Interpretacja odniesień między V i M

W ogólnym ujęciu definicji nie można się odwoływać do cech własno­

ści, które są specyficzne dla bytów w zależności od obszaru, do jakiego należy V.

Dokonajmy teraz przeglądu przykładów, jakie własności i jak są rozpoznawane dla bytów materialnych.

Generalnie dla bytów materialnych interesującymi własnościami, dla których w modelu identyfikowane są ich odpowiedniki, są:

— rozpoznawalność postaci V,

— stan,

— zachowanie w czasie.

Byty w obszarze natury, V∈N, wymagają w pierwszej kolejności rozpatrzenia, czy są dobrze rozpoznawalne, gdyż własności reprezentujące stan i zachowanie są pochodnymi postaci i stopnia niezależności od otoczenia. Byty mające określoną, rozpoznawalną postać postrzegamy jako obiekty dające się identyfikować przez mie­

rzalne atrybuty, a ich stan i zachowanie mogą być poddawane nawet długotrwałym obserwacjom. Własności reprezentujące stan i zachowanie są pochodnymi postaci i uwarunkowań wynikających z powiązań z otoczeniem. Natomiast z trudnościami w określeniu postaci musimy się liczyć, gdy interesuje nas byt stopiony nieroze­

rwalnie z otoczeniem, np. rzeka czy chmura, albo ogólniej zjawisko lub naturalny proces. W każdym z takich przypadków rozpatrywanie postaci bytu wymaga jego wyodrębnienia z otoczenia i określenia granic, a własności identyfikujące stan i za­

chowanie powinny być niemal zawsze rozpatrywane jako powiązane z własnościami bytów z otoczenia.

Byty techniczne, V∈T, a więc wytworzone przez człowieka, są w zasadzie dobrze rozpoznawalnymi obiektami, grupami obiektów czy systemami. Można przyjąć, że postać bytu technicznego jest dobrze określona, wobec czego interesujące własno­

ści są identyfikowane bez odniesień do innych bytów z otoczenia.

Byty z obszaru społeczności, V∈C, można wyróżniać podobnie do bytów natu­

ralnych. Ale ich postrzeganie jest nieco inne. O ile byty należące do obszaru natury mogą być postrzegane jako zewnętrzne, o tyle w obszarze społeczności jest to po­

strzeganie w pewnym sensie wewnętrzne. Obserwator jest elementem obserwo­

wanej społeczności, a identyfikacja własności wiąże się z zachodzeniem interakcji z obserwowanym bytem, czego efektem może być jego zmiana pod wpływem doko­

nywanej obserwacji. Może to być np. zmiana zachowań pojedynczych osób, składu zbiorowości czy powiązań między osobami, które ją tworzą.

Zasygnalizowane różnice w identyfikacji własności w zależności od obszaru, do jakiego należy wyróżniany byt, muszą być uwzględniane wyraźnie, gdy rozpatrujemy byty w obszarach łączących naturę, technikę i społeczność.

Byty z obszaru społeczno­technicznego, V∈ (C, T ), są na ogół rozpatrywane jako mające dobrze identyfikowalną postać, która wymaga jednak specjalnego wyróż­

nienia wskazującego, że całość nie jest jedynie prostym zestawem elementów spo­

łecznych i technicznych. Przykładem może być stanowisko pracy, wymagające iden­

tyfikacji nie tylko, kto na nim pracuje i jakie narzędzia są na nim wykorzystywane, ale również uwzględnienia stanowiska jako pewnej całości. Byt jako całość ma własności reprezentujące elementy należące do obszaru społecznego i elementy techniczne oraz własności sprzężonych ze sobą par z obu obszarów. Odwołując się do przykładu stanowiska pracy, własność przedstawiająca sprzężenie pracownika z maszyną może przedstawiać np. wydajność, która uwidacznia umiejętności pracownika w wykorzy­

staniu zdolności technicznych maszyny.

Rozpatrywanie bytów z obszaru społeczno­techniczno­naturalnego, V∈ (C, T, N), wymaga specjalnej uwagi ze względu na specyficzną rolę obszaru natury. O ile łącz­

ne rozpatrywanie obszarów społecznego i technicznego wymagało postrzegania ich jako określonej, rozpoznawalnej całości, o tyle dołączenie obszaru natury wiąże się z koniecznością zastanowienia, jakie elementy tego obszaru chcemy i dlaczego chcemy uwzględnić jako składowe poszerzonej całości. Aby podkreślić wagę tego, powołajmy się na przykład bytu, jakim jest przedsiębiorstwo, które postrzegamy jako system obejmujący zatrudnione osoby, urządzenia techniczne, a poszerzenie postrzegania wiąże się z uznaniem, że nie można rozpatrywać działalności przed­

siębiorstwa bez uwzględnienia uwarunkowań ekologicznych i ochrony środowiska.

