Wychowanie zdrowotne, związane z kształtowaniem zachowań sprzyjających zdro wiu, jako jeden z elementów ochrony zdrowia jest głównie realizowane na płaszczyź nie środowiska rodzinnego i szkolnego (Demel 1968, Wentlandtowa 1980, Woyna rowska 1983).
Konieczność podejmowania działań edukacyjnych na poziomie lokalnym, nieza leżnie od pracy w rodzinie czy w szkole, wynika z niekorzystnej nadal sytuacji zdro wotnej i poziomu świadomości społeczeństwa w zakresie dbania o zachowanie bądź potęgowanie zdrowia, zwłaszcza w środowisku wiejskim. Opinię powyższą potwier dziły wyniki badań i rozpoznania pielęgniarskiego dokonanego przez studentów Wy działu Pielęgniarskiego AM w Lublinie w związku z realizowanym przez pracowni ków Katedry i Zakładu Pielęgniarstwa Społecznego programem promocji zdrowia w gminie Wąwolnica.
Negatywne zachowania zdrowotne obserwowane w środowisku dzieci i młodzie ży, zagrożenie jakie niesie środowisko rodzinne, lokalne, a także otwartość młodego pokolenia na kontakty ze służbą zdrowia stały się podstawą organizowania przez stu dentów spotkań, ognisk, zabaw i różnego rodzaju imprez o charakterze zdrowotnym.
Pozaszkolna praca z dziećmi i młodzieżą była wynikiem współpracy z rodziną i szkołą, a także władzami lokalnymi, parafią oraz służbą zdrowia.
Mając na uwadze to, że efekty w zakresie wychowania zdrowotnego zależą od umiejętnego doboru metod i form wychowania, w procesie pozaszkolnej edukacji wy korzystano metody oddziaływania poprzez świadomość, pobudzania zachowań korzyst nych dla zdrowia oraz utrwalania pożądanych zachowań zdrowotnych wespół z for mami, wśród których występowało żywe słowo, formy artystyczno-rozrywkowe, współ zawodnictwo, a także degustacja, jako przykład formy bezpośredniego kontaktu z rze czywistością.
W pracy z dziećmi i młodzieżą starano się, poprzez popularyzację wiedzy o zdro wiu, informowanie, wyjaśnianie i wartościowanie, przybliżyć zagadnienia dotyczące zdrowego sposobu odżywiania, higieny osobistej, profilaktyki próchnicy, uzależnień oraz głównych czynników ryzyka chorób układu krążenia. Każde kolejne spotkanie
182 Anna Abramczyk
z dziećmi i młodzieżą dostarczało coraz to nowych informacji o ich problemach, potrze bach i zachowaniach zdrowotnych, było inspiracją do wychodzenia, w ramach następ nych spotkań, z propozycją rozwiązań, skromnej pomocy czy też uzupełnienia wiedzy istotnej dla ochrony zdrowia. Ważnym elementem pozaszkolnego wychowania było uzy skanie aktywności osób uczestniczących w spotkaniach zdrowotnych. Pobudzanie do zachowań sprzyjających zdrowiu odbywało się poprzez stawianie uczestnikom zabaw i spotkań wymagań w postaci zakazu palenia tytoniu i spożywania alkoholu (co na ogół towarzyszy zabawom i dyskotekom w miejscach publicznych), a także ograniczenia za chowań mogących zagrażać bezpieczeństwu fizycznemu osób z najbliższego otoczenia. Stymulowanie do aktywnego udziału w zakresie dbałości o zdrowie wyrażało się rów nież w nagradzaniu prawidłowych odpowiedzi, prac plastycznych, których autorami były głównie dzieci w wieku przedszkolnym i z młodszych klas szkoły podstawowej. W trak cie organizowanych spotkań przewidziano i przeprowadzono wiele konkursów śpiewu, plastycznych oraz dotyczących wiedzy o zachowaniu i umacnianiu zdrowia. Stosowane często pochwały, nagrody rzeczowe w postaci pasty i szczoteczek do mycia zębów, gumy „Orbit” bez cukru, owoców, dające dzieciom wiele radości, wzmacniały zachowania związane z dbałością o zdrowie. Nieodłącznym elementem spotkań było współzawod nictwo w konkursach tanecznych, zręcznościowo-sprawnościowych, śpiewu, a także w zdobywaniu dyplomów za zajęcie zaszczytnych miejsc w konkursach wiedzy o zdro wiu, czynnikach go warunkujących oraz stanowiących dla niego zagrożenie. Organizo wanie przez studentów spotkań o tematyce zdrowotnej stało się inspiracją do działań podejmowanych przez dzieci i młodzież z gminy Wąwolnica.
