Zdrowie jest pierwszym, choć nie jedynym, celem wychowania fizycznego i wy chowania zdrowotnego. Pole przenikania zakresów wychowania fizycznego i zdro wotnego jest rozległe i obejmuje to wszystko, co wiąże się ze świadomością wartości zdrowia, pozytywnego zainteresowania się własnym organizmem, rozumieniem zdro wotnych walorów ćwiczeń ruchowych, a także kształtowaniem trwałych przyzwycza jeń rekreacyjnych.
Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia, głównym zadaniem wycho wania zdrowotnego jest modyfikowanie postaw i zachowań jednostki i społeczeństwa tak, aby stworzyć najlepsze warunki do uzyskania pełni zdrowia fizycznego, psychicz nego i społecznego. Modyfikacja postaw i zachowań polega na tym, aby każdy chciał i umiał zdrowie doskonalić, chronić i ratować (Woynarowska i wsp. 1995).
Demel (1980) jest autorem wielu wypowiedzi na temat wychowania zdrowotnego. Jedna z nich brzmi, „o ile higiena traktuje człowieka jako przedmiot swych wpływów, o tyle wychowanie zdrowotne podnosi go do rangi podmiotu, stawia go w roli współ twórcy swego życia”.
Zdrowie leży u podstaw koncepcji wychowania zdrowotnego w szkole, którą stwo rzył Williams (1989).
Istotą szkoły promującej zdrowie jest intensyfikacja tego, czego w ramach eduka cji zdrowotnej nauczono przez działalność szkoły, rodziny, społeczności, w której dziec ko —młodzież żyje.
Z analizy materiałów opublikowanych przez Pułtorak i wsp. (1996) wynika, że zdrowy styl życia i zachowania zdrowotne kształtują się w dzieciństwie i młodości pod wpływem wzorów wychowania w rodzinie, szkole i społeczeństwie. Według danych można stwierdzić, że jednym z czynników sprzyjających zdrowiu jest aktywność fi zyczna rozpowszechniana w toku zajęć szkolnych w rodzinie i społeczności lokalnej.
Celem pracy było uzyskanie odpowiedzi na pytania:
1. Jakie jest znaczenie wychowania zdrowotnego na tle pozostałych przedmiotów szkolnych?
2. Jak badani oceniają stopień realizacji celów i zadań szkolnego wychowania zdrowotnego?
154 Mieczysław Bytniewski, Krystyna Kałuża
Materiał i metody badań
Tabela 1. Ważność badanych przedmiotów szkolnych — wartości punktowe
Lp. Przedmiot
Kategorie wskazań Wart, pkt
bardzo
ważny ważny obojętny nieważny pkt. ranga
1. "Wychowanie fizyczne 49,2 39,3 11,5 — 84 3 2. Język polski 75,4 22,6 1,6 — 106 2 3. Język obcy 82,0 18 — — 111 1 4. Historia 22,6 45,9 29,5 1,6 55 5 5. Biologia 18 62,3 19,7 — 60 4 6. Geografia 13,1 55,7 22,6 8,2 45 7 7. Chemia 6,6 32,8 47,5 13,1 20 11 8. Fizyka 6,6 43,6 39,3 11,5 27 10 9. Matematyka 19,7 54,1 19,7 6,6 5 6 10. Muzyka 8,2 14,8 50,8 26,2 3 12 11. Wiedza o społeczeństwie 13,1 39,3 31,3 16,4 30 9 12. Przysposobienie obronne 16,4 32,8 32,8 14,8 38 8
Badaniami w 1993 roku objęto 256 uczniów klas II liceów ogólnokształcących. Badania powtórzono w 1995 roku; uczestniczyło w nich 226 uczniów.
W badaniach wykorzystano ankietę. Aż 88,5% ankietowanych uczniów uważało wychowanie fizyczne za przedmiot ważny i bardzo ważny w hierarchii wartości. Wy- daje się więc, że badani uczniowie zdają sobie sprawę z istotnego wpływu zajęć z tego przedmiotu na rozwój młodego organizmu. W badaniach w 1993 roku połowa uczniów zakwalifikowała wychowanie fizyczne na 10 miejscu na równi z przysposobieniem obronnym.
Znaczenie wychowania fizycznego w opinii uczniów... 155 Analizując odpowiedzi na pytanie: Czy uczestnictwo w zajęciach wychowania fi zycznego daje zdrowie? — 50% badanych twierdzi, że w małym stopniu zajęcia wpływająna stan ich zdrowia, 23—40% jest zdania, że udział w lekcjach wf. popra wia i utrzymuje zdrowie, natomiast 10% sądzi, że ten przedmiot ze zdrowiem nie ma nic wspólnego.
Ryc. 2. Czy nauczyciele wf. realizują zadania wychowania zdrowotnego?
