przez polskie władze środków pomocowych z postanowieniami Traktatu może wyeliminować przypadki zbędnego notyfikowania działań, które nie stanowią zakazanej pomocy państwa, lub też ograniczyć pytania i wątpliwości Komisji odnośnie do danego środka pomocy, a przez to przyspieszyć proces akceptacji przez Komisję projektów środków pomocowych. Planowana pomoc podlega merytorycznej ocenie pod względem jej zgodności z zasadami rynku wewnętrznego, jednakże opinia Prezesa UOKiK nie ma charakteru wiążącego, co oznacza, że wnioskodawca nie jest zobowiązany do uwzględnienia określonych w opinii propozycji zmian lub warunków udzielania pomocy.

522 Szczegółowy zakres informacji, która powinna być przedstawiona we wniosku o wydanie opinii przez Prezesa UOKiK, został określony w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 26 października 2004 r. w sprawie informacji przekazywanych Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w celu wydania opinii o planowanej pomocy publicznej, DzU z 2004 r. Nr 246, poz. 2467 z późn. zm.

523 Prezes UOKiK, a w zakresie pomocy publicznej w rolnictwie lub rybołówstwie minister właściwy do spraw rolnictwa, jest obowiązany do wydania opinii w terminie 60 dni w przedmiocie pomocy indywidualnej, a w przedmiocie projektu programu pomocowego w terminie 21 dni od dnia otrzymania wniosku odnośnie projektowanej pomocy wraz z dołączonymi informacjami i dokumentami w zakresie określenia adresatów zamierzonej pomocy, jej przeznaczenia, formy, wielkości i czasu trwania.

524 Zajęcie stanowiska w przedmiocie braku potrzeby notyfikacji może wystąpić, gdy projekt pomocy nie stanowi pomocy publicznej w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE lub pomoc ta jest dopuszczalna na podstawie art. 107 ust. 2 TFUE oraz jeżeli pomoc jest zgodna ze wspólnym rynkiem ze względu na spełnienie wymagań przewidzianych w rozporządzeniu Komisji o wyłączeniach grupowych (GBER).

W celu dokonania notyfikacji niezbędne jest spełnienie wszystkich elementów formalnych przewidzianych w ustawie z 30 kwietnia 2004 r., które wiążą się nie tylko ze złożeniem wniosku i uzyskaniem opinii Prezesa UOKiK, lecz również z zajęciem stanowiska przez

odpowiednie organy⁵²⁵. Można przy tym rozróżnić dwie sytuacje, gdzie pierwsza dotyczy

przygotowania notyfikacji programu pomocowego, druga natomiast związana jest z projektami pomocy indywidualnej. Dokonanie notyfikacji Komisji Europejskiej projektu programu pomocowego wymaga uzyskania zgody Rady Ministrów w formie uchwały, po zapoznaniu się z opinią Prezesa UOKiK i poinformowaniu o tym fakcie marszałka Sejmu. Ten ostatni element jest o tyle istotny, iż w przypadku zmiany, z inicjatywy poselskiej, ustawy stanowiącej podstawę udzielania pomocy publicznej, należy o tym powiadomić Komisję celem uzyskania akceptacji. Gdy program pomocowy jest aktem normatywnym w randze ustawy, Rada Ministrów jest zobowiązana do przekazania wnioskodawcy informacji o notyfikacji wraz z projektem ustawy będącej programem pomocowym. Obowiązek taki nie występuje w przypadku programu pomocowego będącego rozporządzeniem lub aktem prawa miejscowego. W pierwszym przypadku jest to uzasadnione tym, że zainteresowany wnioskodawca, czyli dany minister przygotowujący rozporządzenie, które będzie podstawą przyznania pomocy publicznej najczęściej uczestniczy bezpośrednio w pracach Rady Ministrów. Z kolei w przypadku aktów prawa miejscowego nowelizacja ustawy z 30 kwietnia 2004 r. wprowadza zasadę, że dokonanie notyfikacji projektu programu pomocowego ustanowionego na podstawie aktu prawa miejscowego nie wymaga zgody Rady

Ministrów i następuje niezwłocznie po wydaniu opinii Prezesa UOKiK526.

