OBSZAR UPADŁOŚCI

2.6.1. Bankructwo a upadłość firmy

Dla większości menedżerów temat bankructwa czy upadłości przedsiębiorstwa to niemalże temat tabu, zwłaszcza gdy uwzględni się fakt, że mało która osoba będąca menedżerem wyższego szczebla przewiduje niepowodzenie prowadzonego przez siebie biznesu. Z jednej strony nie jest to faktycznie powód do dumy, z drugiej jednak strony menedżer, który doświadczył porażki, może przekuć takie doświadczenie na przyszły sukces. Uniknie chociażby popełnionych wcześniej błędów, a także będzie szukał jeszcze sprawniejszych i bardziej efektywnych rozwiązań bieżących problemów.

Rozważając kwestię bankructwa oraz upadłości przedsiębiorstw, trzeba

204) R. Mrówka, Ewolucja CSR w Nowej Gospodarce od działań pozornych i społecznej nieodpowiedzialności do CSR 2.0, w: Społeczna odpowiedzialność biznesu w nowej gospodarce, red. P. Płoszajski, Wydawnictwo Openlinks, Warszawa 2013, s. 288.

205) J. R. Lott, Freedonomia, Jak interwencjonizm państwowy rujnuje gospodarkę, MT Biznes, Warszawa 2007, s. 112–113.

rozróżnić obydwa te pojęcia, bo chociaż w literaturze przedmiotu i praktyce używa się ich zamiennie, to w rzeczywistości nie są jednak tożsame. Bankructwo jest pojęciem z zakresu ekonomii, oznaczające niepowodzenie w działalności gospodarczej, wystąpienie straty finansowej i niewypłacalność. Zmusza to zatem danego przedsiębiorcę do zamknięcia prowadzonego przez biznesu206). Można tu uniknąć jednak wszczynania sądowej procedury ogłaszania upadłości, jeżeli uda się spłacić zobowiązania przedsiębiorcy z jakichś innych zewnętrznych źródeł. Upadłość to natomiast termin prawny oznaczający konieczność upłynnienia majątku upadłego podmiotu gospodarczego w celu zaspokojenia, zazwyczaj już tylko częściowo, ujawnionych roszczeń wierzycieli takiej firmy. Wniosek o upadłość może być złożony zarówno przez dłużnika, wierzyciela lub podmiot o szczególnym charakterze (jak np. KNF). S. Morawska uważa, że obowiązujący w polskim prawie upadłościowym system sankcji zarówno nie ma wpływu na stabilizację funkcjonowania przedsiębiorstwa, jak i nie przyczynia się do terminowego składania wniosków o upadłość. Skuteczność postępowań upadłościowych pozostaje nikła właśnie z powodu braku realności sankcji207). Menedżerowie kierujący firmami, które borykają się z istotnymi problemami finansowymi, dopiero w ostatniej kolejności myślą o składaniu wniosków o upadłość. Wcześniej podejmują oni wszelkie inne działania, które w ich opinii mają szanse uchronić firmę przed bankructwem. Ponadto zdecydowanie zniechęca do złożenia wniosku o upadłość perspektywa długotrwałości i nieprzewidywalności postępowań upadłościowych208).

W polskim prawie w zbyt małym stopniu została zróżnicowania sytuacja prawna menedżera, którego działania były zgodnie z prawem, względem tych działań, które z kolei doprowadziły do upadłości podmiotu z powodu jego nieuczciwych czy też nieodpowiedzialnych zachowań209). Co więcej, obowiązujący system konsekwencji nie umożliwia precyzyjnego karania i wykluczania z biznesu tych menedżerów, którzy postępują niezgodnie z prawem. Trudno również zrozumieć brak zawarcia

206) E. Mączyńska, Bankructwa i upadłości przedsiębiorstw. Aspekty teoretyczne i ekonomiczno-prawne, w: Efektywność procedur upadłościowych. Bankructwa przedsiębiorstw, katharsis i nowa szansa, red. E. Mączyńska, S. Morawska, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2015, s. 74–75.

207) S. Morawska, Menedżer w obliczu niewypłacalności przedsiębiorstwa – sankcje za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości, w: Ograniczenie niestabilności otoczenia przedsiębiorstw, red. R. Sobiecki, J.W. Pietrewicz, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2013, s. 43.

208) S. Morawska, Odpowiedzialność organów spółek, w: Efektywność procedur upadłościowych. Bankructwa przedsiębiorstw, katharsis i nowa szansa, red. E. Mączyńska, S. Morawska, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2015, s. 167.

209) S. Morawska, A. Czapracka, Instytucja upadłości a odpowiedzialność menedżerów – badanie polskiej praktyki sądowej na tle rozwiązań w krajach Unii Europejskiej, w: Procesy upadłościowe i naprawcze w Polsce na tle doświadczeń Unii Europejskiej, red. E. Mączyńska, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2013.

w przepisach sposobu określania stanu niewypłacalności, uwzględniającego analizę jej głównych przyczyn i powodów, które doprowadziły do niewykonywania zobowiązań. Jak dotychczas miało to drugorzędne znaczenie dla sądów.

