Technika rysunku wykorzystywana jest w edukacji szkolnej od dawna jako jeden z najbardziej podstawowych sposobów wyrażania przez dzieci własnego świata prze żyć, uczuć, wyobrażeń i spostrzeżeń. Poświęcono wiele miejsca w różnych publika cjach plastycznej ekspresji i jej roli w życiu dziecka. Rysunek wykorzystywany jest także dość powszechnie w celach diagnostycznych i terapeutycznych, szczególnie wśród młodszych dzieci.
Bardzo ciekawe zastosowanie rysunku znaleźli Trefor Williams, Noreen Wetton i Alysoun Moon z Uniwersytetu w Southampton — angielscy autorzy programu edu kacji zdrowotnej dla szkół podstawowych pod nazwą „Health for life” (“Zdrowie dla życia”). Opracowali oni metodę pod nazwą „draw and write” (“narysuj i napisz”). Jest to jedna z podstawowych metod pracy nauczyciela z uczniami, szczególnie w klasach młodszych. Opiera się na podstawowej ekspresji twórczej dziecka jakąjest swobodny rysunek. Dziecko poprzez rysunki, a następnie krótkie ich opisy, wyraża siebie, swój stosunek do otaczającego go świata. Metodę tę z powodzeniem można stosować już w przedszkolu, gdzie dzieci ustnie analizują swoje rysunki, a nauczyciel zapisuje ich wypowiedzi. Metoda „narysuj i napisz” może być używana nie tylko do określenia stopnia rozwoju (w tym także badania) percepcji zdrowia dziecka w różnym wieku, ale jest również jednym ze sposobów sprawdzania i obserwowania zmian zachodzą cych w wiedzy i umiejętnościach uczniów w trakcie realizowania programu. Niewąt pliwą zaletą tej metody jest to, że nauczyciel może w sposób zbliżony do normalnych zajęć szkolnych obserwować jakie zmiany zachodzą w pracy z uczniami i chociaż w części opisać je w sposób ilościowy. Metoda ta umożliwia włączanie dzieci do analizy tych zmian.
Metoda „narysuj i napisz” polega na zaproszeniu dzieci do narysowania odpowie dzi na zadane pytanie lub na zadany temat i jeśli to możliwe, na udzielaniu przez nie krótkiej pisemnej wypowiedzi, wyjaśniającej co znajduje się na rysunku. Później ana lizuje się tylko rysunki razem z pisemnymi wypowiedziami. Rysunki, które nie są opi sane, nie są analizowane ze względu na trudności w obiektywnej ich ocenie.
Metodę „narysuj i napisz” zastosowano w Polsce w pracy nad programem „Zdro wie dla życia”, wykorzystywanym z dużym powodzeniem przez szkoły promujące zdrowie w klasach I—VI oraz w przedszkolach współpracujących z tymi szkołami.
150 Maria-Monika Szymańska
Zastosowano ją również w Starachowicach w badaniach pilotażowych nad efektywno ścią programu „Profilaktyka uzależnień” do oceny wpływu programu na percepcję zachowań związanych z utrzymaniem zdrowia oraz na niektóre aspekty kontaktów międzyludzkich. Wnioski z powyższych badań pozwalają stwierdzić, że może być ona przydatna również do oceny efektywności programów profilaktycznych i edukacji zdro wotnej.
Poniżej opisano przykład w jaki sposób można organizować zajęcia z dziećmi metodą „narysuj i napisz”, wykorzystując np. temat „Zdrowie”.
Instrukcje dla nauczyciela
• Poproś dzieci, aby zastanowiły się nad tym co każde z nich robi, aby być zdro wym oraz co i kto pomaga w utrzymaniu ich zdrowia, ale niech nie rozmawiają o tym ze sobą.
• Rozdaj następujące materiały: arkusz papieru formatu A-4 dla każdego dziec ka, ołówek i kredki.
• Poproś,abynarysowałysamychsiebie.robiącychwszystkierzeczysłużącezdro- wiu. Niech wykonają tyle rysunków, ile tylko zdołają na jednej stronie arkusza papieru (czyni to analizę szybszą i łatwiejszą).
• Poproś o podpisanie każdego z obrazków albo żeby Tobie podyktowały podpis (dzieci młodsze).
