Konsekwencje choroby niedokrwiennej serca

Choroba niedokrwienna serca, a w szczególności zawał serca będący jej kon-sekwencją, oprócz tego, że stanowi bezpośrednie zagrożenie życia, wymaga-jące natychmiastowej i profesjonalnej pomocy medycznej, jest traktowany jako sytuacja silnie stresująca, pozostawiająca poważne następstwa soma-tyczne, psychologiczne i społeczne (Włodarczyk, 2004). Powoduje ona kon-sekwencje, które stawiają osobę chorą przed koniecznością radzenia sobie z nimi i przystosowania się do nowej, zmienionej sytuacji życiowej.

2.1. Somatyczne następstwa choroby niedokrwiennej serca Najpoważniejsze konsekwencje choroby niedokrwiennej serca wiążą się z bezpośrednim zagrożeniem życia. Chory cierpiący na ostrą postać choroby niedokrwiennej może umrzeć w wyniku zawału mięśnia sercowego (nagły

132 Rozdział iV

zgon sercowy). W formie prostej może to doprowadzić do nagłego zatrzy-mania krążenia prowadzącego do śmierci w przypadku braku specjalistycz-nej opieki medyczspecjalistycz-nej. Choroba ta jest także związana z odczuwaniem silnych dolegliwości bólowych, nasilających się w sytuacjach zwiększonej aktywno-ści fizycznej (por. rozdział ii).

2.2. Psychologiczne konsekwencje choroby niedokrwiennej serca Do najważniejszych konsekwencji psychologicznych zalicza się zmiany na-stroju przejawiające się podwyższonym poziomem lęku, depresyjności oraz złości. Szacuje się, że na zaburzenia depresyjne cierpi od 14% do 27% pa-cjentów kardiologicznych (Shnek, irvine, Stewart i Abbey, 2001). Badania na pacjentach hospitalizowanych dowodzą, że 30,9% chorych odczuwa pogłę-bienie depresji, a 26,1% – silniejszy lęk w czasie hospitalizacji (lane, Carroll, Ring, Beeveres i lip, 2002).

Choroba niedokrwienna serca zwiększa ryzyko nagłej śmierci na skutek zawału serca. W związku z tym wzrasta siła lęku przed śmiercią, który sta-nowi naturalną reakcję osób chorych (Falvo, 2005). Siła lęku i depresji jest zróżnicowana pod względem płci – kobiety silniej doświadczają tych stanów emocjonalnych niż mężczyźni (Kazemi-Saleh, Pishgoo, Farrokhi, Fotros i As-sari, 2008; Day, Freedland i Carney, 2005).

Wzbudzenie negatywnego afektu w sytuacji choroby niedokrwiennej serca nie pozostaje obojętne dla zdrowia i funkcjonowania osób chorych.

Małgorzata Guzowska (2004) twierdzi, że u wielu chorych odczuwane emo-cje, a nie stan somatyczny, są czynnikiem ograniczającym aktywność i pro-wadzącym do inwalidztwa. to właśnie emocjonalna reakcja na chorobę jest przyczyną izolacji społecznej, rezygnacji z przedchorobowych form aktyw-ności oraz popadania w marazm (Falvo, 2005). Wyniki badań wskazują, że w przypadku pacjentów odczuwających silny lęk i depresję istnieje większe prawdopodobieństwo nawrotu choroby lub zgonu na jej skutek (yeragania, Rooseb, Mallavarapuc, Radhakrishnaa i Pesceb, 2002). U pacjentów z wyso-kim poziomem depresji, niemających pozytywnych kontaktów społecznych i poczucia związania z innymi ludźmi występuje większe prawdopodobień-stwo zgonu w ciągu roku od momentu zawału serca niż u osób otrzymują-cych wiele wsparcia (Jiang i in., 2001; Murberg i Bru, 2001). Ponadto lęki i depresja blokują zmiany zachowania, np. osoby o wysokim poziomie lęku i depresji rzadziej przestają palić papierosy w okresie po przebytym zawale serca (Huijbrechts i in., 1996).

