z uwzględnieniem procesów przemysłowych na obszarach Staropolskiego Okręgu Przemysłowego
4. O źródłach finansowania rozwoju przemysłowego po 1870 roku
Liberalizacja gospodarki oznacza potrzebę zmian w polityce inwestowania rozwoju gospodarczego. Chodzi tu o poszukiwanie szerokich źródeł i rodzajów kapitałów inwe-stycyjnych, głównie prywatnych. W II połowie XIX wieku podstawą rozwoju gospo-darczego stały się kapitały inwestycyjne różnej proweniencji.
Wypowiadając się w tej kwestii Stanisław Nowak, (2014, s. 119), pisze m.in.: „nie-zmiernie nośnymi przyczynami rozwoju stały się kapitały; a szczególnie inwestycyjne i kredytowe. To za przyczyną polityki celno-podatkowej i ulg inwestycyjnych, wchodzi do kraju kapitał obcy, w tym: niemiecki i francuski – przemysł wydobywczy i hutniczy;
angielski i szwajcarski – chemia i medycyna oraz rodzimy (głównie żydowski i kilku procentowy – rdzennie polski)”.
Wspomniane czasy, to pora powstania kilkudziesięciu różnych organizacji kredy-towych, w większości o kapitałach zagranicznych.
Do dotychczas istniejących w Królestwie banków ogólno-kredytowych czy inwestycyjnych doszły kolejne, jak choćby znany Bank Handlowy Kronenberga (w 1870 roku)35, Warszawski Bank Dyskontowy albo Bank Handlowy we włókienni-czej Łodzi (Nowak, 2014, s. 119).
33 Założone 30 lipca 1865 roku, z inicjatywy Jana Gotliba Blocha Towarzystwo Drogi Żelaznej Fabryczno-Łódzkiej, dysponujące kapitałem akcyjnym w kwocie około 1,270 tys. rubli, wybudowało w ekspresowym czasie, bo do 31 maja 1866 roku linię kolejową liczącą 26 wiorst (por. Medyński 2016, s. 261). W 1869 roku rozpoczęto budowę linii kolejowej łączącej Warszawę z Libawą (Łotwa). Kapitał zakładowy przedsięwzięcia wynosił blisko 13 milionów rubli.
34 Międzynarodowe konsorcjum należące do Towarzystwa Południowo-Zachodnich Dróg Żelaznych, wyemitowało: gwarantowane przez rząd Rosji, akcje o wartości 50 mln rubli oraz obligacje na kwotę 312. 400 tys. rubli, zaciągając kredyty rządowe w kwocie 3 mln rubli (Medyński, 2016, s. 262).
35 Wojciech Kotasiak (1991, s. 9) podaje: „Bank Handlowy w Warszawie o kapitale 12 milionów rubli uzależnił od siebie przemysł metalowy”. Bank ten kredytował w 1902 roku zakłady „Hrabia L. Plater”
w Bliżynie, kwotą około 463 tys. rubli.
Znacząca liczba kredytodawców oraz szerokie rzesze kredytobiorców, oznaczają w praktyce zarówno żywiołowy rozwój gospodarczy, jak i liczne bankructwa, po obu stronach umów kredytowych.
Należy też przypomnieć o znaczącej roli inwestycyjnej kapitałów własnych, licz-nych akcjonariuszy czy udziałowców powstających podmiotów gospodarczych36.
Podsumowanie
Żywiołowy wręcz rozwój rynków finansowo-kapitałowych w XIX wieku na obsza-rze Królestwa Kongresowego, wspierający szybki rozwój gospodarczy ziem polskich dowodzi, że procesy przechodzenia gospodarki polskiej z feudalnej na rynkową (kapi-talistyczną), przebiegały równolegle do dziejących się takowych zjawisk na rynkach Europy Zachodniej.
Mimo powszechnie wygłaszanych poglądów o szczególnym, wręcz kilkudziesię-cioletnim zapóźnieniu rozwoju przemysłowego ziem polskich, bliższa analiza przebiegu owych zjawisk dowodzi, że twierdzenia takie są często chybione.
Dotyczy to również problematyki tworzenia się na obszarach Królestwa Kongreso-wego, rynków kapitałowych – bankowych i ubezpieczeniowych, bardzo często zresztą z aktywnym czy wręcz dominującym udziałem kapitałów międzynarodowego pocho-dzenia.
Odrębnym zagadnieniem, pozostającym poza zakresem rozważań niniejszego opra-cowania, pozostają problemy zapóźnień rozwojowych w warstwie społecznej czy ustro-jowej tworu państwowego, zwanego Królestwem Kongresowym (od lat 1886–1887 Krajem Nadwiślańskim).
