Rozumienie pojęcia spójki w językoznawstwie węgierskim
3. Konsekwencje interpretacyjne
Niezależnie od preferowanego statusu morfologicznego spójki w języku węgierskim – czy to uznania jej niezależnego charakteru morficznego (usankcjonowanie jej paralelizmu morficznego), czy też nadania jej statusu submorficznego – każde podejście niesie za sobą pewne konsekwencje inter-pretacyjne.
3.1. Paralelizm morficzny spójki
Usankcjonowanie paralelizmu morficznego spójki powoduje wystąpienie pewnego rodzaju n i e k o n s e k w e n c j i w analizie morfologicznej.
Z jednej strony wydaje się, iż o kształcie morfu niosącego np. znaczenie licz-by mnogiej w takim wyrazie jak hajók ‘statek+[Pl]’ decyduje rozbiór znacze-niowy (hajó : hajók :: [Sg] : [Pl] → [Sg]: -Ø, [Pl]: -k etc.). Z drugiej strony o kształcie znaczeniowo identycznego morfu w przypadku takiego wyrazu jak np. házak ‘dom+[Pl]’ nie decydowałby już analogiczny rozbiór znacze-niowy wyrazu házak (ház : házak :: [Sg] : [Pl] → [Sg]: -Ø, [Pl]: -ak), lecz to, co zdołano wyabstrahować z rozbioru znaczeniowego wyrazu hajók, jeżeli przyjmowałby on formę -k (hajó : hajók :: [Sg] : [Pl] ::: ház : házak :: [Sg] : [Pl] → [Sg]: -Ø, [Pl]: -k).
3.2. Submorficzny charakter spójki
Usankcjonowanie submorficznego charakteru spójki sugerowałoby, iż spełnia ona funkcję jedynie p o m o c n i c z ą. Dzięki jego zastosowaniu
możliwy jest opis generowania form gramatycznych w ramach j e d n o -r o d n e g o systemu -reguł. P-rzykładowo, p-roces two-rzenia fo-rm mianow-nika liczby mnogiej od mianowmianow-nika liczby pojedynczej takich wyrazów, jak hajó ‘statek’, szék ‘krzesło’, gömb ‘kula’, föld ‘ziemia’, ház ‘dom’, pad ‘ławka’
ii) jeżeli temat zakończony jest na samogłoskę, zamień -K na -k; jeżeli temat zakończony jest na spółgłoskę, przejdź do następnej dyrektywy uaktualniającej:
hajók
↓ ↓ ↓ ↓ ↓ ↓
procedura zakończona
iii) wstaw spójkę pomiędzy temat a -K:
szék?K gömb?K föld?K ház?K pad?K sark?K
iv) jeżeli temat zawiera samogłoski przednie nielabializowane, zamień spójkę na e, a -K na -k;
jeżeli temat nie zawiera samogłosek przednich nielabializowanych, przejdź do następnej dyrektywy uaktualniającej:
székek
↓ ↓ ↓ ↓ ↓
procedura zakończona
v) jeżeli temat zawiera samogłoski przednie labializowane, w zależności od znaczenia leksy-kalnego zamień spójkę na ö lub e, a -K na -k; jeżeli temat zawiera samogłoski tylne, w za-leżności od znaczenia leksykalnego zamień spójkę na a lub o, a -K na -k:
gömbök földek házak padok sarkak ~ sarkok
Tym samym cała procedura została zakończona.
4. Wnioski
Przedstawione obserwacje pozwalają na wyciągnięcie konkluzji, iż spój-ka lospój-kalizowana jest zazwyczaj w miejscach, gdzie granica pomiędzy mor-fami wydaje się rozmyta. Wyróżnione dwa szczepy interpretacyjne dotyczą-ce jej statusu wydają się wykazywać pewien wspólny mianownik: dzięki obu osiągana jest większa p r o s t o t a deskrypcyjna, a zjawiska morfolo-giczne jawią się jako bardziej r e g u l a r n e na wyższych poziomach abs-trakcji. I tak rozpatrując spójkę z punktu widzenia paralelizmu morficznego morfy, czy to leksykalne, czy gramatyczne, charakteryzują się dzięki wyróż-nieniu spójki nienależącej do żadnego z nich mniejszą wariancją morfolo-giczną, por.:
Morf leksykalny Spójka Morf gramatyczny
Morf leksykalny Spójka Morf gramatyczny
föld +
W przypadku nadania spójce charakteru submorficznego prostota, regu-larność osiągana jest w nieco innym wymiarze. Zbiór tematów nominalnych jako całość w sposób bezwyjątkowy podlega jednej procedurze. Procedura ta składa się z szeregu dyrektyw. Dyrektywa pierwsza odnosi się do wszyst-kich elementów zbioru tematów nominalnych. Zastosowanie drugiej dy- rektywy kończy procedurę w przypadku części elementów zbioru, skutku- jąc wygenerowaniem form aktualnych. Kolejna dyrektywa odnosi się już do pozostałych elementów zbioru itd., aż do wyczerpania całego zbioru i uzyskania dla każdego z jego elementów żądanej aktualnej formy grama-tycznej.