Rada Ministrów podejmuje uchwałę w sprawie dokonania notyfikacji po zapoznaniu się z opinią Prezesa UOKiK. Zgodnie z art. 17 ustawy z 30 kwietnia 2004 r. w przypadku wydania opinii o niezgodności ze wspólnym rynkiem projektu programu pomocowego przewidującego udzielenie pomocy w ramach wyłączeń grupowych, co do którego podmiot przygotowujący taki projekt nie wystąpił o dokonanie notyfikacji, Prezes UOKiK przekazuje opinię do wiadomości Rady Ministrów. Oznacza to, że w tym przypadku podjęcie uchwały przez Radę Ministrów następuje w wyniku inicjatywy wnioskodawcy. Z kolei uchwała Rady Ministrów nie jest wymagana w przypadku pozytywnie zaopiniowanego projektu pomocy publicznej udzielanej w ramach wyłączeń grupowych oraz projektu przewidującego udzielanie pomocy de minimis, przy czym ten ostatni podlega zgłoszeniu Prezesowi UOKiK, który w terminie 14

525 I. Postuła, A. Werner, Prawo pomocy publicznej, LexisNexis, Warszawa 2008, s. 320-325.

526 Ustawa z dnia 7 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej i niektórych innych ustaw, DzU z 2006 r. Nr 245, poz. 1775.

dni może przedstawić zastrzeżenia dotyczące przejrzystości zasad udzielania pomocy. Notyfikacja programu lub zmiana wcześniej przekazywanego programu, jest realizowana zgodnie z zaleceniem Komisji, przez Stałe Przedstawicielstwo RP przy Unii Europejskiej w Brukseli.

Z kolei w przypadku projektów pomocy indywidualnej Prezes UOKiK przekazuje swoją opinię wnioskodawcy, a jeżeli wnioskodawcą jest beneficjent, opinie przekazuje dodatkowo podmiotom udzielającym pomocy. W sytuacji wydania opinii o niezgodności projektu pomocy indywidualnej ze wspólnym rynkiem, wnioskodawca może w terminie 14 dni wystąpić do Prezesa UOKiK o dokonanie notyfikacji tego projektu. Zgodnie z art. 18 ust. 2 oraz art. 20 pkt. 2 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. Prezes UOKiK jest wówczas zobowiązany do niezwłocznego dokonania notyfikacji. W przypadku jednak bezskutecznego upływu wskazanego wyżej terminu na złożenie wniosku, dokonanie notyfikacji jest

niedopuszczalne527.

Opisana powyżej procedura w zakresie programów pomocowych i pomocy indywidualnej nie dotyczy pomocy de minimis. W stosunku do pomocy de minimis, a więc pomocy o wartości nie przekraczającej 200 tys. euro w okresie trzech lat poprzedzających złożenie wniosku o udzielenie pomocy, mają zastosowanie przepisy Rozporządzenia Komisji Europejskiej Nr 1998/2006 z dnia 15 grudnia 2006 r. w sprawie zastosowania art. 87 i 88 Traktatu WE do pomocy de minimis. Pomoc ta nie wymaga notyfikacji Komisji Europejskiej, lecz podlega zgłoszeniu tylko do Prezesa UOKiK, który w ciągu 14 dni może przedstawić zastrzeżenia dotyczące przejrzystości zasad jej udzielania528.

Zgodnie z nowelizacją ustawy z 30 kwietnia 2004 r.529 przedsiębiorstwo ubiegające się o pomoc de minimis jest zobowiązane do przedstawienia podmiotowi udzielającemu pomocy, wraz z wnioskiem o udzielenie pomocy, wszystkich zaświadczeń o pomocy de minimis, otrzymanej w roku, w którym występuje o pomoc, oraz w ciągu 2 poprzedzających go lat, albo oświadczenia o wielkości pomocy de minimis otrzymanej w tym okresie, albo

527 Zasada ta nie dotyczy jednak pomocy indywidualnej na restrukturyzację, gdyż organ odpowiedzialny za

udzielenie pomocy może w terminie 14 dni od dnia uzyskania opinii Prezesa UOKiK o niezgodności ze wspólnym rynkiem zmienić swoją decyzję dotyczącą możliwości udzielenia pomocy na zasadach określonych w planie restrukturyzacyjnym, przy czym gdy taka zmiana nastąpi Prezes UOKiK nie dokonuje w ogóle notyfikacji.

528 Zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy z 30 kwietnia 2004 r. przy obliczaniu pomocy de minimis nie wlicza się pomocy publicznej udzielonej w ramach programu pomocowego, pomocy indywidualnej na restrukturyzację oraz pomocy udzielonej w ramach wyłączeń grupowych (pomocy szkoleniowej, w zakresie zatrudnienia, dla małych i średnich przedsiębiorstw), a także pomocy de minimis w rolnictwie lub rybołówstwie.

