D r A n d rz e j Ś w ie rc z y ń s k i
K a te d ra R a c h u n k o w o ś c i M e n e d ż e rs k ie j S z k o ła G łó w n a H a n d lo w a
w W a rs z a w ie
S tre sz c z e n ie : rachunkow ość finansow a je s l traktow ana ja k o źródło inform acji dla p odejm ow ania decyzji. Jednak ja k o ścio w e cechy w ym agane od inform acji z system u rachunkow ości finansow ej rodzą ograniczenia w ich przydatności dla potrzeb zarządzania. R achunkow ość zarządcza w ykorzystuje inform acje ze źródeł zew nętrznych spoza podm iotu gospodarczego i inform acje w ew nętrzne, w śród których jed n y m z nich je st rachunkow ość finansow a d ostarczająca inform acji historycznych, w yrażonych w je d n o stk a ch pieniężnych. Ze w zględu na rygorystyczne w ym agania staw iane rachunkow ości finansow ej przez praw o bilansow e, od których je s t w olna rachunkow ość zarządcza, rodzi się potrzeba rozdzielenia funkcjonalnego i technologicznego system ów rachunkow ości finansow ej od rachunkow ości zarządczej nie tylko z pow odów praw nych.
1. R achunkow ość w zarządzaniu przedsiębiorstw em
W system ie in form acyjnym przedsiębiorstw a szczególną rolę pełni sform alizow any system p rzetw arzania danych - system rachunkow ości. Jest on jed n y m ze źródeł informacji dla p o d ejm o w an ia decyzji w zarządzaniu działalnością gospodarczą jednostki.
W system ie rachunkow ości w yd ziela się dw a podsystem y: rachunkow ości finansow ej i nadrzędnego w stosunku do niego podsystem u rachunkow ości zarządczej, które m ogą funkcjonować z różnym stopniem integracji. C elem rachunkow ości finansow ej je sl prezentow anie inform acji o sytuacji m ajątkow ej jedn o stk i. C elem rachunkow ości zarządczej je s t d o starczenie inform acji dla podejm ow ania decyzji - sterow ania jednostką.
Zródla inform acji oraz przepływ strum ieni inform acyjnych zw iązanych z rachunkow ością finansową i zarząd czą w sy stem ie inform acyjnym przedsiębiorstw a zaprezentow aną na rys. 1.
Podstaw ow ą fu nkcją system u rachunkow ości finansowej w jed n o stce je st rejestrow anie m ierzalnych zm iennych procesów gospodarczych (w yrażonych w m ierniku pieniężnym ), ich p rzetw arzanie a następnie udostępnianie w yników w form ie spraw ozdania finansow ego (rachunku zysków i strat, bilansu, rachunku przepływ ów pieniężnych, zestaw ienie zm ian w kapitale w łasnym ) i innych spraw ozdań (deklaracji) upraw nionym odbiorcom zew nętrznym i w ew nętrznym . N adrzędną funkcją system u rachunkowości finansow ej je s t bezpieczeństw o obrotu gospodarczego rozum ianego jako:
zabezpieczenie interesów inw estorów (w łaścicieli kapitału), innych w ierzycieli jednostki (dostaw ców , kredytodaw ców , agend budżetu państw a itd.), ale rów nież interesów danej
jed n o stk i gospodarczej (np. z tytułu jej należności, kontroli m ajątku ilp.). Sposób szczegółow ych. N ajczęściej korzysta z inform acji syntetycznych: przetw orzonych, zagregow anych i zestaw ionych w form ie odpow iednich spraw ozdań.
W strukturze system u inform acyjnego przedsiębiorstw a rachunkow ość zarządcza jest jednym z elem entów system u inform ow ania kierow nictw a lub system u wspom agania decyzji. Budując system rachunkowości zarządczej m usim y zgrom adzić i przetw orzyć takie zbiory inform acji aby zaspokoić wszelkiego rodzaju potrzeby inform acyjne zarządu jednostki. Pochodzą one nie tylko z system u rachunkow ości finansow ej, ale rów nież z innych system ów w ew nętrznych oraz ze źródeł zew nętrznych - z otoczenia jednostki.
2. Cechy systemu rachunkowości finansowej
S ystem rachunkow ości finansow ej, b ezpośrednio lub pośrednio grom adzi w szystkie inform acje o dokonanych elem entarnych operacjach gospodarczych w y ra żo n e w m ierniku pieniężnym . Z adaniem rachunkow ości finansow ej je s t pom iar w arto ścio w y zdarzeń gospodarczych realizow any przez b ieżącą rejestrację danych o zd arzeniach przeszłych (dane historyczne), w sposób praw idłow y, kom pletny i system atyczny, p rzy zachow aniu potrzeb zew nętrznych i w ew nętrznych odbiorców tych inform acji3.
