System edukacji stwarza naturalną okazję do przekazywania wiedzy o zdrowiu oraz daje wielką szansę oddziaływań na zachowania zdrowotne dzieci i młodzieży w środowisku szkolnym.
Próby inicjowania działań na rzecz profilaktyki i promocji zdrowia w szkołach podstawowych i średnich podjął w 1994 r. Wydział Zdrowia Urzędu Miejskiego we Wrocławiu. „Plan działania” Wydziału Zdrowia, dotyczący zagadnień promocji zdro wia, określa jako jedno ze swoich pierwszych zadań promocję programów wychowa nia zdrowotnego dla szkół.
Działania w szkołach są wielokierunkowe, środki finansowe potrzebne do realiza cji przeznacza Urząd Miejski. Poniższy schemat prezentuje główny zakres tematycz ny i organizację programów promocji zdrowia i profilaktyki w szkołach wrocławskich.
Programy promocji zdrowia i profilaktyki w szkołach wrocławskich
Programy badawczo-diagnostyczne mają na celu stworzenie bazy danych doty czącej stanu zdrowia dzieci, potrzeb w zakresie działań profilaktycznych oraz analizy zachowań zdrowotnych uczniów.
Karta zdrowia dziecka
Jest długofalowym programem diagnostycznym, obejmującym badania medyczne, psychologiczne, socjologiczne. Programem objęte będą dzieci szkół podstawowych (w wersji pilotażowej uczniowie klas VII). Badania rozwoju bio-psychospołecznego posłużą do opracowania zwięzłej informacji o stanie zdrowia dziecka. Będzie ona zawierać wska zania dotyczące profilaktyki oraz dostarczy rodzicom wiadomości na temat możliwo ści samopomocy w rozwiązaniu danego problemu zdrowotnego dziecka.
Dzielnicowe Centra Korekcji Wad Postawy
Program realizowany od 1994 r. jest kosztownym przedsięwzięciem finansowym. Idea Centrów oparta jest na organizacji ognisk gimnastyki korekcyjnej na bazie szkół dysponujących właściwym wyposażeniem. W pięciu dzielnicach Wrocławia zatrud
76 Marzena Krysa niani są lekarze ortopedzi, którzy dokonują oceny wad postawy. W zależności od stop nia skoliozy dziecko otrzymuje kartę zabiegów i kierowane jest na zajęcia prowadzone przez rehabilitantów w szkole. Ma możliwość skorzystania z ćwiczeń na sali gimna stycznej, fizykoterapii, masażu, ćwiczeń na basenie.
Ujednolicona dokumentacja pozwala na monitorowanie efektów podjętych działań rehabilitacyjnych. Organizacją i nadzorem zajmuje się Wydział Zdrowia. Cennym wkładem w propagowanie aktywnego stylu życia było zorganizowanie kampanii eduka- cyjno-informacyjnej „Trzymaj się prosto”, adresowanej do uczniów, nauczycieli i rodziców. Celem jej było ograniczenie występowania wad postawy oraz zachęcenie dzieci do stosowania ćwiczeń.
Zachowania zdrowotne uczniów wrocławskich szkół podstawowych —bada
Szkolne programy promocji zdrowia... 77 Na zachowania zdrowotne dorosłego człowieka i stosunek do zdrowia wpływa w znacznej mierze to, jak został wychowany. Przedmiotem badań socjologicznych są pozytywne i negatywne zachowania zdrowotne uczniów klas siódmych. Pytania za warte w ankiecie dotyczą: sposobu odżywiania się uczniów, posiłków w szkole, stoso wania używek, form wypoczynku, higieny osobistej uczniów. Ankieta dostarcza infor macji o tym co można zmieniać lub korygować, a co należy utrwalać, bądź wzmacniać w zachowaniach zdrowotnych uczniów.
Programy edukacji zdrowotnej
W roku szkolnym 1995/96 na ofertę konkursową programów promocji zdrowia odpowiedziało 150 szkół chcących realizować programy. Po dokonaniu oceny na pod stawie karty oceny programu zostały przyjęte programy, które odpowiadały wymogom stawianym przez Wydział Zdrowia; były to w większości projekty autorskie.