Nie bez znaczenia na jakość, przebieg spotkań, liczebność osób uczestniczą cych i efekty wychowawcze były formy pracy i środki stosowane podczas każdej za bawy, ogniska, spotkania czy imprezy. Atmosfera towarzysząca spotkaniom sprzyjała prowadzeniu rozmów indywidualnych z dziećmi i młodzieżą, dotyczących redukcji nadwagi, higieny osobistej, komunikowania się z innymi osobami. Szczególnym zain teresowaniem cieszyły się quizy, zgaduj-zgadule poświęcone sprawdzeniu wiado mości o odżywianiu, wpływie palenia papierosów i alkoholu na organizm człowieka. W programie spotkań nie brakło także degustacji potraw sprzyjającej przekazywaniu, utrwalaniu i weryfikacji wiedzy nt. witamin i ich roli w organizmie człowieka. Nieod łącznym elementem spotkań zdrowotnych były również zabawy ruchowe przy muzyce lub (i) śpiewie osób uczestniczących. Zabawa w „kotka i myszkę”, „starego niedźwie dzia” oraz konkursy śpiewu i plastyczne to przeboje w spotkaniach z dziećmi w wieku przedszkolnym i młodszych klas szkoły podstawowej.
Przeprowadzony cykl spotkań edukacyjnych z dziećmi i młodzieżą w pracy po zaszkolnej stał się podstawą sformułowania poniższych wniosków.
1. Uwzględnienie różnorodności metod wychowawczych, ze szczególnym zwró ceniem uwagi na metody o charakterze aktywizującym, pozwala na wielokierunko wy wpływ na jednostkę i grupę poprzez kształtowanie jej świadomości, emo cji, a także motywacji w zakresie podejmowania działań na rzecz własnego zdrowia i jego ochrony.
Pozaszkolne metody i formy pracy z dziećmi i młodzieżą... 183 2. Wśród pozaszkolnych form pracy wychowawczej szczególnym zainteresowa niem i akceptacją cieszą się formy artystyczno-rozrywkowe, a wśród nich quizy, zaba wy sprawnościowo-zręcznościowe, rebusy, konkursy wiedzy o zdrowiu w odniesieniu do dzieci w wieku przedszkolnym i z młodszych klas szkoły podstawowej. Młodzież ze szkół ponadpodstawowych i starszych klas szkół podstawowych najchętniej uczest niczy w zabawach tanecznych.
3. Pozaszkolne formy i metody wychowania zdrowotnego stanowią cenne ogniwo uzupełniające proces edukacji prowadzonej w środowisku rodzinnym i szkolnym.
4. W procesie wychowania zdrowotnego pozaszkolna praca winna być oparta na diagnozie sytuacji zdrowotnej i zachowań zdrowotnych dzieci i młodzieży w środowi sku rówieśniczym.
PIŚMIENNICTWO
Demel M. 1968. O wychowaniu zdrowotnym. PZWSz, Warszawa. Wentlandtowa H. 1980. Oświata zdrowotna. PZWL, Warszawa.
Woynarowska B. 1983. Propozycje Światowej Organizacji Zdrowia. (W:) Wychowa nie Fizyczne i Higiena Szkolna, 4, 132.