Rewitalizacja obszarów, które poprzednio użytkowane były przez przemysł jest każdorazowo zadaniem złożonym, ze względu na wielkość terenów i ich usytuowanie. W wielu miastach obszary poprzemysłowe znajdują się w ich cen
tralnej części, stając się ważnym składnikiem wewnątrzmiejskiej przestrzeni pu
blicznej, która powinna mieć charakter reprezentacyjny. Toteż nowe formy za
gospodarowania powinny harmonijnie współistnieć z otoczeniem, wzbogacać
Tereny poprzemysłowe w miastach - problem czy wyzwanie? 161
jego program funkcjonalny oraz uatrakcyjniać wyraz przestrzenny - architekto
niczny i urbanistyczny.
Wydaje się, że rokującą pozytywny rezultat propozycją rozwiązania tego za
gadnienia może stać się model rewitalizacji integracyjnej (Kaczmarek, 1998;
2001). Jego podstaw ową zasadą jest włączenie w proces przekształceń funkcjo
nalnych i przestrzennych społeczności lokalnych poprzez działania um ożli
wiające bezpośrednio poprawę jakości ich życia. W prowadzenie nowych funk
cji i nowych inwestycji powinno tworzyć również nowe miejsca pracy dla obecnych mieszkańców, umożliwiać im zdobycie nowych kwalifikacji pozwa
lających na nowo podjąć aktywność zawodową. Również w kontekście prze
strzennym nowe struktury powinny tworzyć tzw. kontinuum przestrzenno- -architektoniczne, które zacierałoby ostre granice bezpośrednio identyfikujące w terenie granice między „starym" i „nowym". Rewitalizacja w tym rozumieniu to proces znacznie bardziej społeczny niż ekonomiczny, przez to rzecz jasna bardziej złożony. Wymaga on uwzględnienia tradycji historycznej i dziedzictwa kulturowego miejsca poprzez zachowanie jego tożsamości. Istotnym elementem jest jednak zawsze zmienna w czasie relacja zachodząca pom iędzy przezna
czeniem funkcjonalnym obszaru oraz jego pom yślnością gospodarczą czyli koniunkturą. Tę ostatnią kategorię należy pojmować jako koniunkturę ekono
m iczną czyli: poziom rozwoju gospodarczego obszaru, liczbę sprawnie funk
cjonujących przedsiębiorstw i instytucji, podaż miejsc pracy, generowanie zysków bezpośrednich i pośrednich. M ożna również mówić o koniunkturze w znaczeniu ogólnym, czyli o kondycji obszaru w zakresie: dobrych warunków życia i pracy dla ludzi związanych z tym miejscem, pozytywnego postrzegania i odbioru społecznego istniejącego zagospodarowania i działania, ciekawej i po
prawnej kompozycji urbanistycznej oraz stopnia zintegrowania z pozostałymi częściami organizmu miejskiego.
Rewitalizacja integracyjna przyjmuje założenie, że miasto to system działań ludzi, którzy je budują użytkują ale także przekształcają. Elementami tego sys
temu są:
- mieszkańcy i przybysze-użytkownicy - samorząd lokalny i administracja - przedsiębiorcy
- organizacje i stowarzyszenia.
Celem nadrzędnym i wspólnym dla wszystkich działań rewitalizacyjnych jest niewątpliwie poprawa jakości życia w mieście, realizowana w sposób właściwy dla każdej z wyróżnionych powyżej grup i zgodnie z ich możliwościami spraw
czymi. W tym rozumieniu rewitalizacja jest instrumentem zarządzania organi
zacją przestrzeni. Proces rewitalizacji powinien zatem łączyć wszystkich
11 - Przemiany...
uczestników życia w mieście. Musi on odbywać się jednocześnie w trzech zakresach:
- ogólnym - przedm iot analiz stanowi całe miasto, a efektem jest sporządze
nie diagnozy stanu istniejącego i planu przestrzennego zagospodarowania;
- lokalnym — na podstawie ustaleń generalnych planu wyznacza się hierar
chię niezbędnych działań (plany operacyjne kwartałów);
- miejscowym - przedmiotem szczegółowego opracowania jest zespół obiektów i ich kontekst przestrzenny (plany zadaniowe).
Pożądanym skutkiem rewitalizacji obszaru jest osiągnięcie przezeń spójności i harmonii przestrzennej, sprawności funkcjonowania oraz stabilizowanie racjo
nalnych, uporządkowanych relacji integrujących go z pozostałymi częściami miasta. Idea rewitalizacji integracyjnej zakłada również potrzebę akceptacji społecznej dla działań prowadzonych we wszystkich wymienionych zakresach.
D rogą do osiągnięcia takiej akceptacji, a co za tym idzie również aktywnego za
angażowania wszystkich uczestników procesu, jest stałe informowanie o pro
jektach, planach, pomysłach i koncepcjach rewitalizacyjnych. Można wówczas liczyć na współuczestniczenie lokalnych społeczności w prowadzonym proce
sie, który diametralnie przecież zmienia „ich” przestrzeń - tę zapoznaną oswo
jo n ą bliską. Efektem tego procesu staje się jednak nie tylko zmiana materialnej postaci owej „własnej“ przestrzeni, ale przede wszystkim jej nowa organizacja i przeznaczenie funkcjonalne, które wymaga poznania, dostosowania i zaakcep
towania przez dotychczasowych użytkowników.
