Przesłanki nowego ujęcia uniwersalnej definicji systemu

Spróbujmy uporządkować elementy uwzględniane w przytoczonych definicjach, aby uzyskać „wypadkowe” ujęcie definicji systemu.

We wszystkich ujęciach system tworzy zbiór obiektów wraz z relacjami między nimi. W powszechnym rozumieniu zbiór obiektów jest postrzegany jako pewien zespół, w którym łącznikami, które zespalają obiekty, są pewne relacje między nimi. W określeniu „zespół” ukryte jest domyślne wskazanie, że wyróżniony zbiór jest pewną całością, której można przypisać sens istnienia. W przypadku systemów tworzonych przez człowieka sens istnienia jest określony przez cel funkcjonowania, z którego wynikają role uwzględnianych w nim obiektów.

Założenie 1.

Odwołujemy się do wyróżniania obiektów w świecie realnym:

− materialnych z obszarów:

− natura,

− technika,

− społeczność oraz

− abstrakcyjnych (z uwzględnieniem nośnika materialnego).

Założenie 2.

W podstawowym ujęciu rozpatrzymy zespoły obiektów z tego samego obszaru.

Założenie 3.

Zespoły naturalne są rozpoznawane, zespoły osobowe są rozpoznawane względnie kształtują się, zespoły wytwarzane przez człowieka powstają (są tworzone).

Założenie 4.

Należy wyraźnie akcentować rozróżnienie:

− istnienie zespołu obiektów,

− rozpatrywanie zespołu obiektów.

Istnienie zespołu jest sprawą ontologiczną, natomiast ich rozpatrywanie to kwestia poznawcza. Jest to rozróżnienie o tyle istotne, że istniejące zespoły obiektów nie muszą być rozpatrywane jako systemy. Bardzo często są postrzegane jedynie jako zbiory obiektów.

Gdy rozpatrujemy zespoły obiektów naturalnych, obiekty już istnieją i to my wy­

różniamy zespoły, które kwalifikujemy jako systemy. To my dopatrujemy się sensu wyodrębniania zespołu.

Gdy rozpatrujemy zespoły obiektów w obszarze społeczności, należy rozróżniać przypadki, gdy zespół tworzy się ewolucyjnie samoistnie, jak również gdy zespół jest tworzony przez pewne wymuszenie. W pierwszym przypadku możemy rozpatrywać kształtowanie sensu powstawania zespołu jako ewolucji wspólnego istnienia, w dru­

gim natomiast można uznać, że najpierw ujawnia się zamysł, po którym następuje tworzenie zespołu.

Gdy rozpatrujemy zespoły obiektów wytworzonych przez człowieka, sens zespołu powinien być przesłanką poprzedzającą świadome wytworzenie obiektów. Określe­

nie „zamysł” możemy zastąpić celowością określoną przez wytwórcę.

Spostrzeżenie 1.

Wyodrębniany, kształtowany, wytwarzany zespół obiektów musi być postrzegany jako pewna całość, którą należy rozpatrywać ze względu na sens, zamysł czy celowość.

Określenie sens ma w naszych rozważaniach bardzo szeroką interpretację, zgodnie z którą nie będziemy podważać sensu istnienia i funkcjonowania obiektów w obsza­

rze obserwowanej natury, natomiast w obszarach społecznym i technicznym sens będzie określany i rozpoznawany przez człowieka. Zamysł i celowość będą określe­

niami wyraźnie związanymi z postrzeganiem i działaniem człowieka, w szczególności w odniesieniu do czegoś, co ma powstawać jako obiekt świata realnego.

Konsekwencją wymagania, aby zespół obiektów stanowił pewną całość, jest py­

tanie, jaką rolę przypisuje się każdemu obiektowi w wypełnianiu wymienionego sensu całości.

