Przekonanie o nieodmienności japońskiego rzeczownika zwykle uzna-wane jest milcząco przez japońskie źródła gramatyczne za oczywiste. Bywa ono deklarowane także na podstawie kuriozalnych z punktu widzenia ba-dacza lub użytkownika języka innego niż japoński kryteriach. Do takich kryteriów zaliczyć trzeba deklarowane przez japońskie językoznawcze źró-dła encyklopedyczne, w których trudno w zupełności pominąć kwestię de-klinacji, przekonanie o istnieniu w języku japońskim jedynie „przypadków powierzchniowych”, przy rozpoznaniu rzeczowników jako niekoniugowal-nych (a zatem: nieodmienniekoniugowal-nych, gdyż odmiana rozpoznawana jest domyślnie jako tożsama z koniugacją) (por. Hida et al. 2007: 190) lub wzmiankowaniu braku w języku japońskim fleksji (Tanaka et al. 1988: 150) czy też rozpozna-nie wykładników przypadka jedyrozpozna-nie jako opcjonalnych (por. Kindaichi et al.
1988: 187-188). Deklinacja rozpoznawana jest jako narzędzie opisowe jedynie przez nieliczne źródła japońskie (por. Kiyose 1995) lub niejapońskie (Jabłoń-ski 2012). Opis właściwości japoń(Jabłoń-skiego rzeczownika umiejscawiany jest zwykle w źródłach po elementach uznawanych za odmienne (koniugowal-ne). Źródła niejapońskie nader często nie odnoszą się do właściwości mor- fologicznych rzeczowników, poprzestając na ich wątpliwych w perspekty-wie użyteczności eksplikacyjnej właściwościach składniowych (Miller 1967, Martin 1988). Nie sposób nie wiązać opisu japońskiego rzeczownika jako nieodmiennego z brakiem rozpoznania deklinacji w językach ojczystych autorów takich opisów.
Lekceważenie wieloelementowego paradygmatu rzeczownika japoń-skiego przynosi skutek w postaci niezrozumiałej właściwie poza Japonią praktyki analizy właściwości partykuł przyrzeczownikowych zamiast peł-nych postaci wyrazowych rzeczownika. Postaciom tym odmawia się statusu przypadka, opisując w miejsce form przypadkowych rozliczne „znaczenia”
ich potencjalnych wykładników.
Charakter niniejszego tekstu umożliwia zobrazowanie polskiemu od-biorcy zaniechań japońskiego oglądu rzeczownikowego zasobu tego języka w sposób nader przejrzysty. Uczynić to można poprzez opis konsekwencji aktu skupienia się na opisie (mnogich) „znaczeń” wykładnika gramatyczne-go zamiast (z konieczności: abstrakcyjnegramatyczne-go) rozpoznania jedynie określonej postaci przypadka deklinacyjnego, faktycznie preferowanego i stosowanego powszechnie i domyślnie w językach takich jak polski.
Wyżej elementy -a/-ów pojawiły się jako znaczniki dopełniacza polskiej jednostki student. Można je jednak traktować zgoła odmiennie, jako hasła słownikowe o „znaczeniach”: posiadania (podręcznik studenta), części ciała
(mózg studenta), właściwości wymiernej (wzrost studenta), właściwości nie-wymiernej (nastawienie studenta), właściwości widzialnej (fryzura studenta), właściwości niewidzialnej (dylemat studenta), przynależności (uczelnia studen-ta), pochodzenia (rodzina studenstuden-ta), pokrewieństwa (brat studenta) czy też osiągnięcia (ocena studenta). Ze względu na brak miejsca poprzestano tu na wyliczeniu ledwie dziesiątki potencjalnych „znaczeń”, jakie akt rozpoznania deklinacji rzeczownika student – członu określanego frazy przykładowej, pozwala zwykle wyabstrahować w postaci dopełniacza. Podobną liczbę
„znaczeń” japońskiego elementu no podają współczesne słowniki tego ję- zyka w sekcjach dotyczących jego funkcji nominalnie „przypadkowej” kaku-joshi (por. Matsumura 1988: 1884). Łatwo podać dziesiątki (a może i setki!) innych „znaczeń”, jakie ulegną w wyniku takiego, skupionego na czysto semantycznych właściwościach uzusu postaci wyrazowych opisu nieograni-czonej właściwie proliferacji. Przyjęcie takiego punktu widzenia umożliwia zlekceważenie (tak!) wzorca deklinacji na rzecz opisu jedynie właściwości semantycznych przedmiotu badań. Nieodmienny (tak!) polski rzeczownik student może zatem przybrać nieograniczoną właściwie liczbę „znaczeń aktualnych”, z użyciem samodzielnych (tak!) elementów gramatycznych.