529 Ustawa z dnia 8 stycznia 2010 r. o zmianie ustawy o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej, DzU z 2010 r. Nr 18, poz. 99.

oświadczenia o nieotrzymaniu takiej pomocy w tym okresie530. Na podstawie tych dokumentów podmiot udzielający pomocy ustali, czy nie nastąpi przekroczenie dopuszczalnego limitu pomocy de minimis, otrzymywanej prez odbiorcę pomocy w ciągu trzyletniego okresu rozrachunkowego. Ponadto do wniosku należy załączyć informacje niezbędne do udzielenia pomocy de minimis, dotyczących w szczególności wnioskodawcy i prowadzonej przez niego działalności gospodarczej oraz wielkości i przeznaczenia pomocy publicznej otrzymanej w odniesieniu do tych samych kosztów kwalifikujących się do objęcia pomocą, na pokrycie których ma być przeznaczona pomoc de minimis531.

W ustawie z 30 kwietnia 2004 r. uregulowane zostały szczegółowe zasady, na jakich Polska jest reprezentowana w trakcie postępowania notyfikacyjnego przed Komisją Europejską. Problematyce tej poświęcony został rozdział 3 ustawy w zakresie art. 21-24, które mają charakter norm o charakterze wykonawczym wobec omówionego wcześniej rozporządzenia Rady nr 659/99. Zaznaczyć przy tym należy, że zgodnie z art. 21 ustawy organem właściwym w zakresie postępowania przed Komisją, o którym mowa w rozporządzeniu Rady nr 659/99, jest Prezes UOKiK, a w zakresie pomocy dla rolnictwa i rybołówstwa – minister właściwy do spraw rolnictwa. Oznacza to, że przekazywanie informacji w ramach fazy badania wstępnego prowadzonego przez Komisję, które ma na celu uzyskanie pełnego zgłoszenia notyfikacyjnego odbywa się za pośrednictwem odpowiednio Prezesa UOKiK lub ministra właściwego do spraw rolnictwa i oni też są władni do uznania wniosku za kompletny w razie stwierdzenia, że nie jest możliwe uzyskanie informacji od organów odpowiedzialnych za udzielenie pomocy i jej potencjalnych beneficjentów, niezbędnych do opracowania odpowiedzi na zapytania Komisji. W przypadku podjęcia przez Komisję decyzji w sprawie zgodności lub niezgodności pomocy z zasadami wspólnego rynku Prezes UOKiK niezwłocznie informuje o tym właściwy podmiot, przekazując mu jednocześnie kopię decyzji. Mając na uwadze przepisy art. 23 ustawy, po otrzymaniu kopii decyzji Komisji stanowiącej nakaz zawieszenia udzielanej pomocy (art. 11 ust. 1 rozporządzenia nr 659/99), podmiot jej udzielający niezwłocznie wstrzymuje udzielanie

530 Wzory tych zaświadczeń zostały określone w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 20 marca 2007 r. w sprawie zaświadczeń o pomocy de minimis i pomocy de minimis w rolnictwie i rybołówstwie, DzU z 2007 Nr 53, poz. 354.

531 Zakres informacji przedstawianych przez przedsiębiorstwo ubiegające się o pomoc de minimis, niezbędnych do udzielenia tej pomocy oraz wzór formularza informacji zostały określone w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 29 marca 2010 r. w sprawie zakresu informacji przedstawianych przez podmiot ubiegający się o pomoc de minimis (DzU z 2010 r. Nr 53, poz. 311). Natomiast zakres informacji przedstawianych przez przedsiębiorstwo ubiegające się o pomoc inną niż pomoc de minimis, niezbędnych do udzielenia tej pomocy oraz wzór formularza informacji zostały określone w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 29 marca 2010 r. w sprawie zakresu informacji przedstawianych przez podmiot ubiegający się o pomoc inną niż pomoc de minimis lub pomoc de minimis w rolnictwie lub rybołówstwie (DzU z 2010 r. Nr 53, poz. 312 z późn. zm.).

pomocy, zaś po otrzymaniu kopii decyzji Komisji zobowiązującej do zwrotu pomocy (art. 11 ust. 2 rozporządzenia nr 659/99), podmiot udzielający pomocy niezwłocznie wydaje decyzję o jej zwrocie. Z kolei art. 8 rozporządzenia nr 659/99 stanowi, że państwo członkowskie może wycofać zgłoszenie notyfikacyjne w każdym stadium postępowania przed zakończeniem procedury formalnego dochodzenia. Przepis ten został odzwierciedlony w art. 24 ustawy z 30 kwietnia 2004 r., zgodnie z którym wycofanie notyfikacji odbywa się na wniosek organu administracji publicznej opracowującego dany projekt pomocowy (w przypadku programu pomocowego), podmiotu udzielającego pomocy (w przypadku pomocy indywidualnej) oraz podmiotu ubiegającego się o pomoc lub podmiotu udzielającego pomocy (w przypadku pomocy indywidualnej na restrukturyzację). Zgodnie z art. 24 ust. 2 Prezes UOKiK lub minister właściwy do spraw rolnictwa niezwłocznie informują Komisję o wycofaniu notyfikacji za pośrednictwem Stałego Przedstawicielstwa Rzeczypospolitej Polskiej przy Unii Europejskiej w Brukseli.

