Znane ogólnie sylwetki czołowe i strzałkowe prawidłowej postawy ciała człowie ka nie mogą kreować rzeczywistości zewnętrznej ciała ludzkiego, bo są odtwarzane na płaszczyznach — czyli płaskich powierzchniach — dwuwymiarowych tworach wyra żanych liczbowo w cm2 (ryc. 1). Tymczasem ciało człowieka ma kształt bryły, czyli tworu trójwymiarowego wyrażanego fizycznie w cm3.
Ryc. 1. Prawidłowe sylwetki człowieka: a) oś czołowa przednia z pionową osią symetryczną i osiami poprzecznymi na linii uszu, barków, miednicy, palców, kolan i stóp; b) oś czołowa tylna z pionową osią symetryczną i osiami poprzecznymi na linii uszu, dolnych kątów łopatek, fałdów pośladkowych, kolan i stóp; c) oś strzałkowa z asymetryczną osią pionową. Sylwetki te wykorzystuje się w trakcie
92 Urszula Hoppe
Pionowa płaszczyzna poprowadzona przez szew strzałkowy czaszki (kierunek przednio—tylny) zwana jest słusznie płaszczyzną pośrodkową ciała, dzieli je bowiem na dwie równe części.
czołowa płaszczyzna tylna
prawostronna płaszczyzna (boczna) strzałkowa rotacja strzałkowa prawostronna płaszczyzna (boczna) strzałkowa
czołowa płaszczyzna przednia
lewostronna płaszczyzna (boczna) strzałkowa rotacja czołowa
rzut osi ciała na płaszczyznę czołową przednią
oś ciała -przecięcie pł. czołowej głównej ze strzałkową główną
4 płaszc7vzna strzałkowa główna Kar
| | płaszczyzna czołowa główna
x - oś strzałkowa y -oś czołowa
z- oś główna ciała
boczne płaszczyzny strzałkowe z pionowymi osiami płaszczyzny poprzeczne
a poprzeczna górna
-dla zbadania nawykowego ustawienia głowy
b środkowa miednicznazmożliwościąrotacjiwzględem:
a -osi ciała
p- osi strzałkowej
y -osi czołowej
c najniższa-dlazbadaniaustawienia stóp
x(a) - przemieszczeniepoziome
od rotacji względem osiciała (a)
(rotacja osiowa pozioma)
z(p) - przemieszczenie pionowe
odrotacji względem osistrzałkowej (|J)
(rotacja czołowa) z(y) - przemieszczenie pionowe
od rotacji względem osiczołowej (y) (rotacja strzałkowa)
Dlaczego prostopadłościan prawidłowej postawy... 93 W zetknięciu z powierzchnią przednią tułowia, płaszczyzna strzałkowa tworzy jego linię pośrodkową przednią i analogicznie na powierzchi tylnej — linię pośrodko- wą tylną. W ten sposób kształt zewnętrzny ciała został podzielony pionowo na dwie połowy, a sam wycinek płaszczyzny strzałkowej pomiędzy powierzchnią przednią i tylną tułowia stanowi jakby „głębokość” bryły ciała (ryc. 2).
Pośrodkową płaszczyzna strzałkowa, przecięta pod kątem 90° z płaszczyzną czo łową (przechodząca przez szew czołowy) tworzy oś ciała—pionową linię względem płaszczyzny podparcia (na której stoimy). Pion ten stanowi kryterium postawy na
szego ciała—pionowej pozycji jaką przyjął człowiek.
Oprócz pośrodkowej płaszczyzny strzałkowej istnieją: lewostronna płaszczyzna strzałkowa—dotykająca lewego boku i analogiczna prawostronna płaszczyzna strzał kowa. Obie boczne płaszczyzny strzałkowe są ustawione równolegle do płaszczyzny pośrodkowej i mają na sobie jakby odbicie osi ciała. Rzut osi ciała na każdą z tych płaszczyzn nazywać będziemy osią płaszczyzny strzałkowej prawej bądź lewej.
Poza płaszczyzną przechodzącą przez szew czołowy ustawiamy płaszczyznę czo łową przednią dla przedniej powierzchni ciała i czołową tylną dla jego powierzchni tylnej. Na przecięciu tych bocznych płaszczyzn strzałkowych z przednią i tylną płasz czyzną czołową powstają krawędzie. Jeżeli odrzuci się te części płaszczyzn, które znajdują się poza krawędziami, pozostanie geometryczna figura — prostopadłościan prawidłowej postawy jako wzorzec dla tych wszystkich, którzy gimnastyką chcą po prawić wady postawy, skoliozy 1° itp.
W prostopadłościanie prawidłowej postawy utworzyły się przekroje ustawione pod kątem 90° względem płaszczyzn pionowych. Mają one trojakie możliwości obrotu: (ryc. 2). Przekrój poziomy skręca się płasko o kąt względem osi ciała „z”, co nazywa my rotacją poziomą. Poza tą rotacjąjest jeszcze obrót względem osi leżących na tym przekroju i prostopadłych odpowiednio: do płaszczyzny strzałkowej — rotacja czoło wa i prostopadłych do płaszczyzny czołowej — rotacja strzałkowa. Ponadto te płasz czyzny poprzeczne mogą podlegać translacji, czyli równoległemu przemieszczeniu się wzdłuż osi głównej (pionowej) ciała „z”. Wyjątek stanowi najniższa płaszczyzna po przeczna, gdzie stabilna płaska podstawa, na której opierają się stopy, zezwala tylko na ujawnienie się ruchów obrotowych względem osi głównej ciała (ryc. 2 — „z”) — czyli w rotacji poziomej.
