Miasto ekologiczne informacyjnie

Innowacyjność i ekologia informacji w rewitalizacji1

The Informationally Ecological City. Innovativeness and Information Ecology in Revitalization

1 Tezy przedstawione w tym artykule po raz pierwszy zostały wygłoszone przez autora 4 marca 2016 r. wramach konferencji Technologiczno-społeczne oblicza XXI wieku. Tytuł referatu brzmiał Miasto ekologiczne informacyjnie.

Innowacyjność i ekologia w rewitalizacji. Pod wpływem dyskusji po wystąpie-niu, w trakcie której pojawiły się wątpliwości dotyczące zasadności użycia słowa „ekologia”, zdecydowano się dodać do tytułu niniejszego tekstu człon

„informacji” w celu doprecyzowania przedmiotu opracowania.

Streszczenie

Artykuł jest poświęcony autorskiemu pojęciu „miasto ekologiczne informacyjnie”, zastosowanemu w kontekście innowacji i rewitalizacji miast. Termin powstał w oparciu o koncepcję ekologii informacji, która uznaje przestrzeń informacji za ekosystem nowoczesnego społeczeństwa i dąży do ochrony środowiska informacyjnego. Pośrednio wiąże się on zatem z ideą smart city. Ze względu na społeczny aspekt rewitalizacji praktyczny cel ekologii informacji stanowi przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu i chaosowi w dostępie do informacji.

Podczas gdy w Polsce w oficjalnych dokumentach niewiele uwagi poświęca się rewitalizacji przestrzeni informacji, według autora artykułu zrównoważony rozwój informacji powinien zostać włączony do procesu odnowy społecznej w miastach.

Słowa kluczowe: ekologia informacji, inteligentne miasto, rewitalizacja, odnowa społeczna.

Abstract

The paper concerns an original term ‘the informationally ecological city’ in the context of innovations and urban revitalization. The term is based on the con-cept of information ecology, which recognizes the informational space as the ecosystem of modern society and tries to protect the information environment.

It is therefore implicitly linked to the smart city vision. In view of the social as-pect of revitalization, the practical purpose of information ecology is to counter a digital division. Whilst not much attention is paid in Polish official documents to revitalization of information space, in the author’s opinion it is necessary to include sustainable development of information in urban and social renewal.

Keywords: information ecology, smart city, revitalization, social renewal.

Wstęp

W XXI w. w rozwoju miast oprócz dużego nacisku położonego na innowacyjność coraz większą wagę przykłada się do wartości ekologicznych. Rezultatami takiego podejścia mogą być: zielona architektura (której cel stanowi minimalizacja wpływu budynków na środowisko, m.in. dzięki wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii, materiałów z recyklingu, energooszczędnych technologii czy urządzeń do infiltracji i retencji wód opadowych) oraz po-nowne zagospodarowywanie brownfields (np. zdegradowanych terenów poprzemysłowych, pokolejowych, powojskowych) zamiast zajmowania kolejnych terenów przy postępującej degradacji in-nych. Ważnym pojęciem są „eko-innowacje”, sytuujące się na styku biznesu i technologii, polegające na wprowadzaniu nowoczesnych produktów, usług i rozwiązań redukujących negatywny wpływ na środowisko naturalne (Przychodzeń 2012).

Niniejszy artykuł dotyczy jednak zupełnie innego rozumie-nia słowa „ekologia”, a mianowicie – „ekologii informacji”. Jest to pojęcie opracowane w latach 90. XX w. przez badaczy ze Stanów Zjednoczonych i Rosji odnosi się m.in. do orientacji badawczej stworzonej około ćwierć wieku wcześniej przez Neila Postmana – autora terminu „ekologia mediów” – piszącego o toksyczności procesów masowego komunikowania (Postman 2004). Ekologię informacji na grunt polski wprowadził Wiesław Babik. Traktuje się ją jako metaforę ilustrującą analogię między środowiskiem informacyjnym człowieka a środowiskiem przyrodniczym. W tak

140 | Wiktor Uhlig

opisywanym ekosystemie bada się człowieka (użytkownika infor-macji) jako element ożywiony, technologie – jako nieożywiony, oraz interakcje między nimi. Ważny impuls dla rozwoju ekologii informacji jako narzędzia badawczego stanowią „zjawiska związane z gwałtownym i nieuporządkowanym przyrostem informacji” (Ba-bik 2014: 109). Mogą one skutkować powstaniem tzw. „smogu infor-macyjnego”, czyli „całego złożonego zespołu problemów i zjawisk, związanych z występującym w Internecie znacznym nadmiarem liczby źródeł informacji, połączonym z wysoce problematyczną wartością wiadomości zawartych w znacznej części tych źródeł”

(Tadeusiewicz 2002: 120). Ryszard Tadeusiewicz wywodzi swoje pojęcie z pokrewnego terminu „mgła informacyjna”, które – po-przez analogię do mgły jako zjawiska atmosferycznego – oznacza niemożliwe do opanowania rozproszenie informacji w sieci. „Smog”

powstaje, gdy do mgły wprowadza się „dym”, tj. „treści świadomie i celowo szkodliwe” (Tadeusiewicz 2002: 122). Nadmiar informacji okazuje się równie poważnym zagrożeniem dla funkcjonowania człowieka w świecie wirtualnym co ich niedobór. Poruszanie się w tej sferze wymaga odpowiednich kompetencji społecznych i prze-zwyciężania barier.

Problem badawczy niniejszego artykułu dotyczy nowych wy-zwań dla miejskiego ekosystemu. Celem tekstu jest zdefiniowanie pojęcia „miasto ekologiczne informacyjnie”, które może okazać się pomocne przy wyznaczaniu zadań rewitalizacji na miarę XXI w.

Zasygnalizowany zostanie też problem niedowartościowania tech-nologii informacyjno-komunikacyjnych w rewitalizacji polskich miast. W zasadniczej części artykułu zostaną omówione podsta-wowe pojęcia potrzebne do wyjaśnienia określenia „miasto ekolo-giczne informacyjnie”. Będą przedstawione dodatkowe konteksty uzasadniające zastosowanie terminu „ekologia”, a także poszerzają-ce jego zakres w odniesieniu do informacji i rozwoju miast. Potem nastąpi krótka analiza treści dokumentów dotyczących rewitalizacji (w tym aktów prawnych o charakterze powszechnie obowiązują-cym i dokumentów kierunkowych) pod kątem obecności tematu odnowy w sferze informacji, z wykorzystaniem narzędzi ekologii

Miasto ekologiczne informacyjnie… | 141

informacji. Przegląd ma za zadanie odnaleźć w oficjalnym dyskur-sie ślady myślenia o informacji w sposób ekologiczny, czyli jako o środowisku życia społeczności miejskiej (a więc czymś niejako

„naturalnym”). Poprzez podjęcie z jednej strony problemu wyklu-czenia cyfrowego, z drugiej zaś – idei smart city zostanie zapre-zentowana próba przesunięcia akcentu z rewitalizacji miast jako odnowy materialnej na praktykę uzdrawiania całego ekosystemu miejskiego, którego element stanowi odnowa społeczna.