Niemieckie instytucje ochrony konkurencji i konsumenta

Niemieckie instytucje ochrony konkurencji i konsumentów należą do najbar-dziej rozwiniętych w Unii Europejskiej. W zakresie ochrony konkurencji funkcję nadzorczą nad rynkiem sprawuje Urząd Antymonopolowy (Bundeskartellamt), kontrolujący poszczególne branże pod kątem uczciwości i transparentności działań w stosunku do innych uczestników gry rynkowej. Powołany do życia w 1958 r. urząd – z niewielkimi modyfikacjami, dotyczącymi zakresu działalności i sposobu nadzoru – funkcjonuje do dziś i jest jedną z instytucji obdarzonych największym zaufaniem społecznym z uwagi na niezależność polityczną oraz skuteczność i przejrzystość działania.

Głównym zadaniem Urzędu Antymonopolowego jest ochrona konkurencji w Niemczech, przejawiająca się następującymi aktywnościami, które ewoluowały w czasie:

1) zwalczanie karteli, ze szczególnym uwzględnieniem poważnego zaburzenia konkurencji poprzez zmowy cenowe pomiędzy przedsiębiorstwami; mogą być to zarówno zmowy ilościowe lub dotyczące udziału w rynku, o ile zmiany te wpływają na wzrost cen i mają negatywny wpływ na konsumentów,

2) kontrola fuzji (od 1973 r.),

3) nadzór nad nadużyciami przedsiębiorstw dominujących na rynku, 4) kontrola zamówień publicznych (od 1999 r.).

7 Informacje pochodzą ze strony Bundeskartellamt, http://www.bundeskartellamt.de/ wDeutsch/bundeskartellamt/Bundeskartellamt_3.php (16.04.2013).

Urząd jest uprawniony do nakładania kar pieniężnych na osoby fizyczne i przedsiębiorstwa, które biorą udział w nielegalnych kartelach. Wysokość kar, które może nakładać Urząd, są znaczące – w przypadku osób fizycznych – mak-symalnie do kwoty 1 mln EUR, w odniesieniu do firm – do 10% obrotów za poprzedni rok.

Urząd Antymonopolowy zajmuje się zwalczaniem jakichkolwiek ograniczeń konkurencji – dotyczy to zachowań płynących zarówno z rynku wewnętrznego, jak i z zagranicy. Podstawą prawną działania Urzędu Antymonopolowego jest ustawa o przeciwdziałaniu ograniczeniom konkurencji (Gesetz gegen Wettbe‑

werbsbeschränkungen, GWB). Pozostałe regulacje prawne odnoszące się do

funk-cjonowania Urzędu Antymonopolowego są następujące:

rozporządzenie o kosztach Urzędu Antymonopolowego (Verordnung über •

die Kosten der Kartellbehörden (KartKostV) z 16.11.1970 r.),

wytyczne dotyczące nakładanych kar (Bußgeldleitlinien wprowadzone •

w 2006 r.; aktualizacja z 25.06.2013 r.), regulacja dotycząca obniżek kar (

• Bonusregelung; ogłoszenie nr 9/2006 o

ob-niżkach i redukcji kar pieniężnych w sprawach dotyczących karteli z 7 marca 2006 r.),

Standardy ekspertyz (Gutachtenstandards – standardy dla ekspertyz ekono-•

micznych z 20 października 2010 r.).

Paralelnie do regulacji, odnoszących się do ochrony konkurencji, rozwijało się ustawodawstwo oraz instytucje ochrony konsumentów. Ranga ochrony kon-sumentów wyraża się m. in. poprzez to, że przepisy o ochronie konkon-sumentów uwzględniono w 2002 r. w kodeksie cywilnym (BGB). § 13 i 14 oraz 355 i na-stępne kodeksu cywilnego zawierają podstawowe przepisy, dotyczące ochrony konsumentów w zakresie zawierania umów8. Pozostałe przepisy chroniące kon-sumentów zostały włączone do regulacji branżowych, uwzględniających także prawodawstwo Unii Europejskiej (np. regulacje ubezpieczeniowe i bankowe w zakresie obowiązków informacyjnych, ochrony danych osobowych, jasnego i zrozumiałego formułowania wzorców umownych). Ponadto od 2013 r. Mi-nisterstwo Sprawiedliwości zostało przekształcone w MiMi-nisterstwo Sprawie-dliwości i ochrony Konsumentów, co wyraźnie wskazuje na zwiększenie wagi

