Medyczne Studium Zawodowe przygotowuje wśród wielu zawodów — również pielęgniarki — młode osoby, które mają mieć wpływ na kształt korzystnych zmian w pielęgniarstwie i całej ochronie zdrowia. Uczymy młodzież, że człowiekjest samo dzielnym i świadomym podmiotem, który zdolny jest kształtować siebie samego, swo je kompetencje i swoją motywację. Ta podmiotowość ucznia i nauczyciela w procesie
wychowania oznacza, że są oni podmiotem w działaniu, a przedmiotem działania jest sytuacja. Takie sytuacje rodzi życie, a wychowawcy mają przygotować uczniów do twórczego i aktywnego życia, uczyć współuczestniczenia w definiowaniu właściwych problemów zdrowotnych, brać udział w identyfikacji czynników oddziałujących na ich zdrowie i zachowanie zdrowotne, oraz wpływać na kształtowanie i wdrażanie działań zmierzających do poprawy stanu zdrowia własnego i zbiorowości.
Człowiek w każdej fazie swojego życia potrzebuje wiedzy o zdrowiu i sposobach jego ochrony. Refleksjanad efektywnością edukacji zdrowotnej zakłada jednak koniecz ność udzielania odpowiedzi na pytanie, w których fazach życia ludzkiego oddziaływania edukacyjne mają szanse przynieść najlepsze rezultaty. Nie ulega wątpliwości, że są nimi dzieciństwo i młodość, okresy najważniejsze w procesie socjalizacji człowieka. Bierze w nim udział całe otoczenie społeczne: rodzina, szkoła, grupa rówieśnicza.
Oddziaływania, którym młody człowiekjest poddawany, obejmujątakże sferę za chowań związanych ze zdrowiem. Wzory zachowań przekazywane w ramach procesu socjalizacji, zważywszy na to, iż wyznaczone są przede wszystkim przez kontekst socjokulturowy, mogą stać w jawnej sprzeczności z zachowaniami prozdrowotnymi, stąd włączenie edukacji zdrowotnej do procesu socjalizacji młodego pokolenia stano wi warunek jego skutecznego oddziaływania. W krajach uprzemysłowionych, gdzie promocja zdrowia nabiera szczególnego znaczenia, prowadzone są specjalne szkolne programy edukacyjne, wspierające młodych ludzi w dokonywaniu prozdrowotych wy borów. Programy te obejmują trzy główne obszary oddziaływania: szkolny personel medyczny i paramedyczny, materiały z zakresu edukacji zdrowotnej, środowisko szkol ne. Jedną z głównych idei tych programów, obok dążenia do podniesienia poziomu wiedzy i umiejętności w zakresie ochrony zdrowia, jest zwiększenie integracji środo wisk szkolnych i zapewnienie uczniom społecznego wsparcia.
196 Anna Kieszkowska
Rodzina jest potencjalnie najpoważniejszym sojusznikiem szkoły w kreowaniu prozdrowotnych zachowań uczniów. Generalnie można przyjąć, że rodzicom zależy na zdrowiu dziecka i niewielkie jest prawdopodobieństwo tego, aby świadomie uczyli je zachowań szkodliwych ze zdrowotnego punktu widzenia. Sami jednak mają często złe przyzwyczajenia, których szkodliwości nie rozumieją lub nie doceniają. Często zdarza się, że w rodzinach są utrwalone złe nawyki żywieniowe, skłonności do niskiej aktywności fizycznej i nałogów.
„Niezwykle ważne jest, aby wszelkie działania zmierzały do internalizacji prze konań prozdrowotnych. Internalizacja oznacza akceptację i włączenie do własnego systemu wartości przekonań głoszonych przez innych. Pamiętanie o konieczności osią gnięcia w procesie wychowania dla zdrowia internalizacji głoszonych zasad ma klu czowe znaczenie”1.
Niewątpliwie internalizacja przekonań prozdrowotnych, uznanie ich za własne, sprzyja wyrabianiu w młodych ludziach przeświadczenia o odpowiedzialności za wła sne zdrowie i umiejętności rozumienia własnego organizmu. Należy również pamię tać, że nie tylko ludzie młodzi wymagają edukacji zdrowotnej. To również świat ludzi dorosłych otacza młodego człowieka i oddziałuje na jego poglądy i zachowania. Sys tem wartości, normy społeczne, wiedza i umiejętności w sferze promowania zdrowia decydują ostatecznie o kształcie tego oddziaływania.
Tradycyjne wychowanie dla zdrowia winno się koncentrować na sferach ludzkie go zachowania, kluczowych dla zwiększania lub zachowania biopsychospołecznej wydolności człowieka. Należą do nich: odżywianie, aktywność fizyczna, używki, hi giena osobista, zdrowie psychiczne, życie w rodzinie, życie seksualne, przestrzeganie warunków bezpieczeństwa, ochrona środowiska. Wychowanie zdrowotne jest proce sem długotrwałym i złożonym.
Schemat wychowania zdrowotnego
Z doświadczeń Medycznego Studium Zawodowego... 197 Przygotowanie osób potrafiących pełnić rolę doradcy zdrowia, nauczyciela zdro wia, organizatora edukacji zdrowotnej stało się obecnie najpilniejszym zadaniem. Na edukację zdrowotną składają się działania różniące się zakresem, strategią przyjętą w postępowaniu, celami możliwymi do osiągnięcia. Jest w niej również miejsce na jednorazowe okazjonalne czynności, w postaci np. instruktażu zdrowotnego. Właśnie te poczynania występują dość często w pracy pielęgniarek.
