Jednym z założeń projektu części ogólnej nowego Kodeksu cywilnego jest definitywne odejście od terminologii nawiązującej do ustawodaw-stwa epoki socjalizmu i wykorzystanie w szerszej mierze konstrukcji ty-powych dla tradycyjnego prawa prywatnego. Z tego powodu zastąpienie zasad współżycia społecznego przez zasadę (względy) rozsądku i słusz-ności wydaje się uzasadnione. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego aksjologia stosowanych w ustawach klauzul generalnych powinna być
54 Por. Principles, Definitions and Model Rules of European Private Law. Draft Common Frame of
Reference. Outline Edition, red. H. v. Bar, E. Clive, H. Schulte-Nölke, Sellier 2009, s. 216–217.
55 Z. Radwański, M. Zieliński, [w:] System…, op. cit., t. 1, s. 481.
tożsama z wartościami pozanormatywnymi wyrażonymi w treści Kon-stytucji RP57.
Zastosowanie klauzuli generalnej rozsądku i słuszności nie powinno jed-nak skutkować rewolucją na płaszczyźnie uwzględniania wartości pozanor-matywnych w procesie stosowania prawa. Orzecznictwo powstałe z uwzględ-nieniem zasad współżycia społecznego mogłoby pozostać aktualne na gruncie proponowanej klauzuli generalnej. Sprzyja temu jej uniwersalność. Wydaje się, że za takim stanowiskiem przemawiają rezultaty wykładni zasad współ-życia społecznego, wśród których można zidentyfikować wartości mieszczące się w zakresie pojęcia „rozsądek”. Dodatkowe wykorzystanie kryterium słusz-ności uzupełni wspomniany rezultat o wartości pozanormatywne wynikają-ce z zasad dobrej wiary i uczciwego obrotu58. W konsekwencji wydaje się, że wprowadzenie klauzuli generalnej rozsądku i słuszności do części ogólnej Kodeksu cywilnego nie będzie stanowić przykładu „mnożenia odrębnych, zbędnych bytów”59 i bezzasadnej zmiany terminologicznej. Należy oczekiwać, że realizacja tego zamierzenia legislacyjnego zostanie oceniona jako element krajowej polityki ustawodawczej umożliwiającej harmonizację polskiego oraz europejskiego prawa cywilnego60.
Zakończenie
W dotychczas opublikowanej wersji projektu części ogólnej nowego Kodeksu cywilnego proponuje się definitywne zastąpienie klauzuli generalnej zasad współżycia społecznego zasadą (względami) rozsądku i słuszności. Za trafno-ścią przedstawionego postulatu przemawia wprowadzenie do obecnie obo-wiązujących aktów normatywnych zwrotów niedookreślonych znanych już prawu rzymskiemu, które stanowi zasadniczą podstawę większości systemów prawnych państw europejskich. W konsekwencji posłużenie się względami rozsądku i słuszności umożliwi kompletną realizację wszystkich tradycyjnych funkcji klauzul generalnych oraz, jak się wydaje, jednej dodatkowej, tj. funk-cji kreacyjnej. Dzięki temu wspomniany zwrot niedookreślony może
stano-57 Por. wyrok TK z dnia 17 października 2000 r., SK 5/99, Orzecznictwo Trybunału Konstytu-cyjnego 2000, nr 7, poz. 254.
58 Por. E. Rott-Pietrzyk, Klauzula generalna…, op. cit., s. 374.
59 E. Łętowska, Prawo europejskie inspiracją dla dogmatyki prawa cywilnego, „Studia Prawnicze” 2001, z. 3–4, s. 190. Należy stwierdzić, że zmiana klauzul generalnych nie będzie skutkować zastosowaniem brzytwy Ockhama, która polega na konieczności przyporządkowania nowych zjawisk do istniejących pojęć. Por. E. Rott-Pietrzyk, Klauzule generalne…, op. cit., s. 659; od-miennie B. Janiszewska, O potrzebie zmiany klauzuli generalnej zasad współżycia społecznego
(głos w dyskusji), „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2003, nr 4, s. 7 i n.
wić istotny element wielu konstrukcji prawa cywilnego, które mają podsta-wowe znaczenie dla obrotu społeczno-gospodarczego.
Jednym z głównych założeń transformacji europejskiego prawa prywatne-go jest maksymalne zuniformizowanie prawa cywilneprywatne-go. Z teprywatne-go względu pra-wodawca wspólnotowy aprobuje te klauzule generalne, których uniwersalny charakter umożliwia ich wykorzystanie obok tradycyjnych kryteriów poza-normatywnych jak w szczególności dobra wiara w sensie obiektywnym czy dobre obyczaje. Wydaje się, że właściwą realizację przedstawionych postula-tów w przypadku posłużenia się przez polskiego ustawodawcę zasadą (wzglę-dami) rozsądku i słuszności będzie możliwe. Przyjęcie zaproponowanego rozwiązania nie powinno jednak skutkować rewolucją w zakresie stosowania klauzul generalnych. Sfera aksjologiczna zasad współżycia społecznego oraz zasad rozsądku i słuszności nie wykazuje doniosłych różnic. Z tego powodu dorobek judykatury i piśmiennictwa dotyczący zasad współżycia społecznego zachowa swą aktualność względem typowych kryteriów słusznościowych.
Jakub Głowacz, Filip Nowak
General clause of reasonableness and equity in the light of the General Part of the Polish Civil Code de lege ferenda Summary:
Currently „the social coexistance principles” are the fundamental general clause that is to be found in the polish Civil Code, especially in its general provisions. The given state of our legislation is contradictory to the European Union legislative policy that requires entering in legal acts only such indefinite clauses which, on one hand, directly correspond to the roman tradition of ius civile and, on the other hand, would be un-derstandable for the common addressee of the legal order. Thus the new Civil Code draft concernig its general provisions, proposed by the Civil Law Codification Com-mittee introduced, in the place of „the social coexistance principles”, „the principle of reasonableness and equity” as the main general clause. As a result it seems necessary to consider whether the above mentioned amendment will prove to contribute to the ac-complishment of the demand of uniformity in European civil law.
Key words:
Civil Code, general clause, reasonableness and equity, social coexistence principles Streszczenie:
Obecnie zasady współżycia społecznego stanowią podstawową klauzulę generalną występującą w części ogólnej polskiego Kodeksu cywilnego. Taki stan rzeczy nie jest
zgodny z polityką legislacyjną Unii Europejskiej, ponieważ zakłada ona umieszczanie w tekstach aktów normatywnych zwrotów niedookreślonych bezpośrednio nawiązują-cych do tradycji rzymskiego ius civile, a zarazem powszechnie rozumianych przez prze-ciętnego uczestnika obrotu. Z tego powodu w tekście projektu części ogólnej Kodeksu cywilnego opracowanego przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego rolę głównej klauzuli generalnej pełni zasada (względy) rozsądku i słuszności. W rezultacie wydaje się, że rozważenia wymaga następująca kwestia: czy posłużenie się przez polskiego usta-wodawcę zasadą (względami) rozsądku i słuszności w części ogólnej Kodeksu cywilnego de lege ferenda przyczyni się właściwej realizacji postulatu uniformizacji europejskiego prawa cywilnego.
Słowa kluczowe:
Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego