Ludzie angażują się wtedy, kiedy problem ich dotyczy i wiedzą, że mogą coś zmienić. Ten mechanizm działa też w przestrzeni cyfrowej.
Simon Burell Zaangażowanie obywateli można rozumieć i definiować wieloaspek-towo. W tym opracowaniu poruszam zagadnienia dobrowolnego uczestnictwa w procesie współzarządzania i doskonalenia procesów pozyskiwania informacji, potrzebnych do jego efektywnego wdra-żania. Zaangażowanie obywateli zwiększa się, gdy w grę wchodzą problemy odnoszące się bezpośrednio do ich otoczenia czy miejsca zamieszkania. Głównym założeniem poniższej analizy jest wskaza-nie możliwości i podkreślewskaza-nie ogromnego potencjału drzemiącego w koncepcji zaangażowania ludzi do działania poprzez udostępnie-nie im narzędzia (platformy crowdsourcingowej) oraz stworzeudostępnie-nie właściwych warunków jego wykorzystania. Kryterium skuteczności jest tu jednak przestrzeganie podstawowych zasad. Aby mechanizm crowdsourcingu działał prawidłowo, należy pamiętać o wyzwaniach stojących przed omawianą koncepcją, determinantach skuteczności oraz zasadach opisywanych przez badaczy tematu (Howe 2008).
Wśród najważniejszych właściwości należy wspomnieć o:
− aspektach prawnych (w tym zapewnieniu ochrony danych i pry-watności, zgodności z dyrektywami, rozporządzeniami i innymi aktami prawnymi UE);
− aspektach organizacyjno-zarządczych (w tym zarządzaniu tłumem);
− aspektach etycznych (w tym uwzględnianiu zagadnień etycz-nych wynikających z nowych rozwiązań technologiczetycz-nych,
196 | Dorota Flizikowska
zapewnieniu akceptacji i szacunku społeczeństwa dla pry-watności, zapewnieniu równowagi między bezpieczeństwem a prywatnością);
− aspektach pomiaru efektywności akcji crowdsourcingowych.
Model koncepcyjny crowdsourcingu (Conceptual model of crowdsourcing)
Powyższe wymiary znalazły odzwierciedlenie w przedstawionym przez Jaya Pedersena i jego współpracowników modelu koncep-cyjnym (Pedersen i in. 2013: 581), w którym wykorzystano koncepcję tradycyjnego podejścia IPO (input–process–output) i wydzielono na-stępujące elementy: problem, ludzie, rządzenie (z ang. governance), proces, technologia i rezultat (z ang. outcome). Model ten pokazuje, że wszystkie elementy składowe, zarówno technologia, jak i aspekty socjozarządcze, mają równorzędne znaczenie i w równym stopniu determinują powodzenie stosowania koncepcji w praktyce.
Rys. 3. Koncepcyjny model crowdsourcingu
Źródło: Pedersen i in. 2013: 581.
Idea crowdsourcingu poprzez aspekt współdziałania doskonale wpisuje się w trend angażowania ludzi i społeczeństw w sprawy ważne i istotne dla ogółu. Przegląd zasobów sieci pokazuje, że te-mat łączenia i wzajemnego przenikania dwóch ważkich obszarów,
Wsparcie współrządzenia za pomocą koncepcji crowdsourcingu… | 197
takich jak angażowanie mieszkańców i nowych technologii, jest miejscem, w którym dużo się dzieje i istnieje wiele różnych podejść i projektów. Analizując przykładowo rządowe i narodowe programy zapewniania bezpieczeństwa oraz tematykę projektów promowa-nych przez Unię Europejską w nowym Horyzoncie 2020, zauważyć można, że istnieje w nich silny trend włączania obywateli w sprawy bezpieczeństwa i budowania społeczeństw świadomych swej roli.
Wystarczy przytoczyć kilka najważniejszych priorytetów ze wspo-mnianych programów, by dowieść zasadności powyższych zdań:
− budowa zintegrowanej wspólnoty społecznej i jej bezpieczeń-stwa (Rządowy program ograniczania przestępczości i zacho-wań antyspołecznych Razem bezpieczniej, Polska);
− zaangażowana i aktywna społeczność, lokalna (zwiększona) odpowiedzialność (Reducing and preventing policy, Wielka Brytania);
− tworzenie bliskich relacji z społeczeństwem (Citizen participa-tion programme, Hiszpania) – program zakładający korzysta-nie z platformy technologicznej w celu poprawy jakości usług świadczonych przez miasto na rzecz mieszkańców, komunikacji z obywatelami i koordynowania zasobów (Enbysk 2014).