• Podkreśl, że ich prace nie będą oceniane.
• Jeśli zostanie trochę czasu po zakończeniu rysowania i pisania dzieci mogą pokolorować swoje rysunki.
• Dla ułatwienia późniejszej analizy poproś dzieci, aby podpisały swoje prace: możesz sam napisać na każdym rysunku imię i wiek dzieci młodszych.
Czas trwania zajęć
Nie powinien on przekraczać 20—30 minut (w zależności od wieku dziecka). W kla sach młodszych dzieci zwykle chcąprzedłużać ten czas. Spróbuj jednak tak zorgani zować zajęcia, aby nie wydłużać go, np. podawaj dzieciom ile jeszcze czasu pozostało do dokończenia tej czynności.
Taki trening w gospodarowaniu czasem pomoże Ci również w sprawnym przepro wadzeniu innych zajęć.
„Sekret”
Bardzo ważne jest to, aby dzieci pracowały samodzielnie; uzyskasz w ten sposób rzetelniejsze informacje. Zwróć uwagę na to, aby nie dzieliły się swoimi pomysłami.
Metoda „narysuj i napisz” w edukacji zdrowotnej dzieci i młodzieży 151 Jednym ze sposobów jest powiedzenie, że to co narysują i napiszą, jest tajemni cą i jeśli chcą Cię prosić o pomoc, powinny mówić szeptem, tak aby nikt inny oprócz Ciebie nie mógł ich usłyszeć. Starszym dzieciom możesz powiedzieć, że bardzo Ci zależy na ich samodzielności, na tym co każde z nich myśli i czuje. Poinformuj dzieci, że ich rysunki nie będą oceniane, ale że będą materiałem do Twoich przemyśleń i punk tem wyjścia planowania Waszych wspólnych zajęć. Nawet jeśli dostrzeżesz u swoich dzieci objawy zmniejszenia aktywności, ze względu na brak motywacji w postaci oce ny, nie zniechęcaj się. Ważne, że Twoi uczniowie usłyszą, że będą współdecydować o tym nad czym pracujecie.
Pisownia
Nie oceniaj również poprawności napisanych przez dzieci tekstów, nawet jeśli dzieci słabo z tym sobie radzą. Może to znacznie ograniczyć słowną ekspresję dzieci (nie napiszą np. jakiegoś wyrazu, ponieważ będą się obawiać, że napiszą go błędnie) oraz przedłużyć niepotrzebnie zajęcia. Poproś dzieci, aby napisały tak, jak im się wy- daje, że dane słowo powinno być napisane. Jeśli uznasz, że potrzebne jest zapisanie jakiegoś słowa lub wyrażenia, pamiętaj że nie powinny one sugerować dzieciom tema tyki rysunków. Dlatego lepiej ograniczyć się do podstawowych pytań lub zwrotów, które podałeś na początku zajęć, np. „Co robić, aby być zdrowym?”, „Co lub kto pomaga mi w utrzymaniu zdrowia?”.
Metoda „narysuj i napisz” może być również punktem wyjścia tworzenia swobod nych tematów, szczególnie w klasach młodszych (techniki Freineta), które można wy korzystać w projektowaniu gazetki szkolnej.
Jak analizować wyniki?
Wyniki można analizować wyznaczając pewne kategorie, pomocne w określe niu i analizie pracy każdego dziecka. Wstępną listę kategorii sporządzasz przed przystąpieniem do analizy, biorąc pod uwagę temat oraz te kategorie, które są dzisz, że zostały wymienione w pracach Twoich uczniów. Następnie dokonujesz zliczenia wyników. Ostateczna lista kategorii powstaje w wyniku szczegółowej analizy (ilościowej i jakościowej) prac dzieci. W swojej analizie możesz brać pod uwagę kategorie podstawowe oraz bardziej szczegółowe, wchodzące w zakres ka tegorii podstawowych.
Przeprowadzona przez Ciebie analiza wyników powinna dać odpowiedź na pyta nia: Jak często poszczególne kategorie wymieniane są przez Twoich uczniów? Które z nich wymieniane są najczęściej (lub najrzadziej)? Które nie zostały wymienione przez nich wcale?
152 Maria-Monika Szymańska
Przykład pracy dziecka na temat: „Co robię, aby być zdrowym”