Musi to być zdanie typu: „obiekt należy do systemu, ponieważ…”. Wtedy można formułować zdania: gdyby tego obiektu zabrakło, dany zestaw obiektów nie miałby sensu względnie coś nie mogłoby być uzyskane. Innymi słowy, dla każdego obiektu musi być określona relacja między nim a całością pozwalająca zidentyfikować rolę obiektu w całości.

Spostrzeżenie 2.

Wymagania wymienione w pierwszym spostrzeżeniu są konieczne, ale nie dosta­

teczne. Należy zauważyć, że w takiej wersji zostały określone dla obiektu złożonego.

Czy każdy obiekt złożony może być uznany za system? Oczywiście, nie. Tym, co ma odróżniać obiekt złożony od systemu, jest warunek wymieniany we wszystkich defi­

nicjach, jakim jest zachodzenie relacji między elementami, a więc obiektami, które składają się na zespół mający być uznany za system.

Przeglądając różne definicje systemu można dostrzec brak wskazań wymagań, jakie powinny spełniać relacje między obiektami systemu. Tutaj przyjmiemy, że roz­

poznawane lub wprowadzane relacje powinny mieć interpretację wskazującą, że są one zgodne z intencją istnienia i bycia w czasie systemu.

W systemach naturalnych dopatrujemy się symbiozy między jej obiektami, co uznajemy za warunek istnienia i rozwoju.

Ludzie łączą się w systemy, określają między sobą powiązania i zależności, aby wzmocnić swoje działania w ramach utworzonej całości.

Systemy techniczne są tworzone, a więc z zamysłu tworzenia pochodzi idea ta­

kiego doboru obiektów i powiązań między nimi, aby utworzona całość realizowała zadania wynikające z przyjmowanych celów.

Podsumowując, dla obiektów wchodzących w skład systemu musimy być w stanie wskazać zachodzenie relacji między nimi, przy czym relacje te muszą mieć uzasad­

nienie ze względu na sens istnienia lub tworzenia systemu.

Spostrzeżenie 3.

Uzupełnieniem drugiego spostrzeżenia jest zwrócenie uwagi — zgodnie z drugim warunkiem poprawnego definiowania — na znaczenie rozpoznawania, jakie obiekty nie należą do domeny wyróżnianego systemu. Należy akceptować przypadki, w któ­

rych takie rozróżnienie jest możliwe po wprowadzeniu granicy systemu.

Spośród obiektów nienależących do systemu wyróżnimy takie, które są istotne dla rozpatrywania jego funkcjonowania. Uznamy je za tworzące otoczenie systemu.

Dokładniejsza definicja otoczenia wymaga poprzedzenia jej rozpatrzeniem relacji między obiektami systemu i nienależącymi do systemu.

Rozpatrując obiekty, wprowadziliśmy relacje określone przez:

− równoczesne skojarzenia (występowanie),

− powiązania,

− zależności.

W odniesieniu do systemów relacja określona przez równoczesne występowanie ma znaczenie głównie identyfikacyjne i na ogół będziemy traktować ją jako oczy­

wistą.

Interesujące relacje powinny być określane przez dostrzeganie powiązań i zależ­

ności. Stwierdzenie istnienia powiązań ma na celu wykluczenie ujmowania w zespole tworzącym system obiektów izolowanych. Dzięki temu systemy mogą być rozpatry­

wane — w rozumieniu teorii grafów − jako sieci. Istniejące powiązania są podstawą re­

prezentacji systemów jako obiektów graficznych i orzeczeń typu: „w systemie można wskazać…”, „między obiektami systemu można zidentyfikować…”, „między obiektami można wprowadzić…”. Przyjęcie tego założenia jest równoznaczne, że system jest zbiorem spójnym, niezawierającym obiektów izolowanych.

Wnikliwsze rozpatrywanie systemu wymaga identyfikacji zależności. Aby je roz­

patrywać, niezbędne jest uwzględnienie natury obiektów i sensu istnienia i funkcjo­

nowania systemu w otoczeniu.