Po zmianach programowych, przeprowadzonych w Akademii Wychowania Fizycz nego w Katowicach w roku akademickim 1994/95, wprowadzono—realizowany przez Samodzielny Zakład Promowania Zdrowia dla specjalizacji trenersko-instruktorskiej kierunku nauczycielskiego—nowy przedmiot: „Higiena żywienia sportowców”.
Pracownicy Samodzielnego Zakładu Promowania Zdrowia przyjęli założenie, że w ramach tego przedmiotu można realizować treści związane z wychowaniem zdro wotnym (promocja zdrowia), tym bardziej że program jest adresowany do studentów mających mieć w przyszłości kontakt ze sportowcami, którzy z kolei są wzorcem dla sporej grupy dzieci i młodzieży.
Tak więc oprócz treści związanych bezpośrednio z anatomią i fizjologią, zwraca się też uwagę studentów na aspekty zdrowotne związane z odżywianiem, na rodzaj i wartość dla zdrowia dostępnej na rynku żywności, odżywek i używek oraz wpływ zdrowego żywienia na promowanie własnego zdrowia i kształtowanie wyniku sporto wego.
Zajęcia odbywają się w wymiarze 22 godzin dydaktycznych (2 godziny ćwiczeń tygodniowo) w ciągu VII semestru i kończą się zaliczeniem.
Należy tu zaznaczyć, że pracownicy Samodzielnego Zakładu Promowania Zdro wia AWF w Katowicach realizują ogólne zasady higieny żywienia oraz zagadnienia związane z wpływem odżywiania i żywności na zdrowie w ramach zajęć z innych prowadzonych przedmiotów, ale w sposób ograniczony ze względu na liczbę godzin dydaktycznych pozostających do ich dyspozycji.
Ramowy program przedmiotu „Higiena żywienia sportowców” przedstawia się zatem następująco:
Ćwiczenie 1.
Trawienie i wchłanianie — budowa i funkcja układu pokarmowego, enzymy (re petytorium syntetyczne).
Ćwiczenie 2.
Przemiany energetyczne, zapotrzebowanie energetyczne organizmu człowieka, zmiany metabolizmu w ontogenezie (repetytorium syntetyczne).
62 Bogdan Smyłła
Ćwiczenie 3.
Składniki pokarmowe (energetyczne, budulcowe, regulujące), ich rola. Cukrowce i ich znaczenie dla organizmu (repetytorium z uzupełnieniem).
Ćwiczenie 4.
Białka i ich znaczenie dla organizmu. Tłuszcze i ich znaczenie dla organizmu (re petytorium z uzupełnieniem); profilaktyka cholesterolowa.
Ćwiczenie 5.
Rola wody, soli mineralnych dla organizmu. Witaminy i ich kompleksowe działa nie (repetytorium z uzupełnieniem).
Ćwiczenie 6.
Grupy produktów spożywczych, ich wartości odżywcze. Ćwiczenie 7.
Skażenie żywności, warunki produkcji i przechowywania. Ćwiczenie 8.
Rodzaje diet, metody układania jadłospisów dla różnych grup ludności, jak też o różnej aktywności ruchowej.
Ćwiczenie 9.
Odżywianie sportowców w różnych okresach treningowych. Ćwiczenie 10.
Używki, farmakologiczne środki dopingujące. Uzupełnianie zajęć.
Ćwiczenie 11.
Zaliczenie ćwiczeń: ocena opracowanego jadłospisu, kolokwium zaliczeniowe.
Wnioski
1. Wydaje się pożądane wyegzekwowanie od kandydatów na AWF wiadomości z zakresu chemii i biologii przez ponowne przywrócenie egzaminów wstępnych z tych przedmiotów.
2. Celowe wydaje się zwiększenie liczby godzin dydaktycznych w ramach przed miotu na przykład przez wprowadzenie wykładów, co z kolei umożliwiłoby zwiększenie liczby praktycznych zajęć na ćwiczeniach.
3. Higiena żywienia sportowców jako przedmiot jest realizowana przez Samo dzielny Zakład Promowania Zdrowia dopiero drugi rok, ale uzyskane doświad czenie oraz uwzględnienie potrzeb i oczekiwań studentów pozwoliło na wpro wadzenie wielu zmian, chociaż nie można wyciągnąć jeszcze ostatecznych wnio sków co do optymalnej realizacji założonych celów dydaktycznych.
