w procesie konstrukcji modelu
9.5. Rozpoznawanie obiektów przez identyfikację atrybutów
Rozpatrując obiekty świata realnego, będziemy odwoływać się do za
łożenia, że obserwator ma zdolność wyróżniania wycinka świata jako pewnej całości, a więc określania granic obiektu. W tekście o modelach przyjęliśmy, że obiekt ma
terialny posiada atrybuty określające jego właściwości, bez których nie mógłby on istnieć. Pozwala to identyfikować i reprezentować obiekty przez atrybuty. Pochodną istnienia atrybutów i powiązań między nimi są własności obiektu. Pełne określe
nie własności wymaga na ogół uwzględnienia innych czynników, identyfikowanych jako istniejące, ale niedające się postrzegać zmysłowo. Jest to ważne stwierdzenie.
Oznacza ono, że identyfikacja jakiejś grupy atrybutów nie daje gwarancji wskaza
nia własności. Natomiast określenie pewnej własności wymusza rozpoznanie, jakie atrybuty są jej generatorami, przy czym identyfikacja generatorów nie jest pełną reprezentacją własności.
Identyfikując materialny obiekt A przez specyfikację atrybutów, będziemy wy
różniać klasy atrybutów:
− atrybut tożsamości A0,
− atrybuty wewnętrzne — istnienia, natury, bycia w czasie oraz
− atrybuty funkcjonowania w otoczeniu,
− atrybuty użyteczności i referencyjne.
Podstawowym atrybutem, bez którego obiekt jako podmiot nie mógłby istnieć, jest sam obiekt. Jest to atrybut typu „ja” to „ja” i dlatego wprowadzamy dla niego nazwę atrybut tożsamości. Atrybut tożsamości pozwala np. przyporządkować obiek
towi nazwę, która staje się semantycznym substytutem obiektu. Przez odwołanie do atrybutu A0 dokonujemy wskazania obiektu A jako pewnej całości bez wnikania w szczegółową jego identyfikację. Tę uzyskujemy przez wyróżnianie zbioru atrybu
tów {Ai}, wśród których jest również atrybut A0.
Elementarnym rozwinięciem rozpoznawania obiektu jako samodzielnego bytu jest wyróżnienie jego atrybutów, które tutaj nazywamy wewnętrznymi. Uzasadnione jest wyróżnianie w jednym bloku atrybutów wewnętrznych identyfikujących obiekt
przez właściwości jego istnienia oraz natury i bycia w czasie. Atrybuty istnienia i natury można rozpatrywać z domyślnym odniesieniem do czasu. Natomiast postrzeganie, w którym chcemy podkreślić znaczenie czasu, odnosi się do właściwości funkcjono
wania obiektu określanego jako zachowanie. Będziemy zakładać, że atrybuty we
wnętrzne można rozpatrywać niezależnie od usytuowania obiektu w przestrzeni.
Drugą grupę stanowią atrybuty, których rozpatrywanie jest uzależnione od umiej
scowienia obiektu wśród innych bytów. W odróżnieniu od zachowania, identyfikacja właściwości obiektu określających funkcjonowanie w otoczeniu wymaga uwzględ
nienia, że obiekt nie jest umiejscowiony w pustce, lecz jest „zanurzony” wśród innych obiektów, które oddziałują na niego, jak również przyjmują jego oddziaływanie na siebie. Bez wskazania, w jakim otoczeniu jest umiejscowiony obiekt, w zasadzie nie można nic powiedzieć o jego odniesieniach do innych obiektów. Ponadto, w róż
nych otoczeniach może następować odmienna identyfikacja atrybutów tej klasy. Na ogół, o ile nie są potrzebne konkretne szczegóły, przyjmuje się pewne niebudzące zastrzeżeń umiejscowienia obiektu. Wyróżniając np. stół, domyślnie umiejscawiamy go w jadalni i rozpatrujemy jego atrybuty funkcjonowania w odniesieniu do innych obiektów, które w tej jadalni mogą być. Łatwo zauważyć, że tak określone atrybuty nie mogą być trwale przypisane obiektowi i nie muszą być powszechnie akceptowane.
Atrybuty użyteczności wyrażają, jakie znaczenie ma obiekt dla kogoś, natomiast referencje odzwierciedlają sugestie takiego znaczenia dla kogoś. Znaczenie tej klasy atrybutów dostrzega się silnie, gdy są rozważane obiekty materialne lub abstrakcyjne tworzone z myślą o ich przekazywaniu pewnym odbiorcom, którzy są zainteresowani walorami i ewentualnym niedoskonałościami obiektu.