Kuriozalny i niezrozumiały dla użytkownika języka wykorzystującego domyślnie deklinację w roli narzędzia opisowego charakter powyższych spostrzeżeń nie powinien przesłaniać skutków braku rozpoznania deklinacji we współczesnej japońszczyźnie. Właściwości japońskiego rzeczownika pozostają konsekwetntnie ukryte, a paradygmat jego odmiany ulega nie- pożądanemu i nieczytelnemu rozmyciu. W praktyce niemożliwe pozostaje kontrastywne odniesienie paradygmatu deklinacji japońskiej do właściwości rzeczowników w innych językach. Opis gramatyczny status quo japońskich jednostek rzeczownikowych egzystuje tym samym w swoistej teoretycznej próżni.
Podsumowanie
Zaskakujący, acz całkowicie uprawniony na podstawie powyższych rozważań, wniosek finalny można w tym miejscu sformułować w postaci konstatacji, że uznanie deklinacji jako zjawiska oczywistego lub też możli-wego do wykorzystania bądź zarzucenia narzędzia badawczego wynikać może z tradycji badawczej. W praktyce gramatycznego opisu japońszczyzny to tradycja, w stopniu znacznie większym niż intersubiektywnie weryfiko-walny ogląd materiału językowego, warunkuje dobór narzędzi opisowych.
Nie sposób w niniejszym tekście rozstrzygać o tym, czy zastosowanie dekli-nacji w opisie gramatycznym japońszczyzny to jedyny uzasadniony meto-dologicznie wybór. Trudno zarazem lekceważyć konieczność uwzględnienia
w ramach osądu przydatności tego narzędzia w opisie konkretnego kodu językowego licznych istotnych właściwości rzeczowników, jakie w zależno-ści od podjętej decyzji ulegną uwypukleniu lub ukryciu.
BIBLIOGRAFIA
Bańczerowski, J., Pogonowski, J. i T. Zgółka 1982. Wstęp do językoznawstwa. Poznań: Wy-dawnictwo Naukowe UAM.
Heinz, A. 1988. „System przypadkowy języka polskiego”. W zbiorze: Heinz, A. Język i językoznawstwo. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. 312-415.
Hida Y. et al. (red.). 2007. Nihongo gengogaku kenkyū jiten (The research encyclopedia of Japanese linguistics). Tōkyō: Meiji shoin.
Hołda, M. 2006. Przymiotniki i czasowniki japońskie jako kategorie leksykalne. Kraków: Wy-dawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Huszcza, R., Ikushima M. i J. Majewski. 1998. Gramatyka japońska. Tom I. Warszawa: Dia-log.
Jabłoński, A. 2012. „From complicated into simple: declension in Japanese”. W zbiorze:
Bochorodycz, B., Jabłoński, A. i M. Kanert (red.). Silva Iaponicarum 日林23/24/
25/26. JAPAN: Special Edition – New Challenges in the 21st Century. Poznań: Wydaw-nictwo Naukowe UAM. 195-206. <www.silvajp.amu.edu.pl>.
Kindaichi H., Hayashi O. i T. Shibata (red.). 1988. Nihongo hyakka daijiten. Tōkyō: Tai- shūkan Shoten.
Kiyose, G. 1995. Japanese Grammar. Kyoto: Kyoto University Press.
Lyons, J. 1989. Semantyka. Przeł. A. Weinsberg. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Martin, S.E. 1988. A reference grammar of Japanese. Rutland–Tokyo: Charles E. Tuttle Com-pany.
Matsumura A. 1988. Daijirin (słownik języka japońskiego). Tōkyō: Sanseidō.
Miller, R.A. 1967. The Japanese language. Chicago: The University of Chicago Press.
Polański, K. (red.). 1995. Encyklopedia językoznawstwa ogólnego. Wrocław–Warszawa–Kra- ków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Tanaka H. et al. (red.). 1988. Seibido’s dictionary of linguistics. Tōkyō: Seibidō.
Instytut Filologii Rosyjskiej