A. Jászó, A. (red.). 1995. A magyar nyelv könyve. Budapest: Trezor Kiadó.
Balassa, J. 1943. A magyar nyelv könyve. Budapest: Dante Könyvkiadó.
Balázs, G. i Á. Zimányi (red.). 2007. Magyar nyelvhasználati szótár. Celldömölk: Pauz- -Westermann.
Bárczi, G. 1975. A magyar nyelv életrajza. Budapest: Gondolat.
Benkő, L. (red.). 1967. A magyar nyelv története. Budapest: Tankönyvkiadó.
Benkő, L. i S. Imre. 1972. The Hungarian Language. Budapest: Akadémiai Kiadó.
Bereczki, G. 1996. A magyar nyelv finnugor alapjai. Budapest: Universitas Könyvkiadó.
É. Kiss, K., Kiefer, F. i P. Siptár. 1999. Új magyar nyelvtan. Budapest: Osiris Kiadó.
Elekfi, L. 2000. „Homonimák felismerhetősége toldalékos alakok alapján”. Magyar Nyelvőr 124/2. 146–163.
Faluvégi, K., Keszler, B. i K. Laczkó (red.). 1994. Magyar leíró nyelvtani segédkönyv. Buda- pest: Nemzeti Tankönyvkiadó.
Felde, Gy. i L. Grétsy (red.). 1980. Új anyanyelvi kaleidoszkóp. Budapest: Gondolat.
Gaál, E. 2002. A magyar nyelv kis könyve. Budapest: Műszaki Könyvkiadó.
Gálffy, M. (red.). 1971. A mai magyar nyelv kézikönyve. Bukarest: Kriterion Könyvkiadó.
Grétsy, L. i M. Kovalovszky (red.). 1985. Nyelvművelő kézikönyv. II. Budapest: Akadémiai Kiadó.
H. Varga, M. 2011. „Különleges szerepű előhangzókról”. Magyar Nyelv 1. 50–60.
Hegedűs, R. 2005. Magyar nyelvtan. Formák, funkciók, összefüggések. Budapest: Tinta Könyvkiadó.
Keszler, B. (red.). 2000. Magyar grammatika. Budapest: Nemzeti Tankönyvkiadó.
Kiefer, F. (red.). 2000. Strukturális magyar nyelvtan. 3. Morfológia. Budapest: Akadémiai Kiadó.
Kiefer, F. (red.). 2006. Magyar nyelv. Budapest: Akadémiai Kiadó.
Laczkó, K. 2000. „Az alaktan tárgya és alapkategóriái”. Magyar Nyelvőr 123/2. 175–191.
Lakó, Gy.1971.A magyar nyelv finnugor alapjai. Budapest: Tankönyvkiadó.
Lőrincze, L. 1961. Édes anyanyelvünk. Budapest: Akadémiai Kiadó.
Lőrincze, L. 1968. Nyelvőrségen. Budapest: Akadémiai Kiadó.
M. Korchmáros, V. 2006. Lépésenként magyarul. Magyar nyelvtani kézikönyv. Szeged: Szege-di Tudományegyetem.
Német, A. 1997. A magyar nyelvtan. Budapest: Könyvmíves Könyvkiadó.
Pete, I. 1999. „A szó szerkezeti és derivációs elemzése”. Magyar Nyelvőr 123/4. 483–495.
Pete, I. 2004a. „A morféma újradefiniálásának szükségessége”. Magyar Nyelvőr 128/2.
187–195.
Pete, I. 2004b. „Zérók és nem zérók, kis pro-k és nagy PRO-k a magyarban”. Magyar Nyelvőr 128/3. 326–339.
Pete, I. 2008. „Nyelvészeti atomizmus és holizmus”. Magyar Nyelvőr 132/4. 461–477.
Rácz, E. (red.). 1968. A mai magyar nyelv. Budapest: Tankönyvkiadó.
Rácz, E. i E. Takács. 1959. Magyar nyelvtan. Budapest: Gondolat-Talentum.
Sima, F. 1971. Magyar nyelvtörténet. I. Bratislava: Slovenské Pedagogické Nakladateľstvo.
Szilágyi, N. S. 2004. Elmélet és módszer a nyelvészetben. Kolozsvár: Az Erdélyi Múzeum Egyesület Kiadása.
Temesi, M. 1980. A magyar nyelvtudomány. Pécs: Gondolat.
Temesi, M. i B. Rónai. 1972. A leíró magyar nyelvtan alapjai. Budapest: Tankönyvkiadó.
Tompa, J. (red.). 1961. A mai magyar nyelv rendszere. I. Budapest: Akadémiai Kiadó.
Katedra Ekokomunikacji