Menedżerowie, którzy doświadczyli czynności związanych ze złożeniem wniosku o upadłość, wskazują na liczne problemy, z jakimi borykają się w takim okresie210). Zdecydowanie sytuacja ta nie jest dla komfortowa, wówczas muszą bowiem kierować firmą na granicy upadłości, nierzadko z zablokowanym przez komornika kontem bankowym, z zajętymi składnikami majątku (maszyny, urządzenie, samochody itd.), a także z groźbą licytacji posiadanych nieruchomości. Wszystkie te okoliczności powodują, że menedżer w okresie składania i toczącego się już postępowania o ogłoszenie upadłości wykonuje swoje zadania w wyjątkowo stresogennych warunkach, w związku z czym spoczywa na nim ogromna odpowiedzialność za pozytywne zakończenie takiego postępowania. Musi bowiem nie tylko udowodnić, że dołożył wszelkich starań, aby uniknąć upadłości, ale również że nie podejmował działań mogących zmniejszyć szansę odzyskania środków przez wierzycieli firmy.

2.6.2. Systemy wczesnego ostrzegania przed upadłością

Prowadzone już od wielu lat w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie badania dotyczące bankructw i upadłości przedsiębiorstw dowodzą, że jedną z głównych przyczyn występowania tych zjawisk są dysfunkcje nadzoru właścicielskiego oraz marginalne wykorzystanie w praktyce systemów wczesnego ostrzegania przed zagrożeniami w działalności gospodarczej211). Są to narzędzia stosowane w ocenie sytuacji ekonomiczno-finansowej przedsiębiorstw, które umożliwiają nie tylko prognozowanie zagrożenia bankructwem, ale również ocenę zmian w kondycji badanych przedsiębiorstw oraz, co bardzo ważne, ocenę stopnia stabilności lub zmienności tej kondycji. Modele predykcji bankructwa, mimo ich dość wydawałoby się licznych prezentacji w literaturze przedmiotu, są wciąż w niewielkim stopniu znane menedżerom zarządzającym firmami212). Satysfakcjonująca implementacja określonego modelu wczesnego ostrzegania przed upadłością w przedsiębiorstwie

210) G. Wojtkowiak, Problemy przedsiębiorców w okresie rozpatrywania wniosku o ogłoszenie upadłości, w: Bankructwa przedsiębiorstw. Wybrane aspekty ekonomiczne i prawne, red. E. Mączyńska, Oficyna Wydawnicza SGH. Warszawa 2014, s. 203–213.

211) M. Mączyńska, Bankructwa przedsiębiorstw a nadzór właścicielski, w: Cykle życia i bankructwa przedsiębiorstw, red. E. Mączyńska, Warszawa 2011, s. 329–330.

212) Zob. P. Dec, Dylematy weryfikacji i wyboru modelu predykcji bankructwa przedsiębiorstw, w: Przedsiębiorczość jako niewykorzystane źródło sukcesu polskiej gospodarki, red. E. Okoń-Horodyńska, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa 2009; P. Dec, Kompleksowy system wczesnego ostrzegania przedsiębiorstwa, w: Ryzyko w działalności przedsiębiorstw…, op.cit.

wymaga jednak spełnienia wielu warunków, w tym213): – wysokiej trafności stosowanego modelu,

– wyprzedzenia czasowego prognozy – wczesna sygnalizacja zagrożeń upadłości przedsiębiorstwa ma umożliwić reakcje na zachodzące w nim problemy, – istnienia stabilności warunków otoczenia (np. przepisów prawnych, inflacji,

polityki fiskalnej i itp.) – zapewnia to brak konieczności ciągłej aktualizacji modelu,

– jednoznacznego zdefiniowania momentu bankructwa przedsiębiorstwa (m.in. zależnego od jego formy własności czy rodzaju prowadzonej działalności), – precyzyjnego określenia wymaganych danych finansowych przedsiębiorstwa,

na podstawie których prognozowane jest jego zagrożenie bankructwem. Systemy wczesnego ostrzegania przed upadłością zostały stworzone przede wszystkim z zamiarem stosowania ich do prognozowania zagrożeń bankructwa podmiotów gospodarczych. Nie ogranicza to jednak możliwości wykorzystywania tego typu narzędzi do dynamicznej oceny kondycji przedsiębiorstw. Syntetyczne oceny, możliwe do sporządzenia dzięki zastosowaniu modeli predykcji upadłości, mogą być bowiem poddane analizom porównawczym w ujęciu dynamicznym, a tym samym stać podstawą wnioskowania o kierunkach zmian sytuacji ekonomiczno-finansowej badanego przedsiębiorstwa.

213) W. Rogowski, K. Borkowski, Weryfikacja przydatności znanych modeli wczesnego ostrzegania o zagrożeniu upadłością przedsiębiorstw w Polsce, w: Instytucjonalna infrastruktura upadłości przedsiębiorstw. Aspekty ekonomiczne, red. E. Mączyńska, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2005.