Mimo że odgrywają one ważną i pozytywną rolę w informowaniu społeczeństwa o zagadnieniach zdrowia, nie są wystarczającą bazą dla wychowania zdrowotnego, procesu zajmującego centralne miej sce w edukacj i zdrowotnej. Podstawę taką stwarza dopiero nauczanie zdrowia rozumiane jako proces pobudzający aktywność człowieka w sferach: poznawczej, emocjonalnej i motywacyjnej. Nabywanie przez ludzi wiedzy np. na temat zdrowego stylu życia, nie jest równoznaczne z tym, że postępują czy będą skłonni postępować zgodnie z posiadanymi informacjami. Oznacza to, że kształtowa nie się przekonań motywujących człowieka do robienia rzeczy korzystnych dla swoje go zdrowia nie odbywa się na zasadzie prostej zależności przyczynowo-skutkowej (nowa wiedza—pożądane postępowanie).
Problem polega na tym, co człowiek już wie i jak żyje, co wiedzieć powinien, ale nie jest przekonany, nie ma w sobie gotowości, nie potrafi zmienić czy skorygować swego postępowania.
Pielęgniarka powinna umieć rozpoznać stan rzeczy i wykorzystać wszelkie sposo by nauczania w procesie wychowania zdrowotnego.
Zdrowotna Edukacja Rówieśnicza w Medycznym Studium Zawodowym w Mora wicy powstała w grudniu 1992 roku. Było to podczas I Wojewódzkiej Sesji Popularno naukowej na temat „Zadania młodzieży w promowaniu zdrowia w szkole”. Przygoto wała ją przede wszystkim młodzież pod okiem nauczycieli. Sesja miała charakter refe- ratowo-warsztatowy, pozwoliła na integrację młodzieży szkół medycznych z woje wództwa kieleckiego, omówiono wiele problemów i wyciągnięto wnioski. Od tamtej pory różne było tempo samokształcenia i świadomego włączania się nauczycieli do realizacji programu edukacji zdrowotnej. Najważniejsze, że wzrastała integracja mło dzieży i nauczycieli.
Wspólnie uczyliśmy się nowych zadań, przeżywaliśmy niepokój przed pierwszy mi zajęciami w środowisku, radość kiedy wypadały dobrze, zgromadziliśmy doświad czenia. Związane są one z poszukiwaniem rozwiązań organizacyjnych, przygotowa niem merytorycznym i metodycznym do prowadzenia edukacji, dokumentowaniem naszej działalności, pozyskiwaniem sojuszników i sponsorów, jak również ze zmianą podejścia do nowej koncepcji zdrowia i jego promocji.
Wprowadziliśmy styl pracy, który zapewnił nam ciągłość realizacji programu wy chowania zdrowotnego. Określiliśmy sposób bieżącej pracy nauczycieli z młodzieżą. Młodzież jest zorganizowana w zespoły zajmujące się określoną tematyką, każdy ze spół ma nauczyciela—konsultanta, a organizacją całości edukacji zajmuje się nauczy ciel—koordynator. Odbywają się cykliczne spotkania młodzieży poświęcone bieżą cym problemom i wymianie doświadczeń. Wszystkie radości, sukcesy są przeżywane
198 Anna Kieszkowska
wspólnie. Widoczny jest wzrost aktywności młodzieży, jej samodzielność, entuzjazm, zaangażowanie i pasja w pracy. Wiele dziewcząt i chłopców odnalazło swoje miejsce w szkole i zmieniło swoje zachowanie.
Nauczanie zdrowia miało miejsce podczas wielu spotkań zdrowotnych takich jak: — Wojewódzki Zjazd Liderek Zdrowotnej Edukacji Rówieśniczej (zapoznanie
z metodami pracy młodzieży ze szkół: wrocławskiej, warszawskiej; pogadanka Z. Cendrowskiego—Zdrowy Styl Życia);
— Akcja „rzuć palenie razem z nami” (plakaty, broszury, filmy, konkursy, happe ningi i mityngi antynikotynowe dla szkół podstawowych i średnich);
— Obchody „Tygodnia dla serca” (przemarsz młodzieży ulicami miasta z trans parentami i hasłami prozdrowotnymi, broszury, bieg po zdrowie z udziałem społeczności lokalnej, punkty mierzenia ciśnienia — bezpłatne dla ludności, scenariusze zajęć, plakaty);
— Światowe Dni Walki z AIDS (pantomima, scenariusze zajęć, plakaty, filmy); — Zdrowy Styl Życia (film, broszury, scenariusz zajęć);
— Pierwsza Pomoc (praca z fantomem, pogadanka, film, przezrocza);
— Dnia 10 maja — Festyn zdrowia i radości (dla klas IV—V — pokaz ćwiczeń zapobiegającym wadom postawy; dla ki. VI—VIII — pierwsza pomoc w wa runkach polowych, pantomima pt. „Tolerancja”);
— Dnia 31 maja — „Sport i kultura wolne od dymu tytoniowego” (przemarsz ulicami miasta „od dziś moda na niepalenie”, zajęcia sportowe dla klas szkoły podstawowej, konkursy, plakaty, inscenizacja).
Liderki zdrowia w tej szkole dostosowują tematykę spotkań do zapotrzebowania zgłaszanego przez rówieśników. Nauczyciele są zawsze w pobliżu, jako konsultanci merytoryczni pomagają młodzieży we wszystkich problemach, młodzi ludzie zaś wie lokrotnie przekraczają swoje możliwości, co pozwala na odsłonięcie przed nimi no wych horyzontów wartościowego życia.
PIŚMIENNICTWO
Charońska E., Janus B., Szczepska M. 1993. Nauczanie zdrowia (materiały pomocni cze). CMDNŚSzM, Warszawa.
Karski J. (red.). 1992. Promocja zdrowia. JGNIS, Warszawa.