Dołączenie uwarunkowań ekologicznych wymaga wskazania, jakie jest ich źródło w obszarze natury, czy jest to źródło mające rozpoznawalną postać, czy też wyma­

gającą nie tylko identyfikacji, ale również subiektywnego wyodrębnienia, które musi być uzasadnione powiązaniami ze standardowymi składowymi określającymi przed­

siębiorstwo. Łatwo dostrzec, jak odmienne powinno być podejście do specyfikacji własności w każdym z częściowych obszarów, a co dopiero dla ich sprzężeń. Własno­

ści elementów technicznych można przedstawić za pomocą obiektywnych atrybutów mierzalnych, własności osób należy postrzegać w powiązaniu z wykorzystywanymi przez nie urządzeniami, natomiast istotnym problemem jest wskazanie własności ele­

mentów natury, które trzeba dopiero wskazać. Mogą się one odnosić np. do dostępu do zasobów surowcowych, warunków instalacji mediów, bez których przedsiębior­

stwo nie może prowadzić swej działalności, zakazów zanieczyszczeń itd. Wskazując

potrzebę uwzględniania natury, powinniśmy równocześnie poszerzyć rozpatrywanie obszaru społecznego o segment spoza przedsiębiorstwa, mianowicie o instytucje prawne i społeczne powiązane w różny sposób z przedsiębiorstwem.

Oczywiście, najtrudniejsze jest rozpatrywanie bytów łączących obszary społeczny, techniczny, abstrakcyjny i naturę, V∈ (C, T, A, N). Dołączany obszar abstrakcyjny to najczęściej obszar najogólniej rozumianej wiedzy. Nie budzi wątpliwości, jakie znaczenie ma wiedza. Nie należy jej od razu kojarzyć z bazami informacji, które oczywiście są dobrym przykładem bytu abstrakcyjnego. Ponieważ w tym miejscu wymieniamy jedynie sugestie, co może być uwzględniane jako własność bytu, gdy odwołujemy się do obszaru jego dostrzegania, zwróćmy uwagę na jedną specyficzną cechę obszaru abstrakcyjnego. Można wyróżniać elementy wiedzy jako ontologicznie niezależne, ale w przypadku, gdy są składowymi zespolonego bytu, niezbędne jest dostrzeganie ścisłego powiązania wiedzy z jej użytkownikami, a więc człowiekiem czy też maszyną, które ją wykorzystują.

Przytoczone wyżej myśli mają na celu jedynie zwrócenie uwagi na to, że wpro­

wadzone do ogólnej definicji modelu pojęcie własności bytu będącego oryginałem wymaga w praktyce dokładnej specyfikacji, do jakiego obszaru należy rozpatrywa­

ny byt, aby móc operować jego własnościami i móc wskazywać ich odpowiedniki w substytucie.

W uzasadnieniu wskazania odpowiedników mogą nam pomóc pytania:

— Jak identyfikować W_M i określać zgodność między W i W_M?

— Czego mogą dotyczyć orzeczenia na podstawie W_M?

— Jak rozumieć i rozpoznawać powiązania wewnętrzne w V i M?

— Czy dla wskazania substytutu mają znaczenie relacje oryginału z jego otocze­

niem?

Są to oczywiście jedynie sugestie, nad czym należy się zastanawiać, zanim przy­

stąpi się do chociażby wstępnego uznawania jakiegoś substytutu za model.

Jakie odpowiedzi na te pytania można znaleźć w literaturze? Przedstawiony prze­

gląd pozwala zauważyć, że we wszystkich definicjach przyjmuje się, że podstawowe jest postrzeganie V jako całości.

W definicji sformułowanej przez P. Alpara (i innych) jest wymienione, że dla wy­

branego bytu interesująca jest jego zawartość. U M. Simoneita jest wskazane, że w modelowaniu należy rozpatrywać najważniejsze własności. W innej (bez autora) definicji podkreśla się, że interesującą własnością są funkcje i przebieg zachowania.

Natomiast M.G. Nonnemacher wymienia strukturę, funkcje lub zachowanie jako zasadnicze elementy podlegające modelowaniu.

Każdy z wymienionych aspektów jest uzasadniony i musi być uwzględniony w praktyce modelowania.