Wiedza — wewnętrzna baza wiedzy

Prześledźmy skrótowo drogę tworzenia fenomenów myślowych.

− Obiektem podstawowym jest człowiek „zanurzony” w swym otoczeniu. Otoczenie nie jest określone zbyt precyzyjnie. Roboczo przyjmiemy, że jest to zbiór bytów, których oddziaływania człowiek rejestruje swymi zmysłami.

− Obiekty otoczenia oddziałują na człowieka. Interesują nas oddziaływania, które są aktywnie odbierane przez człowieka. Przez aktywny odbiór będzie tutaj rozu­

miane działanie bodźca, który zostawia chociażby chwilowy ślad w organizmie człowieka.

− Ograniczamy się do uwzględniania przejmowania bodźców, które są rejestrowane w mózgu. Aby nie komplikować ujęcia, pominiemy aspekty czasowe wszystkich operacji.

− Przejęcie bodźca przez mózg wytwarza spostrzeżenie, które jest określonym by­

tem w systemie neuronów.

− Wytworzony byt generuje fenomen myślowy, który podlega włączeniu do zbio­

rowości już istniejących fenomenów.

− Włączenie może być po prostu dołączeniem i poszerzeniem już istniejącej zbio­

rowości. Jednak włączenie może wywoływać perturbacje i zmiany w istniejących wcześniej konstelacjach fenomenów. W mózgu dokonują się operacje, które na­

zywamy zapamiętywaniem, a fenomeny myślowe określamy jako naszą wiedzę.

Co rozumiemy pod pojęciem wiedzy? W powszechnym rozumieniu wiedzą jest określane to, co wiemy. W słownikach pojęcie wiedzy jest ujmowane jako „ogół wiadomości, umiejętności w jakiejś dziedzinie”, a w Wikipedii wiedza jest definio­

wana jako „ogół wiarygodnych informacji o rzeczywistości wraz z umiejętnością ich wykorzystania”.

Cytowane ujęcia mają cechy definicji nominalnej i realnej. W części nominalnej odczytujemy wskazanie, że wiedza jest „ogółem wiadomości” względnie „ogółem wiarygodnych informacji”, w części realnej zaś akcentuje się umiejętności jej wyko­

rzystania przez jej posiadacza.

Łatwo można dostrzec słabości tych ujęć w części nominalnej. Odwołanie do ogółu wiadomości jest mało precyzyjne, ale formalnie dopuszczalne. Poważne za­

strzeżenie musi budzić natomiast powołanie na informację, która jest definiowana właśnie przez wiedzę. Jest to błąd niedopuszczalny w zasadach poprawnego defi­

niowania.

W ujęciu, które jest adekwatne do istoty poznania, wiedza jest zbiorem myślo­

wych fenomenów oraz powiązań między nimi, które powstają w pamięci jako wytwo­

rzone organicznie oraz przez skojarzenia z przejmowanymi bodźcami włączanymi do zbioru bytów poznania, jak również przez następujące w trakcie operacji myślowych przekształcenia bytów.

W ujęciu konstruktywistycznym wiedza powstaje przez wewnętrzną koordynację fenomenów myślowych powstających jako następstwa wrażeń dostarczanych przez różne zmysły, odzwierciedlenia doznań, przeżyć i wyobrażeń²⁶.

Wiedza w podstawowym ujęciu jest wewnętrznym potencjałem człowieka. Wie­

dza jest „zagnieżdżona” w mózgu. Zapamiętany i funkcjonujący zbiór fenomenów myślowych wraz z powiązaniami między nimi będziemy dalej nazywać wewnętrzną bazą wiedzy.

Wewnętrzna baza wiedzy powstaje stopniowo wraz z rozwojem człowieka. Feno­

meny myślowe tworzące wewnętrzną bazę wiedzy mają zróżnicowane źródła.