Bibliografia
Bachrański, B. i Korzec, A. (2012). Ekonomiczne poglądy Stanisława Staszica i Franciszka Ksawerego Lubeckiego w świetle współczesnej koncepcji gospodarki rynkowej. W: Materiały z konferencji nauko-wej nt. Stanisław Staszic dla współczesności – nowe odczytanie idei staszicowskich. Kraków, maj.
Izys Polska (1820, t. 1, s. 3).
Janeczek, Ł. (2014). Staropolski Okręg Przemysłowy – budowa kombinatu metalurgicznego wzdłuż rzeki Kamiennej. W: S. Nowak (red.). Przemysł wydobywczo-przetwórczy węgla i rud żelaza a rozwój gospodarczy: Elementy historii, rola ubezpieczeń, potrzeby i kierunki rozwoju. Warszawa–Bydgoszcz:
Oficyna Wydawnicza Edward Mitek.
Jezierski, A. i Leszczyńska, C. (1994). Dzieje gospodarcze Polski w zarysie do 1989. Warszawa: Key Text.
Karbownik, K. (2014). Formy ubezpieczeń socjalnych w zakładach górniczo-hutniczych Królestwa Polskie-go w pierwszej połowie XIX wieku. W: S. Nowak (red.). Przemysł wydobywczo-przetwórczy węgla
36 Jan Pazdur (1961, s. 30) informuje, że dwanaście wielkich przedsiębiorstw górniczych, wcho-dzących w skład grupy towarzystw akcyjnych, dysponowało na początku XX wieku, łącznie kapitałem około 49 milionów rubli. Marcin Medyński (2016, s. 162) zauważa, że Akcyjne Towarzystwo Fabryki Stali „Hrabia L. Plater” w Bliżynie, założone w 1897 roku, posiadało kapitał zakładowy w wysokości 1.200 miliona rubli w złocie.
i rud żelaza a rozwój gospodarczy: Elementy historii, rola ubezpieczeń, potrzeby i kierunki rozwoju.
Warszawa–Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza Edward Mitek.
Kotasiak, W. (1991). Ostrowiec Świętokrzyski. Ostrowiec: PH „KOMEX” 1991
Medyński, M. (2010). Bliżyn i okolice w okresie niewoli narodowej. W: K. Zemeła i P. Kardyś (red.).
Dzieje Bliżyna. Bliżyn: PiS Agencja Wydawniczo-Poligraficzna.
Medyński, M. (2016). Jan Gotlib Bloch (1836–1902). W: P. Kardyś, A. Sopoćko (red.). Almanach Świę-tokrzyski. (t. 1). Z dziejów regionu świętokrzyskiego. Warszawa–Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza Edward Mitek.
Nowak, S. (2014). Gospodarka polem polskich zmagań antyrozbiorowych po roku 1863. W: S. Nowak (red.). Przemysł wydobywczo-przetwórczy węgla i rud żelaza a rozwój gospodarczy: Elementy historii, rola ubezpieczeń, potrzeby i kierunki rozwoju. Warszawa–Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza Edward Mitek.
Nowak, S. i Nowak, Cz. (2017). Czarniecka Góra – w gronie prekursorów polskiego przemysłu uzdrowi-skowo-wypoczynkowego. W: S. Nowak (red.). Almanach Świętokrzyski. (t. 2). Stąporków i okolice.
Z historią industrialną w tle. Dzieje i czasy współczesne. Warszawa–Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza Edward Mitek.
Pazdur, J. (1961). Organizacja i polityka górnicza (od 1772 do 1918 r.). W: Zarys dziejów górnictwa na ziemiach polskich. (t. 2). Katowice: Wydawnictwo Górniczo-Hutnicze.
Puś, W. (2013). Cywilizacja przemysłowa. Maszyny i ludzie. Powstanie Styczniowe. Klęska i chwała.
Pomocnik Historyczny „Polityki” (1).
Szczepański, J. (1997). Modernizacja górnictwa i hutnictwa w Królestwie Polskim w I połowie XIX wieku.
Rola specjalistów niemieckich i brytyjskich. Kielce: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Jana Kocha-nowskiego w Kielcach.
Wikiera, M. (1998). Przemysłowe tradycje Ziemi Koneckiej. W: M. Wikiera (red.). Końskie. Zarys dzie-jów. Końskie: PBW.
Wójcik, Z. (2012). Ewolucja zagospodarowania Doliny Kamiennej od Stanisława Staszica do Centralnego Okręgu Przemysłowego. W: Materiały z konferencji naukowej nt.: Stanisław Staszic dla współcze-sności – nowe odczytanie idei staszicowskich. Kraków, maj.
Andrzej Szplit2