Priorytetem okazuje się dążenie do stworzenia odpowiednich ram współpracy z lokalnymi społecznościami, właściwej diagnozy zagrożeń i oczekiwań społecznych, przy równoczesnym otwarciu na wszelkie inicjatywy instytucjonalne i obywatelskie. Istnieje bowiem duża szansa, że efekty tak zbudowanego procesu decyzyjnego będą traktowane przez społeczeństwo jako dobro wspólne. Moim zda-niem w tę wizję dyskursu społecznego idealnie wpasowuje się idea crowdsourcingu, gdzie na linii obywatel–platforma do wymiany pomysłów (zbierania informacji)–miasto mogłoby dochodzić do efektywnego wspierania procesów decyzyjnych i tworzenia nowej jakości wymiany zasobów. Reasumując, zastosowanie crowdsour-cingu w tym obszarze umożliwiłoby:
− skuteczną dwustronną (bardziej efektywną) komunikację na linii obywatel–miasto (miasto–obywatel);
− stworzenie szansy na:
198 | Dorota Flizikowska
• zwiększanie zaangażowania obywateli w dbanie o ich własne otoczenie (poprzez słuchanie ich, wdrażanie pomysłów, reagowanie);
• zwiększanie poczucia przynależności do wspólnoty;
• poprawę postrzegania wizerunku władz (samorządowych).
Przechodząc na grunt polskich samorządów, można wskazać wiele inicjatyw podnoszących rolę efektywnego angażowania lo-kalnych społeczności. Na terenie całego kraju przybywa różnego rodzaju działań świadczących o zrozumieniu potrzeby wdrażania współrządzenia partycypacyjnego.
Platformy crowdsourcingowe w polskich miastach
Szereg miast polskich, choć nie ma wdrożonej i zdefiniowanej platformy crowdsourcingowej, podejmuje różnorodne działania świadczące o rozumieniu potrzeby stosowania w swoich struktu-rach rozwiązań bliskich tej koncepcji. Przykładowo, miasto Lublin (jako pierwsze miasto w Polsce) uzyskało w 2014 r. Certyfikat Za-rządzania Partycypacyjnego, który potwierdza, że miasto to „sta-wia na dialog, konsekwentnie dąży do porozumienia społecznego i wyzwalania aktywności społecznej” (Tynka 2014). Miasto Kalisz (poprzez inicjatywę www.liczysiemiasto.pl) próbuje przybliżać swo-im mieszkańcom ideę budżetów partycypacyjnych i dlatego też
„[…] celem projektu jest zwiększanie wiedzy mieszkańców na temat budżetu, zwiększanie przejrzystości danych publicznych i dostępu do informacji publicznej, wzmacnianie merytorycznego dialogu między samorządem a mieszkańcami oraz rozwój ich kompeten-cji jako partnerów współdecydujących o swoim mieście”. W Pile (poprzez portal www.konsultacjespoleczne.pila.pl) władze dążą do ułatwienia dostępu do informacji mieszkańcom na temat projektów i przedsięwzięć realizowanych przez miasto, a przede wszystkim do umożliwienia efektywnego dyskursu obywatelskiego. Całkiem sporo miast (np. Bielsko-Biała, Bydgoszcz, Gdynia, Kraków, Poznań, Rzeszów, Słupsk, Świdnica, Toruń, Warszawa, Wrocław) poszu-kuje rozwiązań w obszarze pojemnej znaczeniowo i różnorodnie
Wsparcie współrządzenia za pomocą koncepcji crowdsourcingu… | 199
definiowanej koncepcji smart city, polegającej na dążeniu do syste-mowego podejścia do procesu zarządzania i podejmowania decyzji przez władze miasta. Crowdsourcing, jako mechanizm łączący nowoczesne rozwiązania ICT z zaangażowaniem społecznym na rzecz usprawnienia szeroko rozumianych procesów zarządczych, doskonale wpisuje się w ten nurt.