Ustawa z 30 kwietnia 2004 r. reguluje także zagadnienia związane z wykonywaniem przez władze krajowe decyzji Komisji Europejskiej, które nakazują zwrot pomocy udzielonej niezgodnie z zasadami rynku wewnętrznego lub wykorzystanej niezgodnie z przeznaczeniem. Zgodnie z przepisami art. 25 ustawy odbiorca pomocy jest zobowiązany do zwrotu kwoty otrzymanej pomocy publicznej wraz z odsetkami, co do której Komisja wydała decyzję o obowiązku zwrotu, chyba że wskutek wniesionego odwołania zostanie zawieszone wykonanie decyzji Komisji. Jednocześnie do czasu wykonania przez beneficjenta obowiązku zwrotu nie może zostać udzielona żadna nowa pomoc publiczna, a w przypadku wcześniejszego udzielenia nowej pomocy ustawa zakazuje jej wypłacenia (zasada Daggendorf). Przymusowe ściągnięcie kwoty stanowiącej równowartość udzielonej pomocy wraz z odsetkami następuje odpowiednio w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji albo w trybie przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym. Oznacza to, że podstawą do wydania tytułu egzekucyjnego przeciwko beneficjentowi pomocy nie jest decyzja windykacyjna Komisji Europejskiej, ale wyrok sądu powszechnego stwierdzającego nieważność umowy lub rozstrzygnięcie organu administracyjnego stwierdzającego nieważność decyzji532. Dlatego też zanim zostanie wszczęta procedura windykacji pomocy publicznej, wcześniej musi zostać

532 W przypadku pomocy udzielonej na podstawie decyzji, windykacja pomocy przyznanej bezprawnie oraz pomocy wykorzystanej niezgodnie z przeznaczeniem powinna być wykonana w drodze uchylenia lub zmiany decyzji również bez zgody stron w trybie przepisów ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (DzU z 1997 r. Nr 137, poz. 926 z późn. zm.). Jednakże ustawa o postępowaniu w sprawach pomocy publicznej w art. 27 us. 1 pkt 1 wyłącza stosowanie art. 253a §3 i art. 256 ordynacji podatkowej. Oznacza to, że w sprawach windykacji pomocy państwa dany organ może wydać decyzję na niekorzyść strony oraz nie występuje instytucja przedawnienia odnośnie do wszczęcia postępowania w sprawie uchylenia lub zmiany decyzji ostatecznej.

zmodyfikowana treść stosunku prawnego, według którego dane przedsiębiorstwo otrzymało zakwestionowaną pomoc państwa, co odbywa się poprzez uchylenie lub zmianę decyzji administracyjnej przyznającej pomoc, albo poprzez wystąpienie do sądu o rozwiązanie umowy stanowiącej podstawę do udzielenia pomocy państwa. Ponadto zgodnie z art. 27 ust. 3 ustawy w postępowaniu cywilnym, postępowaniu administracyjnym i postępowaniu przed sądami administracyjnymi Prezesowi UOKiK, a w zakresie pomocy publicznej w rolnictwie lub rybołówstwie – ministrowi właściwemu do spraw rolnictwa, przysługują uprawnienia prokuratora określone w odrębnych przepisach, które znajdują swoje uregulowanie przede wszystkim w ustawie z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego533, ustawie z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego534, ustawie z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi535 oraz ustawie z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze536. W szczególności dotyczy to: 1) prawa zwrócenia się do właściwego organu administracji publicznej o wszczęcie postępowania w celu usunięcia stanu niezgodnego z prawem, 2) prawa do udziału w każdym stadium postępowania w celu zapewnienia, aby postępowanie i rozstrzygnięcie sprawy było zgodne z prawem, 3) prawa do wniesienia tzw. sprzeciwu prokuratorskiego, 4) prawa do żądania nadesłania lub przedstawienia akt oraz dokumentów i pisemnych wyjaśnień, przesłuchiwania świadków i zasięgania opinii biegłych, przeprowadzania oględzin w celu wyjaśnienia sprawy, 5) prawa wytoczenia na rzecz podmiotu udzielającego pomocy publicznej powództwa oraz prawa wytoczenia powództwa przeciwko stronom umowy, na podstawie której pomoc została przyznana, 6) prawa do udziału w każdym toczącym się postępowaniu sądowo-administracyjnym, a także wniesienia w tym postępowaniu skargi, skargi kasacyjnej, zażalenia oraz skargi o wznowienie postępowania537.