Jeżeli stopy nie ustawiają się równolegle do osi czołowej podstawy prostopadło ścianu i nie stojąna jednej linii równoległej do osi strzałkowej tejże podstawy (ryc. 3), to możemy bez pomyłki zaryzykować rozpoznanie wady postawy (ryc. 4).
Wadę tę, jakakolwiek by ona nie była, musimy leczyć ćwiczeniami powodującymi powrót do właściwych osi poszczególnych powierzchni pionowych i poprzecznych.
Pozycja leżąca tyłem poprawia biernie oś podłużną powierzchni strzałkowych (ryc. 5). Oś podłużną powierzchni czołowych pomagają zrekonstruować przyrządy — jak np. długa wędka zastąpiona później długim ramieniem dużego kątownika (ryc. 6), któ rego krótsze szersze ramię obejmują stopy lekko skręcone do wewnątrz. Ten lekki
94 Urszula Hoppe
Ryc. 3. Przedstawiony w perspektywie prostopadłościan prawidłowej postawy z przekrojami poprzecznymi na wysokości uszu, barków, miednicy, kolan i stóp
Ryc. 4. Człowiek stoi twarzą na wprost, a stopy skręcone są w prawo. Przy prawidłowym — w stosun ku do osi pośrodkowej — ustawieniu stóp, jedna wysuwa się ku przodowi.
95
Dlaczego prostopadłościan prawidłowej postawy...
skręt stóp do wewnątrz (zwany inaczej odwróceniem lub supinacją) przeciwdziała nagminnemu skrętowi stóp na zewnątrz (określonemu jako nawracanie lub pronacja), który na powierzchniach czołowych ujawnia się jako ich koślawość.
Krótsze ramię kątownika, objęte przez zsupinowane stopy obrazuje ich wspólną oś (ty c. 6). Prawidłowo winna ona być skierowana prosto na sufit. Tymczasem często ulega ona odchyleniu od pionu na prawo lub na lewo. Powrót do pionu rekonstruuje (na najniższej powierzchni poprzecznej) oś czołową „y”.
Ryc. 6. Zastosowanie kątownika do przeciwdziałania skrętowi stóp do wewnątrz
Rekonstrukcja drugiej osi najniższej powierzchni poprzecznej prostopadłościanu powstaje przez oparcie pięt o podłogę, co doprowadza do przestrzegania osi strzałko wej „x” lub odpowiedniej do niej linii równoległej.
Podsumowując powyższe wywody można stwierdzić, że w leżeniu tyłem rekon strukcja osi na najniższej powierzchni poprzecznej polega na pionowym równoległym ustawieniu zsupinowanych stóp opartych piętami o podłogę. To ścisłe powiązanie osi przekrojów poprzecznych z krawędziami płaszczyzn pionowych wyjaśnia fakt, że zmiany powstałe na jakiejkolwiek płaszczyźnie powodują następstwa na pozostałych.
Pozycja leżąca tyłem (ryc. 5) poprawia (odkręca) zrotowane płasko płaszczyzny poprzeczne poprzez opieranie ich tylnych krawędzi na płaszczyźnie podłogi.
Przechyloną na bok głowę prostują (pionizują) ramki (ryc. 7), które ponadto dają możliwość ustawienia jej w rotacji zerowej (ryc. 8) poprzez skorygowanie uszu na jednej płaszczyźnie (przekroju poprzecznego łączącego uszy) — a mianowicie na po
96 Urszula Hoppe
ramka widziana z góry
przedłużona oś powierzchni czołowej przedniej (prostopadłościanu prawidłowej postawy)
Ryc. 7. Najkorzystniejszy układ narządu ruchu do ćwiczeń
Rotacja głowy w lewo Poprawne ustawienie głowy
Dlaczego prostopadłościan prawidłowej postawy... 97 W ten praktyczny sposób udowodniono, że jednocześnie można i trzeba korygo wać wszystkie osie na wszystkich płaszczyznach.
W szkoleniu instruktorów gimnastyki korekcyjnej konieczna jest ich współpraca ze środowiskiem medycznym, a w obu tych dyscyplinach należy uwzględniać celo wość działań zgodnych z zasadami biomechaniki. W takich warunkach gimnastyka korekcyjna stanie się gałęzią zachowawczego leczenia narządu ruchu.
PIŚMIENNICTWO
Dega W., Milanowska K. (red.). 1981. Rehabilitacja Medyczna. PZNPL, Warszawa. Ślężyński J. (red.). 1992. Postawa ciała człowieka i metody jej oceny. AWF, Katowice. Śliwa W. (red.). 1993. Powstawanie wad postawy ciała, ich ocena i postępowanie
korekcyjne. POSMED, Wrocław.