Nowe rodzaje pieniądza wykształciły się, tak jak zostało to powyżej wska-zane, wskutek stopniowej dematerializacji pieniądza wynikającej z postępu technologicznego w dziedzinie płatności elektronicznych. Jako pierwszy, obok pieniądza gotówkowego występującego w formie znaków
pienięż-9 Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (tekst jednolity: Dz.U. z 2013 r. poz. 908 z późn. zm.), dalej: ustawa o NBP.
10 Z. Żabiński, Jednostka pieniężna jako przedmiot praw majątkowych, „Krakowskie Studia Praw-nicze” 1968, z. 1–2, s. 72–73.
11 T. Smus, Spełnianie świadczeń pieniężnych za pomocą pieniądza elektronicznego, Warszawa 2010, s. 32.
12 S. Grzybowski, Pieniądz i papiery wartościowe, [w:] System Prawa Cywilnego, t. 1: Część ogólna, red. W. Czachórski, Wrocław 1985, s. 448.
13 T. Targosz, Pieniądz elektroniczny, [w:] Prawo Internetu, red. P. Podrecki, Warszawa 2007, s. 308.
nych, wykształcił się tzw. pieniądz bankowy, określany także jako pieniądz bezgotówkowy. Stanowi on zdematerializowaną postać pieniądza wyrażone-go w jednostkach pieniężnych. W tym miejscu należy podkreślić opisywa-ne w doktrynie rozróżnienie między pieniądzem bankowym jako rodzajem pieniądza, a wierzytelnością posiadacza rachunku w stosunku do banku o zamianę pieniądza bezgotówkowego na gotówkowy tj. o zwrot środków pieniężnych14.
Pojęciem sprawiającym trudności jest „pieniądz elektroniczny”. Wy-pracowanie tego pojęcia jest wynikiem działalności prawodawcy unijne-go, który uregulował je najpierw w dyrektywie 2000/46 WE15, a następnie w dyrektywie 2009/110/WE16. Zgodnie z definicją zamieszczoną w art. 2 pkt. 21a ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych17 jest to wartość pieniężna przechowywana elektronicznie, w tym magnetycznie, wydawana z obowiązkiem jej wykupu, w celu dokonywania transakcji płatniczych, akceptowana przez podmioty inne niż wyłącznie wydawca pieniądza elektronicznego. Definicja w takim kształcie obowiązuje od 7 października 2013 r., kiedy to weszła w życie nowelizacja ustawy o usłu-gach płatniczych18. W poprzednim stanie prawnym definicja uwzględ-niała także jeszcze inne cechy pieniądza elektronicznego, a konkretnie ustawodawca wskazywał, że pieniądz elektroniczny stanowi elektroniczny odpowiednik znaków pieniężnych, a jego wartość jest wyrażona w jed-nostkach pieniężnych. Polski ustawodawca jako jedyny wprowadził prze-słankę wyrażenia w jednostkach pieniężnych. Ten element nie wynikał z definicji zawartej ani w dyrektywie 2000/46/WE ani w dyrektywie 2009/110/WE. Jak się wskazuje, motywacją polskiego ustawodawcy było wykluczenie z zakresu pojęcia takiego pieniądza, który przyjmowałby jednostki inne niż pieniężne, przykładowo impulsy19. Pierwotna wersja definicji znajdująca się w prawie bankowym także nie zawierała cechy wy-rażenia w jednostkach pieniężnych. Została ona dodana do definicji wraz
14 Ibidem, s. 308.
15 Dyrektywa 2000/46/WEParlamentu EuropejskiegoiRadyz 18 września 2000 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje pieniądza elektronicznego oraz nad-zoru ostrożnościowego nad ich działalnością (Dz.Urz. WE L 275 z 27.10.2000).
16 Dyrektywa 2009/110/WE z dnia 16 września 2009 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje pieniądza elektronicznego oraz nadzoru ostrożnościowego nad ich działalnością, zmieniająca dyrektywy 2005/60/WE i 2006/48/WE oraz uchylająca dyrektywę 2000/46/WE (Dz.Urz. L 267 z 10.10.2009).