8 Wcześniej obowiązywała ustawa z 9 grudnia 1976 r. regulująca ogólne Warunki Handlowe (Gesetz zur Regelung des Rechts der Allgemeinen Geschäftsbedingungen).

ochrony konsumentów oraz wsparcia instytucjonalnego9. Na poziomie landów działają organizacje konsumenckie, zrzeszone w Verbraucherzentrale (Cen-trala Konsumencka), stowarzyszeniu o zasięgu ogólnokrajowym, które powstało w 2000 r. w celu ochrony praw konsumentów w różnych obszarach i rodzajach aktywności (ochrona klientów banków, użytkowników energii, ubezpieczonych, pacjentów itd.). Centrala łączy 50 organizacji, działających na poziomie landów i reprezentujących interesy konsumentów.

oprócz ustawodawstwa, na szczególną uwagę w dziedzinie ochrony kon-sumentów zasługują instytucje i organizacje ochrony konkon-sumentów. organiza-cją o niezwykle dużej sile oddziaływania na opinie i preferencje konsumentów jest organizacja Stiftung Warentest, która sprawdza jakość oferowanych przez przedsiębiorców produktów i usług. Wydawany przez fundację periodyk, trafia do setek tysięcy odbiorców w całych Niemczech, a wyniki testów mają ogromny wpływ na wybory dokonywane przez konsumentów. Fundacja została powołana do życia w 1964 r. na wniosek parlamentu, aby oferować obiektywne i niezależne porównanie jakości towarów i usług. o znaczeniu instytucji może świadczyć fakt, że 98% ją zna, a zaufaniem obdarza 82%10. Podstawowe zasady działania tej in-stytucji to niezależność, transparentność oraz odporność na działanie wpływów zewnętrznych. W Niemczech działa także cały szereg organizacji konsumenc-kich, o różnych profilach i zakresach działalności. Instytucje te funkcjonują jako zrzeszenia, fundacje, związki czy kluby.

5. Zakończenie

Biorąc pod uwagę regulacje prawne oraz podstawowe założenia funkcjonowa-nia rynku w warunkach Społecznej Gospodarki Rynkowej w Niemczech, relacje pomiędzy ochroną konkurencji a ochroną konsumenta jawią się jako synergiczne i wciąż rozwijające się. Duży wpływ na rozwój tych relacji i ich obecny kształt miały dokonania ordoliberalnych prawników i ekonomistów. Instytucjonalna ochrona 9 Do 2012 r. ochrona konsumentów przypisana była Ministerstwu Żywności i Rolnictwa (Bun-desministerium für Ernährung und Landwirtschaft, BMEL). Instytucją odpowiedzialną za ochronę konsumentów był Urząd ds. ochrony konsumentów i bezpieczeństwa żywności (Bundesamt für Verbraucherschutz und Lebensmittelsicherheit, BVL), podlegający ww. ministerstwu.

10 Überblick: Die Stiftung Warentest stellt sich vor, Stiftung Warentest, https://www.test.de/ unternehmen/ueberblick-5017075-0/ (10.01.2018).

konkurencji rozwinęła się w RFN nieco wcześniej jako element porządkujący funkcjonowanie wolnego rynku niż ochrona konsumentów, co nie zmienia faktu, iż ochrona konsumentów stała się w ostatnich latach zagadnieniem niezwykle aktualnym i ewoluującym, zwłaszcza w regulacjach unijnych, a także dzięki ak-tywnym działaniom niemieckich organizacji konsumenckich.