Narzędzia badawcze wykorzystane do pomiaru aktywności w chorobie przewlekłej

Aktywność w chorobie przewlekłej szacowano na podstawie dwóch zmien-nych: strategii radzenia sobie i zachowań zdrowotnych w sytuacji choroby.

Pomiaru pierwszej z nich dokonano za pomocą inwentarza do Pomiaru Ra-dzenia Sobie ze Stresem Mini-COPe, drugiej – za pomocą skonstruowanego na potrzeby badań Kwestionariusza Zachowań Zdrowotnych w Sytuacji Cho-roby (tab. 15).

tabela 15. Zmienne związane z aktywnością w sytuacji choroby przewlekłej i ich operacjonalizacja ZmiennaWskaźnikNarzędzie Strategie radzenia sobieRadzenie sobie skoncentrowane na problemie: – aktywne radzenie sobie – planowanie – poszukiwanie wsparcia instrumentalnego Radzenie sobie skoncentrowane na emocjach: – pozytywne przewartościowanie – akceptacja – poczucie humoru – zwr

ot ku religii – poszukiwanie wsparcia emocjonalnego Dysfunkcjonalne radzenie sobie: – czynności zastępcze

– zaprzeczanie – wyłado

wanie – zażywanie substancji psychoaktywnych

– zaprzestanie działań – ob

winianie się

inwentarz do Pomiaru Radzenia Sobie ze Stresem Mini-COPe (Carver, 1997; adaptacja: Juczyński i Ogińska-Bulik, 2009) Behawioralne strategie zaradcze – zachowania zdrowotne w sytuacji choroby

– stosowanie się do zaleceń lekarza – zmiana stylu życia – samoleczenie – zachowania poprawiające dobrostan

Kwestionariusz Zachowań Zdrowotnych w Sytuacji Choroby źródło: opracowanie własne.

184 Rozdział Vi

Inwentarz do Pomiaru Radzenia Sobie ze Stresem Mini-COPE (Car- ver, 1997; Juczyński i Ogińska-Bulik, 2009) to kwestionariusz, który składa się z 28 twierdzeń umożliwiających pomiar 14 strategii radzenia sobie z sy-tuacją trudną. Są nimi: aktywne radzenie sobie (np. „Podejmuję działania, aby poprawić tę sytuację”), planowanie (np. „Poważnie zastanawiam się nad tym, jakie kroki podjąć”), pozytywne przewartościowanie (np. „Szukam do-brych stron w tym, co się zdarzyło”), akceptacja (np. „Uczę się z tym żyć”), poczucie humoru (np. „żartuję na ten temat”), zwrot ku religii (np. „Staram się znaleźć ukojenie w religii lub w swojej wierze”), poszukiwanie wsparcia emocjonalnego (np. „Otrzymuję otuchę i zrozumienie od innych”), poszu-kiwanie wsparcia instrumentalnego (np. „Otrzymuję pomoc lub poradę od innych osób”), czynności zastępcze (np. „Zajmuję się pracą lub innymi czyn-nościami, żeby o tym nie myśleć”), zaprzeczanie (np. „Nie chcę uwierzyć, że to się naprawdę zdarzyło”), wyładowanie (np. „Ujawniam swoje negatywne emocje”), zażywanie substancji psychoaktywnych (np. „Piję alkohol lub za-żywam inne środki, aby poczuć się lepiej”), zaprzestanie działań (np. „Re-zygnuję z poradzenia sobie z tym”), obwinianie się (np. „Krytykuję samego siebie”). Odpowiedzi udzielane są na czteropunktowej skali, której krańce opisane są jako: 0 – nigdy tak nie postępuję, 4 – zawsze tak postępuję. Wynik oblicza się jako sumę odpowiedzi w poszczególnej podskali.

Ze względu na dużą liczbę strategii radzenia sobie w celu dokonania ogólnych analiz dąży się do ich zredukowania. Frederick l. Coolidge, Daniel l. Segal, Julie N. Hook i Sharon Stewart (2000) podają, że wyodrębnione strategie radzenia sobie można zakwalifikować do trzech grup: radzenie so-bie skoncentrowane na problemie (aktywne radzenie soso-bie, planowanie, po-szukiwanie wsparcia instrumentalnego), radzenie sobie skoncentrowane na emocjach (pozytywne przewartościowanie, akceptacja, poczucie humoru, zwrot ku religii, poszukiwanie wsparcia emocjonalnego) oraz dysfunkcjo-nalne radzenie sobie (czynności zastępcze, zaprzeczanie, wyładowanie, za-żywanie substancji psychoaktywnych, zaprzestanie działań, obwinianie się).

Podział ten został uwzględniony m.in. w badaniach nad osobami opiekujący-mi się pacjentaopiekujący-mi z chorobą Alzheimera (Cooper, Katona i livingston, 2008).

