Gdzie należy szukać źródła tak silnej potrzeby nabycia nowego gadżetu technologicznego? Być może w powiązaniu technologii z kulturą popularną, mediami i konsumpcją (Żabicki 2007: 41–44).
W efekcie powstaje system społeczny, w którego ramach technolo-gia staje się nie tylko elementem spektaklu posiadania (np. nowego modelu iPhone’a), ale też nośnikiem dla treści medialnych, które z jednej strony propagują kulturę postępu, a z drugiej wzbudzają w potencjalnych konsumentach przekonanie o pozytywnych efek-tach zaangażowania w technologiczny progres.
To zaangażowanie ma coraz częściej osobisty charakter. Sonia Livingstone, psycholog społeczna z London School of Economics, przekonuje, że doszło do prywatyzacji konsumpcji mediów. Opi-suje ona tę zmianę jako przejście od publicznej „kultury ulicy”
(street culture) do zindywidualizowanej i modernistycznej „kultury sypialni” (bedroom culture), w której centralne miejsce zajmują media ekranowe, umiejscowione w fizycznej przestrzeni włas-nego pokoju (Livingstone 2007: 9). Co więcej, opisywane wyżej uspołecznienie maszyn, a także proces ich miniaturyzacji oraz upowszechnienie mobilnego dostępu do Internetu sprawiły, że oderwaliśmy się od ograniczeń stacjonarnych rozwiązań. W efekcie centrum konsumpcji mediów niekoniecznie mieści się dziś w sy-pialni, czy nawet miejscu zamieszkania, ale przyjmuje raczej formę
24 | D. Gałuszka, G. Ptaszek, D. Żuchowska-Skiba
spersonalizowanej usługi, dostępnej na wyciągnięcie ręki poprzez stale nam towarzyszące urządzenia mobilne. Ma to swoje istotne konsekwencje, ponieważ nielimitowany i całodobowy dostęp do zasobów sieciowych nie jest nam dany całkowicie bezkosztowo.
Do wspomnianych już ograniczeń w sferze prywatności warto dodać problemy natury psychologicznej. Już od kilku lat opisuje się nowy fenomen określany mianem FoMO (fear of missing out), który polega na dyskomforcie odczuwanym przez osoby mające wrażenie, że ciągle je coś omija i przez to „nie są na czasie” z naj-nowszymi informacjami (Popiołek 2015: 67). Zjawisko to przyjęło na sile w momencie popularyzacji portali społecznościowych, czyli kolejnych technologicznych artefaktów, które towarzyszą nam od stosunkowo krótkiego czasu, lecz stanowią dziś jeden z głównych elementów technologicznej codzienności wielu internautów. Por-tal społecznościowy reprodukuje inne rodzaje treści medialnych i funkcjonuje dzięki ich obecności – stanowi więc doskonały przykład remediacji (Bolter, Grusin 2000: 45). Jednak współczes-na, spersonalizowana technologia umożliwia uczestnikom sieci społecznościowych manipulowanie własnym wizerunkiem w celu wywarcia pozytywnego wrażenia na innych bądź zyskania cyfrowej sławy. Nie są wymagane tutaj specjalistyczne umiejętności czy wiedza technologiczna, gdyż opcje retuszu zdjęć posiadają obecnie nawet stosunkowo proste smartfony, a cała procedura poprawy internetowego wizerunku polega na paru kliknięciach w ekran urządzenia. Być może warto sobie zadać pytanie o sens wysiłku, jaki często wkładamy w to, by „być na czasie” z napływem informacji w sieciach społecznościowych. Należy mieć świadomość, że część z nich może być efektem świadomej manipulacji, którą zbyt często przyjmujemy za coś autentycznego z życia wirtualnego znajomego.
Podsumowanie
Wydaje się, że w błędzie pozostają zarówno technologiczni entu-zjaści, którzy progres techniczny rozpatrują głównie w kategoriach
Uspołecznianie technologii… | 25
pozytywnych efektów, jak i neoluddyści, dla których opisywane przemiany są swego rodzaju pułapką rozwojową. Popadanie w któ-rąkolwiek z tych skrajności prowadzi raczej na poznawcze manow-ce – bez względu na aspekt rozwoju społeczno-technologicznego, który nas aktualnie interesuje.
Musimy zawsze pamiętać, że to człowiek jest tym, który udosko-nala technologię, tworzy inteligentne maszyny, konstruuje roboty.