4. Ze względu na charakter przyszłej pracy absolwenci specjalizacji trenersko- instruktorskiej muszą uświadomić sobie swoją bezpośrednią i pośrednią ważną rolę przy propagowaniu prozdrowotnych nawyków żywieniowych.
Przedmiot „Higiena żywienia sportowców ”... 63 Polecano studentom następujące piśmiennictwo:
Aleksandrowicz J., Gumowska I. 1983. Kuchnia i medycyna. Watra, Warszawa. Bączyk S., Szczęśniak Ł. 1991. Wybrane problemy żywienia w wysiłkach fizycznych.
AWF, Poznań.
Celejowa I. 1983. Teoria i praktyka żywienia sportowców. AWF, Gdańsk.
Celejowa I. 1990. Rekord na talerzu. Sport i Turystyka, Warszawa.
Gawęcki J., Jeszka J. 1986. Żywienie człowieka. PWN, Warszawa. Górnicki B. 1971. Żywienie dzieci zdrowych i chorych. Warszawa. Kosicki B. 1980. Wybrane zagadnienia i ćwiczenia z higieny. AWF, Poznań. Mindell E. 1993. Biblia witamin. Wiedza i Życie, Warszawa.
Namysłowski L. 1973. Racjonalne żywienie a sport wyczynowy w świetle współcze
snych poglądów. PZWL, Warszawa.
Szczygieł A., Klimczak Z., Piekarska J., Muszkatowa B. 1972. Tabele składu i warto
ści odżywczych produktów spożywczych. PZWL, Warszawa.
Wysokińska Z. 1969. Produkty spożywcze i ich wartości odżywcze. PZWL, Warszawa.
Ziemiański Ś. 1985. Fizjologiczne podstawy żywienia sportowców. Z zagadnień spor tu. Instytut Sportu, Warszawa, 6.
Szubra T. (red.). 1990. Żywienie w sporcie wyczynowym. Praca zbiorowa. Biblioteka trenera. Resortowe Centrum Metodyczno-Szkoleniowe Kultury Fizycznej i Spor tu, Warszawa.
Ponadto należy zaznaczyć, że w miarę ukazywania się nowości wydawniczych, zarówno na poziomie naukowym, jak też popularnym, są one uwzględniane i omawia ne w trakcie prowadzonych ćwiczeń, a ich wykaz uzupełniany na bieżąco.
Ponieważ zajęcia prowadzone są w formie seminariów (referaty problemowe przy gotowują studenci), przeto uczestniczący w nich studenci oprócz zdobywania wiedzy teoretycznej, przygotowując się samodzielnie do referatów, nabywająteż krytycznego stosunku do obiegowych poglądów na jakość i wartość żywności oraz sposób odży wiania, szczególnie związanych z agresywną, a nie zawsze prawdziwą kampanią re klamową przeprowadzaną w mass mediach.
Okazuje się jednak, że część studentów wykazuje duże braki pod względem znajo mości zagadnień wchodzących w zakres zarówno przedmiotów biologiczno-chemicz nych obowiązkowych w szkole średniej, jak też i innych przedmiotów ujętych w pro gramie AWF w Katowicach. Przypuszczalnym tego powodem jest przyjmowanie na studia w AWF bez egzaminu z przedmiotów teoretycznych stanowiących podstawę takich przedmiotów, jak np. biochemia lub fizjologia. Stosunkowo mała liczba godzin dydaktycznych nie gwarantuje osiągnięcia pożądanego i trwałego poziomu wie dzy, a szczególnie umiejętności kojarzenia wiadomości z różnych dziedzin mających wpływ na zdrowotne aspekty odżywiania się i jego znaczenie zarówno w ontogenezie, jak i w indywidualnym podejściu do problematyki wysiłku sportowego. Szczególnie w przypadku opracowywania jadłospisów część studentów wykazuje tendencję do ko rzystania z gotowych wzorów nie zawsze zresztą zgodnych z aktualną wiedzą żywie niową, jak i zaopatrzeniem rynku żywnościowego.