17 Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (tekst jednolity: Dz.U. z 2014 r., poz. 873 z późn. zm.), dalej: u.u.p.
18 Ustawa z dnia 12 lipca 2013 r. o zmianie ustawy o usługach płatniczych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2013 r., poz. 1036).
z uchwaleniem ustawy o elektronicznych instrumentach płatniczych20. Brak tej cechy był w doktrynie krytykowany21.
Zmiana definicji miała na celu poszerzenie zakresu jej zastosowania. Usta-wodawca w uzasadnieniu do ustawy wskazuje, że nowe brzmienie jest bardziej zrozumiałe, odpowiadające dyrektywie i technicznie neutralne, a samo posze-rzenie zakresu jest spowodowane chęcią objęcia nie tylko produktów z zakresu pieniądza elektronicznego dostępnych obecnie na rynku, ale także tych, któ-re mogą pojawić się w przyszłości22. Wydaje się jednak, że motywacją usta-wodawcy było objęcie jak największej liczby przypadków regulacjami ustawy o usługach płatniczych, w szczególności tymi o publicznoprawnym charakte-rze. W mojej ocenie rezygnacja z normatywnego wymogu „wyrażenia w jed-nostkach pieniężnych” może być problematyczna z punktu widzenia analizy pieniądza elektronicznego jako instytucji prawa cywilnego. Co prawda umiesz-czenie w poprzednich wersjach definicji wspomnianej przesłanki nie wynikało z kształtu definicji z dyrektyw unijnych, ale należało jednak ocenić tę kwestię korzystnie. Jeśli uznałoby się, że wyrażenie w jednostkach pieniężnych stanowi
differentia specifica pieniądza, to niektóre desygnaty pojęcia pieniądz
elektro-niczny wykluczone byłyby z zakresu pojęcia pieniądza. Tym samym pieniądz elektroniczny konstrukcyjnie oddala się od pojęcia pieniądza.
Sama kwalifikacja prawna pieniądza elektronicznego w poprzednim sta-nie prawnym budziła wątpliwości. Pieniądz elektroniczny był określany jako odpowiednik pieniądza gotówkowego albo odrębny, obok pieniądza banko-wego, rodzaj pieniądza bezgotówkowego. W doktrynie pojawiał się także po-gląd, iż wyodrębnienie nowej formy pieniądza, obok pieniądza gotówkowego i bankowego, jest niecelowe i niepoprawne jurydycznie23.
W tym miejscu konieczna jest także wzmianka, że we współczesnym ob-rocie można spotkać się z całkiem nową instytucją prawną nazywaną „pie-niądzem wirtualnym”. Obecnie nie jest jednak możliwe zakwalifikowanie tego rodzaju pieniądza jako pieniądza w znaczeniu rozważanym dotychczas w doktrynie i w niniejszej pracy24.
20 Ustawa z dnia 12 września 2002 r. o elektronicznych instrumentach płatniczych (Dz.U. Nr 169, poz. 1385).
21 W. Srokosz, Istota prawna pieniądza elektronicznego, „Prawo Bankowe” 2002, nr 12, s. 70.
22 Uzasadnienie do rządowego projekt ustawy o zmianie ustawy o usługach płatniczych oraz niektórych innych ustaw, Sejm VII kad., druk nr 1290, s. 16.
23 W. Srokosz, op. cit., s. 70; J. Grodzicki, Karty płatnicze i pieniądz elektroniczny a pieniądz
go-tówkowy, „Glosa” 2002, nr 1, s. 11; A. Stosio, Pieniądz elektroniczny – cywilnoprawna analiza pojęcia (II), „Przegląd Prawa Handlowego” 2002, nr 6, s. 17–18.
24 Analiza charakteru prawnego „pieniądza wirtualnego” przekracza ramy niniejszego artykułu i wymagałaby odrębnego opracowania.