Jak zauważa Melvin Kranzberg, technologia nie jest ani dobra, ani zła, ani też neutralna, a rozwój technologiczny ma często konse-kwencje dla środowiska, społeczeństwa i ludzi, które wykraczają daleko poza cel technicznych urządzeń i związanych z nimi praktyk (Kranzberg 1986). Stuart Russell, profesor informatyki na Uni-wersytecie Kalifornijskim w Berkeley, zwraca uwagę, że roboty – superinteligentne maszyny – mogą stanowić zagrożenie dla ludzi, jeśli zabraknie nam rozwagi przy ich projektowaniu (Russell 2016:
52). Aby tego uniknąć, powinniśmy, zdaniem Russella, tworząc in-teligentne maszyny, przestrzegać trzech żelaznych zasad. Pierwsza z nich dotyczy maksymalizacji respektowania ludzkich wartości przez maszynę, co znaczy, że „nie może ona mieć żadnych własnych celów ani wbudowanego pragnienia własnego istnienia” (Russell 2016: 53). Druga zasada związana jest z tym, że maszyna nie może mieć pewności, jakie są ludzkie wartości. Choć z czasem może się ona czegoś dowiedzieć na temat ludzkich wartości, nigdy nie powinna w tym względzie osiągnąć całkowitej pewności (to może uchronić człowieka przed działaniem maszyny polegającym na zablokowaniu własnego wyłącznika). Natomiast trzecia zasada od-nosi się do zdobywania przez maszynę wiedzy na temat ludzkich wartości wskutek obserwowania wyborów dokonywanych przez ludzi (tzw. uczenie ze wzmocnieniem odwrotnym).
Choć zdaniem Russella superinteligentne maszyny mogą po-jawić się dopiero najwcześniej za kilkadziesiąt lat, nie powinniśmy tych problemów ignorować, tym bardziej że już dziś pojawia się wie-le dywie-lematów w związku z coraz większym udziałem maszyn i inte-ligentnych systemów w naszym życiu. Erik Brynjolfsson i Andrew McAfee podpowiadają nam, jak dylematy te można rozstrzygnąć.
26 | D. Gałuszka, G. Ptaszek, D. Żuchowska-Skiba
Ich zdaniem „w drugiej epoce technologicznej będziemy się mu-sieli jeszcze dogłębniej zastanowić nad tym, czego tak naprawdę chcemy i jakie wyznajemy wartości – zarówno na poziomie indy-widualnym, jak i społecznym. Nasze pokolenie odziedziczyło po przodkach więcej możliwości przeobrażania świata, niż oni sami kiedykolwiek mieli. To niewątpliwie powód do optymizmu, pod warunkiem wszakże, że będziemy w stanie dokonywać rozsądnych wyborów” (Brynjolfsson, McAfee 2015: 202).
* * *
Liczymy, że książka, którą oddajemy w ręce Czytelników, stanowić będzie przegląd najważniejszych zjawisk społecznych związanych z rozwojem technologicznym na przełomie trzeciej i czwartej re-wolucji przemysłowej, a także stanie się źródłem inspiracji dla pogłębionych i wyważonych analiz tego wpływu. Ze względu na duże zróżnicowanie i zakres zjawisk wynikających z wzrastającego udziału nowych technologii we współczesnym świecie rozdziały tworzące książkę zostały podzielone na cztery części. Pierwsza z nich skoncentrowana jest na ukazaniu przemian w prywatności i zacieraniu granic pomiędzy tym, co prywatne i publiczne w prze-strzeni mediów cyfrowych. W rozdziale tym przedstawione zostały również analizy zmieniających się potrzeb afiliacyjnych w dobie indywidualizmu sieciowego oraz sposobów korzysta nia z Internetu.
Druga część dotyczy ukazania przestrzeni miejskiej z perspekty-wy technologii cyfroz perspekty-wych. Trzecia, najbardziej zróżnicowana pod kątem tematycznym, obejmuje problematykę rozwoju, gospodarki i pracy. Rozdziały tworzące tę cześć koncentrują się na przedsta-wianiu nowych form współpracy oraz konsekwencji rosnącego udziału nowoczesnych technologii w gospodarce, co wymusza zmiany, powodując konieczność kształcenia kompetencji cyfro-wych, niezbędnych dla sprawnego funkcjonowania w nowym typie społeczeństwa. Poruszają też tematykę zagrożeń wynikających z rozwoju technologicznego i prezentują praktyczne możliwości zastosowania nowoczesnych technologii w badaniach ankietowych
Uspołecznianie technologii… | 27
oraz rolnictwie. Czwarta część zorientowana jest na przedstawienie zagadnienia bezpieczeństwa. Poruszana w poszczególnych rozdzia-łach treść dotyczy zagrożeń w sieci, kwestii związanych z ochroną informacji i danych osobowych oraz aspektów prawnych korzy-stania z zasobów sieciowych.
Bibliografia
Alač, M.; Movellan, J.; Tanaka, F. (2013). Jak uspołecznić robota: Organiza-cja przestrzenna i multimodalne interakcjesemiotyczne w laboratorium robotyki społecznej. Avant, 1.
Armitage, J. (ed.) (2001). Virilio Live. Selected Interviews. London: Sage.
Bard, A.; Söderqvist, J. (2006). Netokracja. Nowa elita władzy i życie po ka-pitalizmie, przeł. P. Cypryański. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Brynjolfsson, E.; McAfee, A. (2015). Drugi wiek maszyny. Praca, postęp i dobro-byt w czasach genialnych technologii, przeł. B. Sałbut. Warszawa: MT Biznes.