5. Konkluzja
Rewitalizacja terenów miejskich jest z samej swej istoty procesem długo
trwałym i żmudnym. W ymaga konsekwencji od wszystkich jej aktorów, zarów
no tych, którzy podejm ują decyzje o jej potrzebie, jak i tych, którzy j ą inicjują a następnie tych, którzy j ą realizują czy też wreszcie tych, którzy m ają żyć i ko
rzystać z efektów jej wprowadzenia. Powinna zatem być to działalność racjo
nalna i starannie zaplanowana, w której minimalizuje się żywiołowe zagospoda
rowanie jako mało efektywne i krótkotrwałe. Realizacja rewitalizacji zazwyczaj składa się z kilku faz, z których każda stanowi integralny fragment przygoto
wanego wcześniej planu postępowania. Sporządzenie go powinno poprzedzać wykonanie wnikliwych studiów i analiz w zakresie potencjału obszaru oraz możliwości dokonania pożądanych przekształceń. Realizacja rewitalizacji inte
gracyjnej nie jest łatwa z wielu względów, wymaga bowiem od prowadzących j ą gestorów bezpośredniego dotarcia do lokalnych społeczności, przedstawienia im zamierzeń dotyczących przyszłości obszaru, a przede wszystkim um iejęt
Tereny poprzemysłowe w miastach - problem czy wyzwanie? 163
ności prowadzenia aktywnego dialogu. Aby miała szanse zakończyć się pow o
dzeniem, należy zdecydowanie dążyć do spójnego działania w zakresie:
- planowania procesu rewitalizacji i zarządzania nim - finansowania inwestycji
- włączania lokalnych społeczności obszaru w prowadzony proces.
W efekcie takiego postępowania mamy szansę na sukces w procesie rewitali- zowania terenów poprzemysłowych, a tym samym przywracania im znaczenia gospodarczego. W skali miasta bowiem prawidłowo prowadzony proces rew ita
lizacji przynosi pozytywny rezultat w postaci zmiany organizacji przestrzeni i jej przeznaczenia funkcjonalnego, przy jednoczesnym podniesieniu standardu jakości życia dotychczasowych użytkowników. Nowa wartość zrewitalizowanej przestrzeni to przede wszystkim jej uszlachetnienie w warstwie materialnej i za
akceptowanie przez społeczność mieszkańców i użytkowników. Charakter pro
cesu rewitalizacji i konsekwencje, jakie ze sobą niesie, zm ieniają również wize
runek miasta na zewnątrz, inne są więc nowe skojarzenia z nim związane.
Rewitalizacja zakończona sukcesem pozwala więc wzmocnić pozycję miasta, która została znacznie osłabiona wskutek kryzysu przemysłu. Nowe funkcje wprowadzane i ustabilizowane na obszarach poprzemysłowych stają się szansą zainicjowania drugiego etapu rozwoju miasta, a zarazem zapewnienia dobrych warunków życia jego mieszkańcom.
Literatura
FOSTER J. (1992), Living with the D ocklan ds' Redevelopment: Community View from the Isle o f D ogs,
„London Journal” 17(2).
GASIDŁO K . (1 9 9 8 ), Problem y przekształceń terenów poprzem ysłowych, „Zeszyty Naukowe Politechni
ki Śląskiej”, Architektura z. 37.
KACZMAREK S. (1998), Social and Spatial Revitalisation o f Industrial A reas in British and Polish Cities. In: Social Aspects o f Reconstruction o f O ld Industrial Regions in Europę, Katowice.
KACZMAREK S. (1999), Rewitalizacja a organizacja przestrzeni miejskiej. W: Przestrzeń miejska, j e j organizacja i przem iany, red. J. Kaczmarek, Łódź.
KACZMAREK S. (2 0 0 0 ), Rewitalizacja ja k o proces przekształcania terenów przem ysłow ych w miastach.
W: Zwarta przebudow a polskich miast? Zarządzanie rozwojem miasta p o p rzez strategiczne gospo
darowanie terenami, K rak ó w .
KACZMAREK S. (2001), Rewitalizacja terenów poprzemysłowych. Nowy wymiar w rozwoju miast, Łódź.
KEATING M. (1988), The City that Refused to Die. Glasgow: the P olicy o f Urban Regeneration, Aberdeen.
KlDD A. (1993), M anchester, Rybum Publishing.
OGDEN P. (1992) (ed.), London Docklands. The Challenge o f Development, Cambridge University Press.
PARIS D. (1993), La mutation inachevee: Mutation economiąue et changement spatiale dans le N ord-Pas-de-Calais, L ’Harmattan.
ROSE G. (1992), L ocal residence to the LDDC: community attitudes and action. In: London Docklands the Challenge o f Developm ent, ed. P. Ogden, Cambridge.
SCHWACH P. i in. (1998), Reconstruire la ville su r la ville, Paris.
OPOLE 2004
PRZEMIANY STRUKTURY PRZESTRZENNEJ MIAST W SFERZE FUNKCJONALNEJ I SPOŁECZNEJ
Patrycja FABIAŃSKA Politechnika W rocławska