Pierwszym, funkcjonującym od narodzin, jest instynkt, który w naturalny sposób pozwala człowiekowi np. reagować na zmiany w otoczeniu. Zachowania instynktowne są utrwalane i uświadamiane, stając się elementami bazy wiedzy.

Drugie źródło wiąże się z przyjmowaniem bodźców i kształtowaniem odruchów i zachowań, w czym sfera myślowa jest zaangażowana jedynie jako miejsce zapa­

miętania.

W sformułowanej tutaj definicji wiedzy te dwa źródła generują wiedzę organiczną, która zazwyczaj jest uznawana za oczywistą i stanowi obszar zainteresowania przede wszystkim dla psychologów.

Główne, trzecie źródło wiedzy wiąże się z przyjmowaniem bodźców, przekształ­

caniem ich w fenomeny myślowe, tworzeniem nowych konstrukcji myślowych przez porządkowanie i operacje, jakie następują w toku myślenia. Jedną z operacji myślo­

26 G. Rusch, Erkenntnis, Wissenschaft, Geschichte von einem konstruktivistischen Stand-punkt, Suhrkamp, Frankfurt a. M. 1987.

wych, na które należy zwrócić uwagę, jest interpretacja i włączanie nowej konstrukcji myślowej do już istniejących. Wymaga to pewnej refleksji, a więc sprawdzenia upo­

rządkowania i ewentualnego „przegrupowania” konstrukcji myślowych w zmienio­

nym zbiorze.

Refleksja oznaczająca wewnętrzną weryfikację przez ponowne przemyślenie i konfrontację z nowo pozyskaną wiedzą jest jednym z warunków sprawdzania po­

prawności wiedzy, jej zgodności z wiedzą prezentowaną w innych źródłach. W szcze­

gólności refleksja odgrywa swą rolę, gdy odnosi się do:

— powtarzania wrażeń, w tym ich niezmienniczości,

— nadawania interpretacji wrażeniom,

— potwierdzaniu efektów wrażeń.

Skierowanie uwagi odniesienia refleksji na wrażenia jest istotne, gdyż powszech­

ne staje się operowanie wiedzą opartą na wrażeniach, a więc na wiedzy intuicyjnej, nieopartej na sprawdzaniu poprawności. W badaniach naukowych należy uznać za niedopuszczalne odwoływanie się do sądów wynikających z przekonań i domyśl­

ności. Refleksja powinna stanowić element samoświadomości badacza, który chce się uważać za naukowca.

Funkcjonowanie mózgu, na ile go znamy, nie zapewnia stabilności wiedzy. Czło­

wiek zapomina, zmieniają się skojarzenia, powstają nowe konstelacje fenomenów myślowych. Cechą charakterystyczną istnienia i działalności człowieka jest m.in. uze­

wnętrznianie wewnętrznej bazy wiedzy, tworzenie niezmienników zewnętrznych i konstrukcji semantycznych, które stają się potencjalnymi obiektami poznawczymi dostępnymi innym podmiotom. Dokonuje się to przez bezpośredni przekaz lub przez utrwalenie na jakimś materialnym nośniku, np. na papierze, płycie CD itp. Jest to two­

rzenie zewnętrznej bazy wiedzy. Ponieważ w rozważaniach dotyczących zewnętrznej bazy wiedzy punkt ciężkości przesuwa się na techniczną stronę utrwalania i dostępu wiedzy, poprzestajemy tutaj jedynie na zasugerowaniu samego pojęcia, zwracając uwagę na znaczenie doboru języka i zapewnienia potencjalnego dostępu do wiedzy.

Sugestia, że dostęp do wiedzy ma być potencjalny, ma znaczenie praktyczne. Czy każda wiedza ma być naprawdę dostępna dla każdego, kto jest nią zainteresowany?

Czy pewna wiedza nie powinna być „poufna”, dostępna jedynie dla upoważnionych?

To przykładowe pytania, które są wprowadzeniem do problematyki określanej jako zarządzanie wiedzą.