Bolter, D.J.; Grusin, R. (2000). Remediation. Understanding New Media.
Cambridge: MIT Press.
Bomba, R. (2014). Gry komputerowe w perspektywie antropologii codzienności.
Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Domańska, E. (2008). Problem rzeczy we współczesnej archeologii, [w:]
J. Kowalewski, W. Piasek, M. Śliwa (red.), Rzeczy i ludzie. Humanistyka wobec materialności. Olsztyn: Instytut Filozofii Uniwersytetu Warmiń-sko-Mazurskiego.
Ford, M. (2009). The lights in the tunnel. Automation, accelerating, technology and the economy of the future. Acculant Publishing.
Golka, M. (2015). Aparycje współczesności. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Griffin, A. (2015). iPhone 6s released: Apple fans queue outside shops as new handset goes on sale. http://www.independent.co.uk/life-style/gadget- s-and-tech/news/iphone-6s-released-apple-fans-queue-outside-shop-s-as-new-handset-goes-on-sale-10516397.html (dostęp: 3.08.2016).
Ilnicki, R. (2012). Projektowanie społecznych robotów – wyzwanie dla tech-nonauki i sztuki. Zeszyty Artystyczne, 22.
28 | D. Gałuszka, G. Ptaszek, D. Żuchowska-Skiba
Jones, S.E. (2006). Against technology: from the luddites to neo-luddism. New York: Routledge.
Kil, A. (2012). Nowe media jako nasi wspólnicy. O sprawczości technologii na podstawie myśli Bruno Latoura. Teksty Drugie, 6.
Kranzberg, M. (1986). Technology and History: „Kranzberg’s Law”. Techno-logy and Culture, 3.
Krzysztofek, K. (2012). Zmiana permanentna? Refleksje o zmianie społecznej w epoce technologii cyfrowych. Studia Socjologiczne, 4.
Kurzweil, R. (2013). Nadchodzi osobliwość. Kiedy człowiek przekroczy granice bio-logii, przeł. E. Chodkowska, A. Nowosielska. Warszawa: Kurhaus Publishing.
Latour, B. (2010). Splatając na nowo to, co społeczne. Wprowadzenie do teorii aktora-sieci, przeł. A. Derra, K. Arbiszewski. Kraków: Wydawnictwo Universitas.
Livingstone, S. (2007). From family television to bedroom culture: young people’s media at home. http://eprints.lse.ac.uk/2772/1/From_family_te-levision_to_bedroom_culture_(LSERO).pdf (dostęp: 3.08.2016).
Löwy, M. (2008). Krytyka postępu technologicznego. http://monde-diploma-tique.pl/LMD71/index.php?id=5_4 (dostęp: 3.08.2016).
Łach, T. (2012). Strach przed postępem – kilka uwag o nurtach antytechnicz-nych. Kultura i Wartości, 4.
Morozov, E. (2013). To save everything, click here: the folly of technological solutionism. New York: Public Affairs.
Mucha, J. (2009). Uspołeczniona racjonalność technologiczna. Naukowcy z AGH wobec cywilizacyjnych wyzwań i zagrożeń współczesności. War-szawa: Wydawnictwo IFIS PAN.
Orliński, W. (2016). Magiczny proszek, czyli skąd się bierze hajp. http://wy-borcza.pl/duzyformat/1,127290,20094936,magiczny-proszek-czyli-skad -sie-bierze-hajp-orlinski.html (dostęp: 3.08.2016).
Popiołek, M. (2015). Serwisy społecznościowe w przestrzeni internetowej – (social)mediatyzacja życia codziennego. Zeszyty Prasoznawcze, 1.
Postman, N. (1995). Technopol. Triumf techniki nad kulturą, przeł. A. Tanal-ska-Dulęba. Warszawa: PIW.
Prodhan, G. (2016). Europe’s robots to become ‘electronic persons’ under draft plan. http://www.reuters.com/article/us-europe-robotics-lawmaking-i-dUSKCN0Z72AY (dostęp: 10.07.2016).
Uspołecznianie technologii… | 29
Russell, S. (2016). Czy powinniśmy obawiać się robotów? Świat Nauki, 7.
Schwab, K. (2016a). The fourth industrial revolution. Geneva: World Eco-nomic Forum.
Schwab, K. (2016b). Shaping the fourt industrial revolution. https://www.
project-syndicate.org/commentary/fourth-industrial-revolution-human -development-by-klaus-schwab-2016-01 (dostęp: 1.09.2016).
Turkle, S. (2013). Samotni razem. Dlaczego oczekujemy więcej od zdobyczy techniki, a mniej od siebie nawzajem, przeł. M. Cierpisz. Kraków: Wy-dawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Żabicki, P. (2007). Technologiczna codzienność. Internet – bank – telewizja.
Warszawa: Trio.