Zjawisko „pomieszania porządków”(?) – możliwe postawy metodologiczne

Zjawisko „pomieszania porządków społeczno -gospodarczych” – w sensie poznawczym, ontologicznym i genetycznym, a także doświadczalno -sprawczym – oznacza wprowadzenie elementów chaosu, a więc tego, co jest uznawane w nim (w danych warunkach i okolicznościach) za negatywne. Chociaż są przypadki – jak współczesnej odmiany ustroju społeczno -gospodarczego Chin – gdzie panuje taki stan „pomieszania porządków”, w którym totalitarny w swym charakterze ustrój politycznego państwa, z powodzeniem koegzystuje z rynkowo zoriento-waną gospodarką. jego ocena pozwala np. prof. G.W. Kołodce na hipotetyczne stwierdzenie, że „może i Chińczycy świata nie zbawią, ale pomóc w tym, by się nie wywrócił, mogą jak nikt inny” [Kołodko, 2016].

Nie sposób nie zauważyć, że przyjęte rozumienie „porządku i bezładu” może być uznane za wyraźnie stronnicze, ponieważ m. in. oparte jest na metodologicz-nych zasadach funkcjonalno -pragmatyczmetodologicz-nych, wyprowadzometodologicz-nych z określometodologicz-nych kierunków filozofii7. Mają one zarówno swoich zwolenników, jak i przeciwników. Niezależnie od różnic, to co je łączy: to charakterystyczna wspólna ich cecha – „antropizm”8 społeczno -pragmatyczny, wg którego, – co do zasady – „wszystko, co możemy obserwować i wiedzieć, jest ograniczone przez warunki celowości naszego doświadczenia komunikatywno -przedmiotowego”9. A tym rozpatrywanym 6 P. oleś, psycholog, stwierdza m. in.: „Na krótką metę można ludzi oszukać, a nawet zniewolić. Na dłuższą prowadzi to natomiast do erozji społecznego zaufania, do cynizmu, egoizmu, nihilizmu lub wewnętrznej emigracji” [oleś, 2017].

7 U podstaw tej metodologii leży transcendentalizm krytyczny I. Kanta oraz pragmatyzm epistemologiczny W. jamesa [por.: okołowski, 2011].

8 „Antropizmem” określamy postawę ontoepistemologiczną, zakładającą podmiotowo – ludzki punkt widzenia świata, który jako taki tradycyjnie jest/są obciążone konotacjami subiektywistycznymi.

9 Zasady metodologii funkcjonalno -pragmatycznej – por.: materiały dostępne w wersji elektronicznej na stronie internetowej www.pu.kielce.pl/o.Leszczak.

przedmiotem, obiektem analizy w opracowaniu jest gospodarka Polski, UE, świata: w zakresie oceny ładu społeczno -gospodarczego z perspektywy koncepcji Społecz-nej Gospodarki Rynkowej (SGR) i jej teoretyczSpołecz-nej podstawy – ordoliberalizmu.

W odniesieniu do kwestii stopnia uporządkowania obiektu – jakim jest system społeczno -gospodarczy – możliwe są najróżniejsze postawy metodologiczne, które z kolei mogą dotyczyć różnych aspektów problemu. Można wyodrębnić co najmniej trzy jego wymiary – dla swoistej konfrontacji typologicznej: aspekt ontologiczny, aspekt genetyczny oraz aspekt aksjologiczny.

Aspekt aksjologiczny jest najbardziej popularny wśród badaczy „porządku – bezładu”. Chodzi w nim mianowicie o ocenę zjawisk pod względem ich onto-logicznym lub tendencji wynikających ze źródeł genetycznego rozwoju, tj. ich „pierwotnego pochodzenia”. Najbardziej rozpowszechnione w tym aspekcie jest zdanie głoszące, że uporządkowanie i strukturyzacja są procesami jednoznacz-nie pozytywnymi i postępowymi. Zaś chaotyzacja – zjawiskiem regresywnym i negatywnym! Aspekt ten wymaga niewątpliwie rozwinięcia, co pozostawiamy specjalistom z dziedziny nauk humanistycznych, zwłaszcza filozofii i socjologii.

jak już wspomniano, u podstaw możliwej do przyjęcia metodologii ujęcia problemu ładu i porządku, oceny jego stanu i stopnia „pomieszania” leży [oko-łowski, 2011]:

1) transcendentalizm krytyczny I. Kanta, w sferze rozumienia przez niego roli i funkcji imperatywu pragmatycznego, a w jego ramach podejścia do ładu i wartości, w tym m. in. oceny roli wolności jednostki i jej sprawczej aktywności działania, oraz

2) pragmatyzm epistemologiczny W. jamesa, dla oceny stopnia uporządkowa-nia wartości, ich spójności/braku spójności i hierarchii/braku hierarchii itp., w relacji do modelu – wzorca realnego odniesienia.