Choroba niedokrwienna serca prowadzi również do zmian w zakresie jakości życia. Jednym z narzędzi wykorzystywanych do pomiaru jakości życia jest Kwestionariusz Oceny Jakości życia (SF-36 – Short Form Health

Survey). Umożliwia on ocenę ośmiu wskaźników jakości życia: funkcjonowa-nia fizycznego, ograniczefunkcjonowa-nia w pełnieniu ról z powodu zdrowia fizycznego, dolegliwości bólowych, ogólnego poczucia zdrowia, witalności, funkcjono-wania społecznego, ograniczeń w pełnieniu ról wynikających z problemów emocjonalnych oraz poczucia zdrowia psychicznego (tylka i Piotrowicz, 2009). W badaniach porównujących poczucie jakości życia osób cierpiących na różne schorzenia zauważa się, że pacjenci z chorobą niedokrwienną serca deklarują znaczne obniżenie ogólnego poczucia zdrowia oraz ograniczenia w pełnieniu ról z powodu zdrowia fizycznego w porównaniu z chorymi na takie schorzenia, jak: alergie, artretyzm, przewlekła obturacyjna choroba płuc, nadciśnienie, cukrzyca, utrata słuchu (Alonso i in., 2004). Obniżenie poczucia jakości życia częściej występuje u pacjentów chorujących na dwie i więcej choroby przewlekłe. W przypadku pacjentów z chorobą niedo-krwienną serca najczęściej współwystępującym schorzeniem jest cukrzy-ca. Rozpoznanie tych dwóch chorób znacznie obniża poczucie jakości życia (Stone, Khunti, Squire i Paul, 2008).

Część badaczy zajmujących się funkcjonowaniem osób z chorobą niedo-krwienną serca zwraca uwagę, że pacjenci ci doświadczają silnych objawów stresu psychologicznego po przebyciu ostrych epizodów wieńcowych, takich jak zawał serca. U wielu z nich pojawiają się symptomy stresu posttrauma-tycznego (Gander i von Kanel, 2006; Spindler i Pedersen, 2005). Szacuje się, że jest to średnio 15% chorych na tę chorobę (Spindler i Pedersen, 2005).

W zależności od badań zidentyfikowano od 0% do 32% chorych z objawami stresu pourazowego (Jones, Chung, Berger i Campbell, 2007; van Driel i Op den Velde, 1995). Obserwuje się też wiele negatywnych konsekwencji tego stanu, które obejmują: zwiększone prawdopodobieństwo kolejnego epizodu wieńcowego w ciągu 1,5 roku (Shemesh i in., 2004), silniejsze symptomy kardiologiczne (ladwig i in., 2008), a zwłaszcza większe dolegliwości bólo-we w obrębie klatki piersiobólo-wej (Cohen i in., 2000).

Choroba niedokrwienna serca, a przede wszystkim zawał serca, jest po-ważnym zakłóceniem normalnego biegu życia człowieka. W związku z tym zmusza osobę chorą do określenia, co aktualnie dzieje się w jej życiu, oraz przebudowania własnej tożsamości z uwzględnieniem tego, że jest osobą chorą, której udało się odzyskać zdrowie (Radley, 1984; 1989; za: Ogden, 2007). Badania nad chorobą niedokrwienną serca prowadzone w perspek-tywie egzystencjalnej wskazują, że podczas trwania choroby maleje poczu-cie sensu życia, a tym samym dochodzi do obniżenia własnej wartości oraz negatywnego stosunku do samego siebie (Ostrowski, 2004).

134 Rozdział iV

2.3. Społeczne konsekwencje choroby niedokrwiennej serca Kontynuowanie różnych aktywności w przestrzeni społecznej, takich jak praca, zabawa, hobby, utrzymywanie kontaktów z innymi, sprzyja radzeniu sobie z chorobą i budowaniu sieci wsparcia społecznego (Kearney, 1999; lin, ye i ensel, 1999). Posiadanie bliskich i głębokich relacji sprzyja zachowaniu zdrowia fizycznego i emocjonalnego, natomiast izolacja społeczna zwiększa ryzyko zachorowania na wiele chorób przewlekłych, w tym choroby układu krążenia (Weil i in., 1999).

W wielu przypadkach choroba niedokrwienna serca negatywnie wpływa na funkcjonowanie społeczne chorych. Odbija się zarówno na funkcjonowa-niu pacjentów, jak i ich rodzin, ponieważ jest sytuacją trudną, do której musi przystosować się cała rodzina, a nie tylko pacjent. Osoby przewlekle chore pozostające w związkach małżeńskich oprócz tego, że muszą radzić sobie z napięciem i trudnościami spowodowanymi przez chorobę, zmagają się też z wypełnianiem zadań związanych z życiem rodziny (Coyne i Syme, 1991).