Należy jednak pamiętać, że autorzy testu krytycznie odnoszą się do idei sca-lania wyodrębnionych strategii radzenia sobie w wymiary nadrzędne.

Kwestionariusz Zachowań Zdrowotnych w Sytuacji Choroby został opracowany na potrzeby omawianych badań. Na podstawie propozycji kla-syfikacji zachowań zdrowotnych przedstawionej przez Helenę Sęk (2000) dokonano teoretycznej analizy ich kategorii określanej jako zachowania zdrowotne w sytuacji choroby i wyodrębniono cztery rodzaje zachowań:

(1) stosowanie się do zaleceń lekarskich, (2) zmiany w zakresie stylu życia, (3) samoleczenie oraz (4) zachowania poprawiające dobrostan. Opierając

tabela 16. Statystyki opisowe oraz współczynniki rzetelności zmiennych związanych z aktywnością w chorobie przewlekłej ZmiennaMin–maxMSDSkośnośćKurtozaα-C Radzenie sobie Radzenie sobie skoncentrowane na problemie:0,00–18,0011,663,12 – aktywne radzenie sobie0,00–6,004,171,25–0,7150,980 – planowanie0,00–6,004,071,31–0,5710,482 – poszukiwanie wsparcia instrumentalnego0,00–6,003,431,54–0,206–0,515 Radzenie sobie skoncentrowane na emocjach:0,00–30,0015,254,79 – pozytywne przewartościowanie0,00–6,003,531,36–0,4130,213 – akceptacja0,00–6,003,951,30–0,3950,055 – poczucie humoru0,00–6,001,901,440,528–0,070 – zwrot ku religii0,00–6,002,291,940,373–0,987 – poszukiwanie wsparcia emocjonalnego0,00–6,003,571,61–0,262–0,562 Dysfunkcjonalne radzenie sobie:0,00–36,0012,095,44 – czynności zastępcze0,00–6,003,151,55–0,171–0,512 – zaprzeczanie0,00–6,001,921,580,508–0,542 – wyładowanie0,00–6,002,521,370,1370,011 – zażywanie substancji psychoaktywnych0,00–6,000,601,162,1104,224 – zaprzestanie działań0,00–6,001,571,360,7360,163 obwinianie siebie0,00–6,002,331,530,347–0,306 Zachowania zdrowotne15,00–90,0062,8411,98–0,3500,334 źródło: opracowanie własne.

186 Rozdział Vi

się na tym podziale, przygotowano wstępną wersję kwestionariusza składa-jącą się z 33 twierdzeń odnoszących się wyodrębnionych kategorii, w tym 6 twierdzeń odnosiło się do stosowania się do zaleceń lekarskich (np. „Pod-daję się regularnym badaniom kontrolnym”), 13 – do zmian w zakresie stylu życia (np. „Kilka razy w tygodniu znajduję czas na ćwiczenia fizyczne”), 8 – do samoleczenia (np. „Poszukuję informacji w różnych źródłach, takich jak:

książki, czasopisma, internet, telewizja, o sposobach leczenia mojej choroby i staram się je stosować”) i 6 – do zachowań poprawiających dobrostan (np.

„Częściej sprawiam sobie i innym drobne radości”). tak przygotowanym kwestionariuszem przebadano dwukrotnie, w odstępach dwutygodnio-wych, 60 chorych (po 20 chorych na cukrzycę, chorobę niedokrwienną serca i RZS). Zadaniem chorych było ustosunkowanie się do podanych twierdzeń na sześciopunktowej skali, gdzie 1 oznacza zdecydowanie nie dotyczy, a 6 – zdecydowanie dotyczy.

W wyniku przeprowadzonych analiz odrzucono 19 twierdzeń, które ce-chował najmniejszy związek z wynikiem ogólnym kwestionariusza. Okazało się, że twierdzenia mające mierzyć zachowania poprawiające dobrostan nie tworzą spójnego wymiaru α-Cronbacha = 0,32, dlatego zdecydowano się je odrzucić. Do ostatecznej wersji kwestionariusza przyjęto 14 pozycji testo-wych. Wybrany zestaw twierdzeń charakteryzował się następującymi wła-ściwościami psychometrycznymi:

– cała skala – 14 twierdzeń; rzetelność α-Cronbacha = 0,82; stabilność r = 0,68; p < 0,01;

– podskala do pomiaru stosowania się do zaleceń lekarskich – 3 twier-dzenia; rzetelność α-Cronbacha = 0,89; stabilność r = 0,54; p < 0,01;

– podskala do pomiaru zmian w stylu życia – 9 twierdzeń; rzetelność α-Cronbacha = 0,77; stabilność r = 0,66; p < 0,01;

– podskala do pomiaru samoleczenia – 2 twierdzenia; rzetelność α-Cron- bacha = 0,71; stabilność r = 0,58; p < 0,01.

2.3. Narzędzia badawcze wykorzystane do pomiaru funkcjonowania