ODPOWIEDZIALNOŚĆ Z USTAWY UPADŁOŚCIOWEJ I RESTRUKTURYZACYJNEJ

4.7.1. Regulacje upadłościowe

Na podstawie art. 10 i 11 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze302) upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny, a zatem:

– utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych,

– utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące,

– gdy jego zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące, w przypadku dłużnik pozostaje osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną.

Zakłada się, że zobowiązania pieniężne dłużnika przekraczają wartość jego majątku, jeżeli zgodnie z bilansem jego zobowiązania, z wyłączeniem rezerw na zobowiązania oraz zobowiązań wobec jednostek powiązanych, przekraczają wartość jego aktywów, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące.

Istnieją ściśle określone sytuacje, w których sąd może oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości:

– jeżeli nie ma zagrożenia utraty przez dłużnika zdolności do wykonywania jego wymagalnych zobowiązań pieniężnych w niedługim czasie,

– jeżeli dłużnik wykaże, że wierzytelność ma w całości charakter sporny, a spór zaistniał między stronami przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości, – jeżeli majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie

kosztów postępowania lub wystarcza jedynie na zaspokojenie tych kosztów, – w razie stwierdzenia, że majątek dłużnika jest obciążony hipoteką, zastawem,

zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską w takim stopniu, że pozostały jego majątek nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania.

302) DzU 2003, nr 60, poz. 535, z późn. zm. Od 1 stycznia 2016 r. ustawa będzie nosić nazwę Prawo upadłościowe, w związku z wejściem w życie Prawa restrukturyzacyjnego.

Zgodnie z ustawą Prawo upadłościowe art. 21 od 1 stycznia 2016 roku dłużnik będzie obowiązany nie później niż w terminie trzydziestu dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości firmy, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości. Dotychczas obowiązywał termin 14-dniowy na zgłoszenie upadłości. W przypadku, kiedy dłużnikiem jest osoba prawna albo inna jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, to taki obowiązek spoczywa na każdym, kto na podstawie ustawy, umowy spółki lub statutu ma prawo do prowadzenia spraw dłużnika i do jego reprezentowania, samodzielnie lub łącznie z innymi osobami.

Na wyżej wymienionych osobach (a zatem także na menedżerach), które mają obowiązek zgłoszenia wniosku o upadłość, spoczywa odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wskutek niezłożenia wniosku w terminie 30-dniowym, chyba że nie ponoszą one za to winy. Takie osoby te mogą bowiem uwolnić się od odpowiedzialności, wówczas jeżeli wykażą, że w tym terminie otwarto postępowanie restrukturyzacyjne albo zatwierdzono układ w postępowaniu o zatwierdzenie układu.

Dodatkowo osoby te nie ponoszą odpowiedzialności, jeżeli niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło w czasie, gdy prowadzona jest egzekucja przez zarząd przymusowy albo przez sprzedaż przedsiębiorstwa, na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, jeżeli obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości powstał w czasie prowadzenia egzekucji.

Według art. 38a dłużnik po ustanowieniu tymczasowego nadzorcy sądowego jest uprawniony do dokonywania czynności zwykłego zarządu. Na dokonywanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu jest natomiast wymagana zgoda tymczasowego nadzorcy sądowego pod rygorem nieważności. Taka zgoda może zostać udzielona również po dokonaniu czynności w terminie trzydziestu dni od jej dokonania. Jest to zatem pewna furtka do podejmowania spraw niecierpiących zwłoki, z tym jednak zastrzeżeniem, że zakłada się uzyskanie zgody nadzorcy w przyszłości. Tak więc zazwyczaj muszą to być decyzje uwarunkowane kwestiami bezpieczeństwa lub ekonomicznymi (jak zwiększenie przychodów poprzez wykorzystanie nadarzającej się okazji biznesowej).

Ustawa niniejsza przewiduje również skutki ogłoszenia upadłości co do osoby upadłego – i tak zgodnie z art. 57. upadły jest zobowiązany do wskazania i wydania wybranemu syndykowi całego swojego majątku, a także do wydania dokumentów dotyczących jego działalności, majątku oraz rozliczeń, w szczególności ksiąg rachunkowych, innych ewidencji prowadzonych dla celów podatkowych oraz pozostałej korespondencji. Bardzo ważny wydaje się wymóg potwierdzanie takiego obowiązku w formie oświadczenia na piśmie składanym sędziemu-komisarzowi. Dodatkowo, zarządzający firmą wobec której ogłoszono upadłość zobowiązany jest do udzielania

sędziemu komisarzowi oraz syndykowi wszelkich potrzebnych wyjaśnień dotyczących jego majątku. Może również zdarzyć się taka sytuacja, że sędzia komisarz nie nakaże upadłemu (jeśli jest on osobą fizyczną) nieopuszczania terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bez jego zezwolenia.