Należy podkreślić, że polskie platformy crowdsourcingowe są bardzo młodymi inicjatywami, które powstały w latach 2013–2015.
Pomimo że jest to zjawisko rozwijające się i tworzące dopiero pod-waliny crowdsourcingu w Polsce, wpisuje się doskonale w ogólno-światową tendencję poszukiwania nowoczesnych narzędzi techno-logicznych wykorzystujących kreatywny potencjał mieszkańców.
Na potrzeby niniejszego artykułu wyselekcjonowałam przykła-dy platform crowdsourcingowych działających w polskich miastach.
Głównym kryterium wyboru był ich wymiar społeczny, przejawia-jący się znacznym stopniem angażowania lokalnych społeczności.
Pionierskimi przykładami polskich miast, które wdrożyły i efek-tywnie wykorzystują crowdsourcing są: Warszawa (otwartawarsza-wa.pl), Rzeszów i Krosno (dobrepomysly.pl) oraz dziewięć gmin stosujących platformę naprawmyto.pl (tabela 1). Jako że projekt warszawski jest jedną z pierwszych polskich platform tego typu, a według jej współautorów pierwszym tak nowoczesnym, komplek-sowym i innowacyjnym projektem w skali ogólnokrajowej, warto przytoczyć jego najważniejsze efekty. Skutki funkcjonowania plat-formy można przedstawić w postaci liczby uzyskanych pomysłów oraz liczby wszystkich uczestników. Statystyki te obrazują skalę zainteresowania działaniami crowdsourcingowymi w polskich miastach. Projekt Otwarta Warszawa realizowany był w latach 2014–2015 i w tym czasie zanotował ponad 206 tys. odsłon wi-tryny internetowej, a co najważniejsze pozyskał od mieszkańców Warszawy 1 147 projektów i pomysłów na zmiany w mieście w sied-miu obszarach tematycznych6. Zgodnie z zasadą 1–9–90, mówiącą 6 Cykle tematyczne: Zielono mi, Warszawo – obszar poświęcony zieleni miejskiej w Warszawie; Serce miasta – obszar badający, które miejsca
200 | Dorota Flizikowska
o charakterze uczestnictwa i zaangażowania w Internecie, powyższe wyniki można zinterpretować następująco: 1 147 osób to tzw. twór-cy (1%), 10 323 osób to tzw. entuzjaści (9%), natomiast pozostałe 90%, czyli 103 230 uczestników procesu to obserwatorzy. W czasie trwania projektu mieszkańcy mogli zgłaszać pomysły w dowolnej formie, np. w postaci zdjęć, tekstów, skanów, wideo, oraz wyrażać swoją opinie, dyskutować, komentować oraz głosować na propo-zycje innych uczestników. Ponad 50 inicjatyw z puli wszystkich zgłoszonych pomysłów zostało wdrożonych do realizacji przez Urząd Miasta Warszawy, a resztę przekazano twórcom nowelizacji Strategii rozwoju m.st. Warszawy7. Wdrożenie części zgłoszonych pomysłów wymaga podkreślenia ze względu na zwiększanie au-tentyczności i wiarygodności całego procesu. Mieszkańcy stawać się będą współautorami i uczestnikami procesu tylko wtedy, kiedy widoczne będą efekty ich zaangażowania.
Przedstawione w poniższej tabeli platformy crowdsourcingowe różnią się między sobą celem działania czy wykorzystywanymi narzędziami technologicznymi. Łączy je jednak potencjał prze-kształcania ludzkiego zaangażowania w kierunku wspomagania procesów decyzyjnych w kluczowych obszarach życia społecznego, takich jak problemy porządku publicznego, procesy rewitalizacji czy partycypacyjne tworzenie tożsamości miasta.
w Warszawie są najbliższe użytkownikom platformy; Transport – obszar poruszający zagadnienia związane z transportem i komunikacją miejską;
Kultura – obszar poszukujący sposobów na ożywienie życia kulturalnego w mieście; Sport – obszar dotyczący rekreacji i promowania aktywności fizycznej w przestrzeni miejskiej; Wehikuł czasu – obszar poświęcony architekturze i dostępowi do miasta; Tożsamość miasta – obszar badający tożsamość warszawiaków i marki Warszawa.
7 Stan na koniec lipca 2015 r.