1 D airy C„ Rachunek kosztów . PW N. W arszaw a 1995. s. 39.
Główne strumienie informacyjne w systemie informacyjnym zarządzania
ZARZĄD
informacje decyzyjne z systemu informowania kierownictwa
systemu wspomagania decyzji
sprawozdania z systemu rachunkowości zarządczej
sprawozdania Finansowe (system rach.
finansowej) wielkości
planowane (system planowania) Pozafinansowe
inform acje o jednostce
Informacje nic objęte systemem przetwarzania
informacje z dziedzinowych systemów
przetwarzania danych informacje
rynkowe
wyceny
Informacje o elementarnych operacjach gospodarczych
majątku
Źródło: Świerczyński A ., W arunki w drożenia rachunkowości zarządczej, w: ABC Rachunkowości dla m enedżera. R achunkow ość zarządcza, red., G. K. Świderska, Poltext, Warszawa 1997.
Z różnych form p rzechow yw ania danych księgow ych zależnych od stosow anej techniki p row adzenia ksiąg rachunkow ych są uzyskiw ane, w stosow nym czasie, jako ostateczne w yniki przetw arzania: dziennik, księgi rachunkow e (konta syntetyczne i analityczne), zestaw ienie obrotów i sald oraz spraw ozdania finansow e i inne zestaw ienia
Ze w zględu na konieczność zabezpieczenia interesów zew nętrznych odbiorców spraw ozdania finansow ego funkcjonow anie system u rachunkow ości finansow ej je s t ściśle norm ow ane przez praw o bilansow e oraz m iędzynarodow e standardy rachunkow ości.
C elem jednolitości stosow anych nadrzędnych zasad, standaryzacji w y ników oraz procedur przetw arzania danych je s t zapew nienie w iarygodności, rzetelności i porów nyw alności spraw ozdań finansow ych różnych je d n o ste k an alizow anych przez inw estorów - zew nętrznych odbiorców spraw ozdań finansow ych. Z e w zględu na o bow iązek p u blikow ania spraw ozdań finansow ych inform acje w nich zaw arte s ą ja w n e - d ostępne dla w szystkich zainteresow anych ich uzyskaniem . Przedstaw ienie niepraw dziw ych danych w spraw ozdaniu finansow ym i księgach rachunkow ych jest zagrożone sankcjam i karnym i.
3. Cechy systemu rachunkowości zarządczej
Rachunkow ość zarządcza ja k o system jest narzędziem do przygotow ania inform acji dla potrzeb procesów decyzyjnych. W ykorzystuje nieustrukturalizow ane inform acje z otoczenia przedsiębiorstw a (dane zew nętrzne - np. o sytuacji na rynku, regulacje praw ne dotyczące funkcjonow ania podm iotów gospodarczych generow ane przez system praw a gospodarczego, itp.) oraz inform acje ze źródeł w ew nętrznych, w tym rów nież z system u rachunkowości finansowej (dane w ew nętrzne - historyczne). Jednak ze względu na zakres i przeznaczenie prezentow anych w yników (decyzcje prow adzące do osiągnięcia zam ierzonych (przyszłych) celów jednostki), w ykorzystyw ane inform acje w ew nętrzne dotyczą wielkości planowanych oraz inform acji pozafinansow ych (np. o kw alifikacjach pracow ników , niewykorzystanych m ocach przerobow ych, atrybutach produktów , kanałach dystrybucji itp.). N ajczęściej są to rów nież inform acje nieustrukturalizow ane, czerpane ze źródeł wewnętrznych, zlokalizow anych poza system em rachunkowości finansowej.
W yniki przetw arzan ia system u rachunkow ości zarządczej w yko rzy sty w an e wyłącznie w ew nątrz je d n o stk i dla potrzeb za rządzania na różnych szczeblach, nie są standaryzow ane. Z aw artość in form acyjna spraw ozdań rachunkow ości zarządczej może dotyczyć tylko w ybranych odcinków działalności jed n o stk i: o środka odpow iedzialności, procedur agregow ania i dezagregow ania kategorii ekonom icznych. K ażda inform acja, która um ożliw ia zw iększenie zysku w p rzedsiębiorstw ie lub u m ożliw ia przetrw anie p rzedsiębiorstw a na rynku je s t dobra. R achunkow ość zarządcza m a o dpow iadać na
pytania: ja k ie działan ia przed sięb io rstw a są najlepsze aby m aksym alizow ać zysk w danych w arunkach, ja k ie podejm ow ać d ziałania aby utrzym ać sw oją pozycją na rynku, jakie działania p rzy n io są rozw ój przedsiębiorstw a. W szelkie m etody, które p ozw alają uzyskać najlep szą o d pow iedź na te pytania są dobre. N ie ma przepisów praw nych regulujących funkcjonow anie rachunkow ości zarządczej, nie ma unorm ow anych zasad przetw arzania, nie m a w ym agań odnośnie cech jakościow ych inform acji. N ie ma standardów o kreślających m etody i reguły postępow ania przy tw orzeniu inform acji zarządczych. N ie m a m iędzynarodow ych czy obow iązujących w danym kraju standardów rachunkow ości zarządczej. Brak form alnej odpow iedzialności za treść spraw ozdań rachunkowości zarządczej, których popraw ność nie podlega audytow i. Brak regularnych terminów sp orządzania raportów rachunkow ości zarządczej, bardzo często są to raporty na żądanie, z krótkim czasem na ich sporządzenie liczonym w dniach, a niekiedy w godzinach.