Niedopuszczone jest również ukrywanie się lub ukrywanie swojego majątku przez upadłego, wobec którego ogłoszono upadłość obejmującą likwidację jego majątku. Wówczas bowiem (na podstawie art. 58) sędzia-komisarz może zastosować środki przymusu określone w Kodeksie postępowania cywilnego dla egzekucji świadczeń niepieniężnych. Podobnie sędzia-komisarz może zastosować środki przymusu wobec upadłego uchybiającego swoim obowiązkom lub po ogłoszeniu upadłości dopuszczającego się czynów mających na celu ukrycie majątku, obciążenie go pozornymi zobowiązaniami lub w jakikolwiek sposób utrudnienie ustalenia składu masy upadłości.

Zarządzający firmami, wobec których ogłoszono upadłość, musza pamiętać, aby podmiot występował wówczas w obrocie pod dotychczasową firmą, ale z dodaniem oznaczenia „w upadłości”. Istotny wydaje się również art. 186., na podstawie którego, po ogłoszeniu upadłości wszelkie uprawnienia upadłego związane z uczestnictwem w spółkach lub spółdzielniach wykonuje wybrany syndyk. Może się również zdarzyć taka sytuacja, że upadły nie ma zdolności procesowej i nie działa za niego przedstawiciel ustawowy, a także w składzie organów upadłego, będącego osobą prawną lub inną jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, zachodzą braki uniemożliwiające ich działanie – wówczas, zgodnie z rt.. 187, sędzia-komisarz ustanawia dla niego kuratora, który działa za upadłego w postępowaniu upadłościowym. Podobnie w przypadku śmierci upadłego jego spadkobierca ma prawo brać udział w postępowaniu upadłościowym, ale jeżeli spadkobierca nie jest znany albo nie wstąpił do postępowania, sędzia-komisarz na wniosek syndyka albo z urzędu ustanawia kuratora (art. 188).

Ustawa przewiduje również możliwość zawarcia układu w postępowaniu upadłościowym (art. 266). Taka propozycja układowa może być zgłoszona zarówno przez upadłego, wierzyciela, jak i syndyka. Podmioty te mogą wraz z propozycjami układowymi złożyć wniosek o całkowite lub częściowe wstrzymanie likwidacji masy upadłości do czasu zatwierdzenia układu. Jednakże ustawodawca nie dopuścił wstrzymania likwidacji masy upadłości, jeżeli propozycje układowe nie przewidują zaspokojenia wierzytelności nieobjętych układem niezwłocznie po zatwierdzeniu układu i prawomocnym zakończeniu postępowania na tej podstawie. Podobnie niedopuszczalne jest wstrzymanie likwidacji w zakresie przedmiotu obciążonego hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką

morską, jeżeli sprzeciwi się temu wierzyciel, którego wierzytelność jest w ten sposób zabezpieczona. Jeżeli sprzeciw wierzyciela wpłynął do sędziego-komisarza po wydaniu postanowienia o wstrzymaniu likwidacji, sędzia-komisarz uchyla swoje postanowienie w tym zakresie.

Sędzia komisarz może wstrzymać likwidację masy upadłości, jeżeli zostały spełnione przesłanki zwołania zgromadzenia wierzycieli w celu głosowania nad układem. Należy jednak przy tym podkreślić, że sędzia-komisarz wstrzymuje likwidację masy upadłości wyłącznie w zakresie, który jest niezbędny do wykonania układu.