Rozpatrywanie atrybutów prezentujących funkcjonowanie obiektu w otoczeniu, jego użyteczności czy referencji wymaga co najmniej domyślnej sugestii istnienia innych obiektów, które zalicza się do otoczenia względnie na rzecz których są określa
ne atrybuty użyteczności i referencje. Z tego względu nie będziemy ich uwzględniać w rozważaniach ogólnych, tylko będziemy podnosić ich rangę, gdy będą rozpatry
wane konkretne przykłady.
Identyfikacja atrybutów może być „naturalna”, wynikająca z ogólnego postrzega
nia natury obiektu, na co ma wpływ ukształtowana kultura poznawcza środowiska.
Postrzeganie atrybutów następuje już w trakcie świadomie dokonywanych obserwacji skoncentrowanych na określonych własnościach obiektu. W takich przypadkach obserwator dokonuje rozpoznania i wyboru atrybutów będących generatorami inte
resującej własności. Z podejściem tego typu mamy do czynienia, gdy postrzegający np. tworzy model obiektu i w doborze atrybutów kieruje się określonymi celami.
Gdy stawiane są jedynie cele poznawcze, określanie własności może bazować na atrybutach wewnętrznych oraz — po wcześniejszym wskazaniu — atrybutach funk
cjonowania w otoczeniu. Cele użytkowe wymagają poszerzenia zakresu atrybutów o atrybuty użyteczności i referencyjne uwzględniające istnienie domyślnego użyt
kownika. Natomiast w rozważaniach naukowych dobór atrybutów wynika z zakresu badań i stawianych hipotez naukowych.
Należy podkreślić, że identyfikacja obiektu przez atrybuty jest często jedynie ujęciem do jego prezentacji. Utworzony, wyspecyfikowany zbiór atrybutów w zasa
dzie nigdy nie odzwierciedla w pełni obiektu, co nie musi być przeszkodą w opero
waniu wiedzą o obiekcie. Jednak właśnie dlatego tak silnie podkreśla się potrzebę przemyślenia, jakie atrybuty są niezbędne w poznaniu obiektu. Odwołajmy się do przykładu pacjenta w oczach lekarza. Coraz częstsze jest podejście lekarza ograni
czające poznanie pacjenta do przeglądu danych o stanie organizmu przedstawia
nych w danych z badań laboratoryjnych. Zauważmy, że wśród takich danych nigdy nie ma informacji odnoszących się do atrybutu pacjenta reprezentującego go jako
„całość”. Czy nawet bardzo szeroki zakres danych przedstawia pacjenta jako w pełni rozpoznawalny obiekt, o którym można wydać diagnozę o stanie zdrowia? Czy może jednak niezbędny jest osobisty kontakt pacjenta z lekarzem, aby ten mógł uzupełnić wiedzę o stanie organizmu o atrybuty niemierzalne takie np. jak samopoczucie, stan psychiczny?
Dla obiektów abstrakcyjnych można ograniczyć się do rozpatrywania ich atrybu
tów funkcjonowania i użyteczności, a atrybuty istnienia i bycia w czasie powiązać z ich nośnikami. Należy przy tym uwzględniać, że atrybuty nie odnoszą się do znaczeń wyrażanych przez obiekt abstrakcyjny, a więc np. do treści słów.
Nośnik obiektu abstrakcyjnego może być:
− „ulotny”,
− trwały okresowo,
− potencjalnie trwały wiecznie.
Obiekt związany z nośnikiem może być postrzegany w okresie trwałości i dostęp
ności nośnika, przy czym domyślnie zakładamy, że nośnik nie ulega zmianom i tym samym nie następuje zniekształcenie obiektu. Problemem jest, czy nośnik pozwala na bezpośrednie postrzeganie obiektu abstrakcyjnego. Nośnikiem ulotnym jest przykładowo fala głosowa przenosząca dźwięk. Trwała okresowo jest taśma ma
gnetyczna, na której nagrania „zanikają” po kilku lub kilkunastu latach. Potencjalnie trwałe wiecznie są zapisy wyryte w granicie. Przeniesienie znaczenia atrybutu uży
teczności obiektu abstrakcyjnego na jego nośnik, musimy dodatkowo uwzględnić warunki dokonywania postrzegania. Na przykład zapis znaków na papierze pozwala na bezpośrednie postrzeganie przez odczyt, natomiast odczyt zapisu na płycie CD jest możliwy dopiero przy wykorzystaniu pomocniczego sprzętu.