Zdaniem 62—75% ankietowanych nauczyciele wychowania fizycznego zarówno w szkołach ze środowisk małomiasteczkowych, jak i wielkomiejskich, w małym stop niu realizują zadania z wychowania zdrowotnego. Mniej więcej w jednakowym pro cencie uczniowie twierdzą, że takie zadania są realizowane (5%—28%), jak i nie (5%——33%).
Ryc. 3. Czy jesteś za wprowadzeniem dodatkowych godzin z wf. z uwzględnieniem wychowania zdrowotnego?
156 Mieczysław Bytniewski, Krystyna Kałuża
Za wprowadzeniem do programu szkolnego dodatkowej godziny z wychowania fizycznego z elementami zdrowotnymi opowiada się 2—80% ankietowanych. Niepo koi natomiast postawa obojętna 10—15% ankietowanych uczniów, 14—5% uczniów nie widzi takiej potrzeby.
Tabela 2. Stopień realizacji zadań i celów szkolnego wychowania zdrowotnego
Lp.
Cele i zadania szkolnego wychowania
fizycznego
Stopień oceny
duży przeciętny negatywny
1993 1995 1993 1995 1993 1995
1. Prawidłowy rozwój fizyczny 32,8 39,4 67,2 70,3 —- —
2. Zabiegi o zdrowie 21,3 40,2 54,1 39,4 24,6 7,7 3. Kształtowanie zgrabnej sylwetki 25,2 39,4 60,7 60,2 13,1 0,4 4. Podnoszenie sprawności fizycznej 32,8 49,3 65,6 50,7 1,6 — 5. Rozwijanie nawyków ruchowych 11,5 28,7 65,6 62,3 22,5 9,1 6. Kształcenie nawyków higieniczno-zdrowotnych 21,3 40,2 41 50,4 37,7 9,6 7. Wyrabianie pozytywnych cech osobowości 13,1 18,2 34,4 38,4 52,5 44,6 8. Kształtowanie umiejęt ności ruchowych 29,3 50,8 63,9 49,2 6,6 —
Trzyletni okres realizacji programu „Szkoła Promująca Zdrowie” ma wpływ na zmianę postaw młodzieży liceów ogólnokształcących wobec zadań i celów wychowa nia zdrowotnego na lekcjach wychowania fizycznego. Stopień realizacji w relacji uczniów mimo upływu dwóch lat jest ciągle niezadowalający.
PIŚMIENNICTWO
Celejowa I. 1992. W sprawie powszechnego wychowania zdrowotnego w Połsce. Li
der, 9,13.
Demel M. 1980. Pedagogika zdrowia. WSiP, Warszawa.
Ignar-Golinowska B. 1995. Wychowanie zdrowotne — możliwości szkół. Wychowa
nie Fizyczne i Zdrowotne, 2,61.
Jaworski Z. 1995. O potrzebie w szkołę specjalisty wychowania zdrowotnego. Lider, 4, 10.
Krawański A. 1995. Wychowanie zdrowotne w ramach wychowania fizycznego — oczekiwania i możliwości. Lider, 2,7.
Znaczenie wychowania fizycznego w opinii uczniów... 157 Krawański A. 1996. Nauczyciele wf. w procesie społecznej edukacji zdrowotnej.
Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne, 2,53.
Krychowski A. 1995. Geneza potrzeb ruchowych człowieka. Lider, 6,8.
Pułtorak M., Woynarowska B., Burzyńska J. 1996. Zachowania zdrowotne i postrze ganie własnego zdrowia przez młodzież w Połsce. Lider, 3,5.
Słońska Z. 1992. Edukacja łudzi młodych jako ełement edukacji zdrowotnej zorien towanej na wzmocnienie potencjału zdrowia. Lider, 7/8,11.
Sokołowska M. 1994. Edukacja do zdrowia w szkołę. Lider, 6,8.
Wal-Jaszczyńska D. 1992. Przygotowanie i realizacja wychowania zdrowotnego
w szkołach. Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne, 2,68.
Williams T. 1989. Szkoła promująca zdrowie — rzeczywistość czy mit. Wychowanie
Fizyczne i Zdrowotne, 7—-8.
Woynarowska B., Burzyńska J., Oblacińska A. 1996. Zachowania zdrowotne mło dzieży szkolnej w wieku 11—15 lat w Polsce 1990—1994. Lider, 6, 8.
Woynarowska B., Szymańska M., Sokołowska M., Pułtorak M., Burzyńska J. 1995.
Co osiągnęliśmy w czasie trzech lat? Lider, 5, 22.
Zawadzka B., Szczepański J. 1995. Zmiany w poziomie i zakresie wiedzy prozdrowot nej uczniów. Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne, 2,93.
Zuchora K. 1990. Bliżej zdrowia, bliżej dziecka. Kultura Fizyczna, 3/4,17.
Żukowski R. 1995. Ruch w terenie jako wyraz stylu życia promującego zdrowie. Wy