żony mężów po przebytym zawale serca doświadczały większego stresu niż mężczyźni, których żony zachorowały. ich wyższy poziom napięcia wynikał z konieczności opiekowania się chorym mężem oraz percepcją swoich umie-jętności w tym zakresie (Rohrbaugh i in., 2002). Zaobserwowano, że kobiety po zawale serca, mimo że ich mężowie przejęli obowiązki związane z pro-wadzeniem domu, nadal silnie się w nie angażowały, dodatkowo się obcią-żając. Prawdopodobnie pełnienie roli osoby prowadzącej dom jest istotnym elementem tożsamości kobiet, który oddziałuje na poziom ich dobrostanu i możliwość wyzdrowienia (Rose, Suls, Green, lounsburg i Gordon, 1996).

Przebycie zawału serca utrudnia funkcjonowanie zawodowe. Większość chorych kontynuuje jednak dotychczasową pracę, choć w badaniach temu poświęconych Amr e. Abbas i współpracownicy (2004) zaobserwowali, że pół roku po przebytym zawale serca nie podjęło pracy 22% chorych, a Jer-neja Farkaš, Katja Černe, Mitja lainščak i irena Keber (2008) odnotowały, że w rok po przebytym zawale serca nie pracowało 30% chorych. W pracach przeglądowych na ten temat wskazuje się, że pracę podejmuje ponownie od 62% do 92% pacjentów (Shanfield, 1990). Jako najważniejsze przeszkody utrudniające powrót do pracy wymienia się: depresję (lespérance, Frasure--Smith, Juneau i theroux, 2000; Soderman, lisspers i Sundin, 2007), wyma-gania pracy, którym nie można sprostać ze względu na chorobę, silną dusz-nicę bolesną (Abbas i in., 2004), wiek i płeć. Mężczyźni rzadziej wracali do pracy niż kobiety (Jackson, leclerc, erskine i linden, 2005). Podobną zależ-ność odnotowano w przypadku osób starszych (Mittag, Kolenda, Nordmann, Berien i Maurischat, 2001).

2.4. Behawioralne konsekwencje choroby niedokrwiennej serca Konsekwencje behawioralne choroby niedokrwiennej serca, a zwłaszcza przebytego zawału, obejmują konieczność natychmiastowej zmiany wielu elementów stylu życia. Zmiany te mają na celu eliminację czynników ryzyka mogących prowadzić do nawrotu choroby i obejmują rezygnację z zachowań szkodliwych (niezdrowa dieta, palenie, nadużywanie alkoholu, nieadapta-cyjne strategie radzenia sobie ze stresem, np. korzystanie z substancji psy-choaktywnych) oraz wprowadzenie nowych, prozdrowotnych zachowań (aktywność fizyczna, optymalna dieta) lub zachowań związanych z przebie-giem procesu leczenia (przyjmowanie leków, przeprowadzanie badań kon-trolnych) (Falvo, 2005; Ogden, 2007). Systematyczne przyjmowanie leków jest warunkiem niedopuszczenia do nawrotu choroby i powrotu do zdrowia.

Jednak dla wielu pacjentów może ono być problemem ze względu na ograni-czenia osobowościowe, finansowe czy logistyczne.

innym wyzwaniem pojawiającym się przed osobami chorymi na choro-bę niedokrwienną serca jest przystosowanie się do zmian w życiu seksual-nym. Osoby chore często ograniczają swoje życie seksualne, co negatywnie odbija się na życiu ich, ich partnerów oraz rodzin. Zmniejszenie aktywności seksualnej bywa spowodowane lękiem przed pogorszeniem stanu zdrowia lub doprowadzeniem do śmierci na jej skutek (Falvo, 2005). Upośledza to życie seksualne, zwłaszcza u mężczyzn. W porównaniu z kobietami deklaru-ją oni mniejszą częstotliwość i gorszą jakość zachowań seksualnych. towa-rzyszył im także większy lęk przed podejmowaniem aktywności seksualnej (Kazemi-Saleh i in., 2008).

Chociaż choroba przewlekła jest wydarzeniem silnie obciążającym, skutkującym wieloma ograniczeniami, z którymi trzeba się zmagać, w nie-których sytuacjach prowadzi do pozytywnych zmian w życiu pacjenta. Keith J. Petrie, Deanna l. Buick, John Weinman i Roger J. Booth (1999), analizując siedem aspektów funkcjonowania osób przewlekle chorych (zmiany stylu życia, rozwój bliskich związków, zwiększenie zrozumienia zdrowia i choro-by, zmiany w hierarchii osobistych priorytetów, rozszerzenie wiedzy o zdro-wiu, poczucie szczęścia, otrzymanie drugiej szansy oraz zwiększenie empa-tii w stosunku do innych osób), odnotowali, że 68% pacjentów po zawale serca po trzech miesiącach od tego wydarzenia dostrzega pozytywne zmia-ny, jakie miały miejsce w ich życiu.

136 Rozdział iV