A tym wzorcem – modelem dla podejmowanej próby każdorazowego re-alnego odniesienia jest „porządek konstytuujący i jego ustrojowe ramy”, pod którym rozumiemy „ład społeczno -gospodarczy” wg W. Euckena, przedstawiony w całościowej koncepcji Społecznej Gospodarki Rynkowej i jego teoretycznej podstawy – ordoliberalizmu. Nie rozwijamy w tym miejscu jego całościowej konstrukcji. Podkreślamy tylko, że model ten opisuje występujące w gospodarce współzależności, cechą których jest „porządek w relacjach”. Te z kolei tworzą „system współzależnych ładów w ramach określonego aksjologicznego porządku i warunków historycznych”. Współzależności te mogą być rozpatrywane wg zróż-nicowanych przekrojów i poziomów, przy użyciu różnych kryteriów/narzędzi ich

selekcji: np. etycznych, politycznych, gospodarczych – racjonalności itd. A ich źródłem jest ordoliberalizm – teoretyczna podstawa koncepcji SGR.

I tak, na najwyższym poziomie ogólności występujących w gospodarce współ-zależności – modelem tym jest „ład społeczno -gospodarczy w koncepcji SGR”, jako system wartości, idei, zasad..., rozpatrywanych w określonych historycznie „ramach porządku – ustroju oRDo”.

Zdefiniowane „ramy ładu – ustroju oRDo” stanowią więc wyjściowy punkt do rozważenia i ustalenia możliwych relacji i ocen do „realnie istniejących porządków” lub ich braku – tj. zjawiska „anomii”. ogólne ramy ładu gospodarczego pozwalają na dokonanie swoistej „redukcji ogólnego porządku” na „oddzielne porządki”, będą-cych genetyczną „domeną ogólnego ładu i jego porządku”, o względnej autonomii. Takiej redukcji dokonujemy m. in. dla potrzeb analizy szczegółowej sfery SGR lub celowego wyodrębnienia jej istotnego obszaru/problemu. W tym przypadku nie mamy bowiem do czynienia z „pomieszaniem porządków”, gdyż wszystkie one są niejako „zanurzone” w szerszym ładzie społeczno -gospodarczym SGR, zakre-ślającym swoimi ramami wzajemną współzależność i stan równowagi – stanu symetrii/asymetrii. Brak stwierdzenia o „zanurzeniu” będzie oznaczać „złamanie porządku” jako jego realne „pomieszanie”, wynikające ze zerwania genetycznego związku z wartościami uznanymi za społecznie cenne wg koncepcji SGR.

W proponowanym ujęciu, – jak widać – kwestią istotną jest oparcie ładu społeczno -gospodarczego na fundamentalnych aksjologicznych wartościach SGR, które określają „reguły gry i jej ramy”, wyrażone w zasadach ich stanowienia i regulacji, przestrzegania w skutecznej egzekucji przez Instytucję Państwa/Unii Europejskiej. Zasady SGR to jak wiadomo ich pogrupowanie na: A – 7 zasad konstytuujących, B – 4 zasady regulujące. one stanowią warunek sprawnego przebiegu realnego procesu gospodarczego, a ten – z kolei – określa zdolność (Instytucji Państwa/UE) do realizacji postawionych celów i zadań uznawanych w koncepcji SGR za społecznie ważne, z naczelnym celem – Dobrobytu dla

wszystkich (L. Erhard)!

Proponowane wyżej ujęcie pozwala na stwierdzenie także realnego stanu/ sytuacji zjawiska/zjawisk „pomieszania porządków”: A – na poziomie „ogólnego ładu społeczno -gospodarczego”, ich „egzemplifikacji” poprzez pokazanie charak-teru niezgodności fundamentalnych wartości z zasadami SGR, wyznaczającymi jego ramy, oraz B – na poziomie „realnego procesu gospodarowania”, ich „eg-zemplifikacji” poprzez pokazanie niezgodności z będącymi realnie do dyspozycji środkami gospodarki rynkowej.

jak widać z powyższego, w kwestii ustalenia „naruszenia porządków” istotną sprawą jest zdefiniowanie roli fundamentalnych wartości i zasad „pierwotnej” koncepcji SGR. To one stanowią bowiem „wyjściowy” punkt odniesienia i „klucz”/ kryterium dla stwierdzenia przypadku/ów realnego „pomieszania porządków”.

Kwestia ta dotyczy zwłaszcza oceny pozycji i stanu „wolności jednostki ludz-kiej” – zarówno w jej wymiarze „wolności od czegoś”, jak i „wolności do czegoś” potwierdzającej jej „organiczne zespolenie” i przyjęcie na siebie odpowiedzial-ności „za siebie i za innych”! I wreszcie pozwalających na zdefiniowanie istoty „rynkowego ładu konkurencyjnego wg koncepcji SGR” – uwarunkowań jego „stanowienia” oraz mechanizmu realnego funkcjonowania. Co ma z kolei istotne znaczenie dla wyznaczenia i ustalenia „ram prowadzenia polityki społeczno--gospodarczej przez Państwo/UE”, definiowania jej celów i kierunków, wyboru narzędzi i metod realizacji.