Programy edukacji prozdrowotnej obejmująprogramy psychoedukacyjne, progra my dotyczące uzależnień, wychowania prorodzinnego, kształtowania prozdrowotnych postaw. Do najciekawszych należą:
Programy psychoedukacyjne
Warsztaty dla nauczycieli „Stres w szkole” — prowadzone w pierwszej części, dotyczyły analizy potrzeb psychofizycznych dziecka w wieku szkolnym oraz były po święcone metodom diagnozy psychofizycznej dziecka w wieku szkolnym. W części II -— warsztatowej — program dotyczył nowoczesnych metod pracy z dzieckiem w wie ku szkolnym oraz ograniczenia stresu szkolnego u dzieci. Przygotowanie i prowadze nie warsztatów było realizowane przez pracowników Uniwersytetu Wrocławskiego. Uczestnikami byli nauczyciele i wychowawcy.
Warsztaty prowadzone przez instruktorów z Danii
Znaczącym przedsięwzięciem dotyczącym przygotowania promotorów w szko łach było zorganizowanie warsztatów przez instruktorów/doradców z Danii. Celem warsztatów było przekazanie nauczycielom wiedzy oraz umiejętności w zakresie two rzenia na terenie szkoły atmosfery sprzyjającej zdrowiu. Warsztaty pt. „Dialog”, pro wadzone przez specjalistów edukacji zdrowotnej dla dzieci i młodzieży, obejmowały dwa bloki tematyczne. Pierwszy z nich był poświęcony:
— budowaniu autentycznego dialogu w środowisku szkolnym, — roli rodziców w oddziaływaniach profilaktycznych,
— współpracy i wspieraniu nauczycieli w prowadzeniu zajęć dotyczących uzależ nień od alkoholu, narkotyków, a także edukacji seksualnej i AIDS.
78 Marzena Krysa
Drugi blok zawierał praktyczne metody przygotowania projektów/kampanii, wska zywał sposoby i techniki nawiązywania współpracy z uczniami, nauczycielami i ro dzicami oraz przygotowywał do pełnienia roli doradców/instruktorów w szkole.
Nauczyciele biorący udział w warsztatach w roku szkolnym 1996/97 złożyli w Wy dziale Zdrowia programy promocji zdrowia prowadzone metodami aktywnymi, pre zentowanymi przez instruktorów z Danii.
Programy dla uczniów
1. Centrum Działań Nieformalnych, to autorski program działalności psycholo
gicznej w środowisku młodzieżowym, realizowany w 12 szkołach średnich. Dotyczy on procesu uczenia. Autorzy tego programu odwołują się do doświadczeń uczestników. Prze kazują oni uczniom wiedzę psychologiczną z zakresu dynamiki kontaktu, rozwiązywa nia, sposobów radzenia sobie ze stresem. Zajęcia były prowadzone w klasach pierw szych podczas 4—godzinnych warsztatów, razem z wychowawcami klas. Sprzyjały po znaniu zespołu klasowego oraz ułatwiły rozwiązywanie problemów w klasie.
Nowa propozycja CDN dotyczy warsztatów dla samorządów uczniowskich, rad szkoły oraz przeprowadzenia ankiety na temat demokratyzacji życia w szkole.
2. Klub Młodzieżowych Liderów Zdrowia
Realizacja programu została poprzedzona przeprowadzeniem warsztatów oraz przygotowaniem konspektów zajęć dla pedagogów szkolnych, którzy w pięciu szko łach wdrażająprogram.
Spotkania odbywają się co 2 tygodnie z uczniami klas od IV—VIII. Tematy zajęć dotyczą:
— czynników sprzyjających zdrowiu,
— akceptacji pozytywnych wartości życia, informacji na temat radzenia sobie w trudnych sytuacjach,
— przekazania informacji na temat uzależnień, — sporządzenia mapy pomocy,
— wiedzy o rozwoju psychoseksualnym, — uczenia metod asertywności.
Każdy klub współpracuje z Radą Szkoły, klasami organizując imprezy o tematyce zdrowotnej w szkole. Działalnością Klubu są także zainteresowani rodzice.
Programy dotyczące uzależnień, wychowania prozdrowotnego, kształtowania po staw prozdrowotnych są realizowane na podstawie szkolnego programu promocji zdro wia, który zawiera:
— temat, adres szkoły, uzasadnienie potrzeby realizacji, cel do osiągnięcia, sposo by realizacji,
— ewaluacjęprogramu, tj. ocenęjego przebiegu i wyników, — kosztorys programu.
Kwalifikację złożonych programów szkolnych przeprowadza Rada Szkolna ds. Promocji Zdrowia oraz Wydział Zdrowia. Uważamy swoje osiągnięcia za przykład wspierania przez samorządy lokalne promocji zdrowia.