Ustawa reguluje również zakaz prowadzenia działalności gospodarczej w sytuacji jej nieprzestrzegania przez menedżerów. Tym samym zgodnie z art. 373 sąd może orzec pozbawienie na okres od jednego do dziesięciu lat prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek lub w ramach spółki cywilnej oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, członka komisji rewizyjnej, reprezentanta lub pełnomocnika osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą w zakresie tej działalności, spółki handlowej, przedsiębiorstwa państwowego, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszenia osoby, która ze swojej winy, w następujących przypadkach:

– będąc do tego zobowiązana z mocy ustawy, nie złożyła w ustawowym terminie wniosku o ogłoszenie upadłości;

– faktycznie zarządzając przedsiębiorstwem dłużnika, istotnie przyczyniła się do niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w ustawowym terminie, – po ogłoszeniu upadłości nie wydała lub nie wskazała majątku, ksiąg

rachunkowych, korespondencji lub innych dokumentów upadłego, w tym danych w postaci elektronicznej, do których wydania lub wskazania była obowiązana z mocy ustawy;

– jako upadły po ogłoszeniu upadłości ukrywała, niszczyła lub obciążała majątek wchodzący w skład masy upadłości.

Ponadto z orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, że okolicznością wyłączającą winę członka zarządu w niezłożeniu we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości nie może być fakt powierzenia wykonania określonej czynności profesjonaliście, czyli np. kancelarii adwokackiej czy radcowskiej303). Tak więc niefachowa pomoc i usługa prawna nie uwalnia określonego członka zarządu od odpowiedzialności za istniejące zobowiązania finansowe firmy. Takie zaniechania obciążają członka zarządu, który co najwyżej może dochodzić ewentualnych roszczeń wobec doradzającego w drodze odrębnego procesu cywilnego. Dlatego też na podstawie orzecznictwa Sądu

303) Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2014 r., sygn. akt. I UK 437/13, Sąd Najwyższy o niezachowaniu terminu na złożenie wniosku o upadłość, Wierzbicki, Adwokaci i Radcowie Prawni, październik 2014, http://warp.com.pl/wp-content/uploads/newsletter/Niezachowanie_ terminu_na_zlozenie_wniosku_o_upadlosc_listopad_2014.pdf, (15.11.2016).

Najwyższego wynika, że aby uwolnić się od odpowiedzialności za niezłożenie wniosku o upadłość, nie wystarczy samo wniesienie wniosku o ogłoszenie upadłości, ważne jest bowiem, aby taki wniosek był skutecznie wniesiony.

Dodatkowo w stosunku do zarządzających pomimo niezłożenia wniosku o upadłość w ustawowym terminie, sąd może oddalić wniosek o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, jeżeli został złożony wniosek o otwarcie przyspieszonego postępowania układowego, postępowania układowego lub postępowania sanacyjnego, a rozmiar pokrzywdzenia wierzycieli jest nieznaczny.

Sąd przy orzekaniu zakazu bierze, rzecz jasna, pod uwagę stopień winy oraz skutki podejmowanych działań, w szczególności obniżenie wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa upadłego i rozmiar pokrzywdzenia wierzycieli.

Sąd może na bazie tego samego art. 373 orzec pozbawienie na okres od jednego do dziesięciu lat prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek lub w ramach spółki cywilnej oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, członka komisji rewizyjnej, reprezentanta lub pełnomocnika osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą w zakresie tej działalności, spółki handlowej, przedsiębiorstwa państwowego, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszenia osoby, wobec której:

1) już co najmniej raz ogłoszono upadłość, z umorzeniem jej długów po zakończeniu postępowania upadłościowego;

2) ogłoszono upadłość nie dawniej niż pięć lat przed ponownym ogłoszeniem upadłości. Zgodnie natomiast z art. 374 sąd może orzec zakaz prowadzenia działalności gospodarczej również wobec dłużnika będącego osobą fizyczną, także jeżeli niewypłacalność dłużnika jest następstwem jego celowego działania lub rażącego niedbalstwa. Ten przepis stosuje się również wobec osób uprawnionych do reprezentowania przedsiębiorcy, będącego osobą prawną albo spółką handlową niemającą osobowości prawnej, oraz wobec osób faktycznie zarządzających przedsiębiorstwem dłużnika, jeżeli niewypłacalność przedsiębiorcy lub pogorszenie jego sytuacji finansowej jest następstwem celowego działania lub rażącego niedbalstwa tych osób.

Ustawa zakłada zamknięty krąg podmiotów, które mogą złożyć wniosek o wszczęcie postępowania zgodnie z art. 373 i 374. Wymieniono tu:

– wierzycieli,

– tymczasowego nadzorcę sądowego, – zarządcę przymusowego,

– syndyka, – prokuratora,

– Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów – Komisję Nadzoru Finansowego.

Co istotne, wygaśnięcie w toku postępowania funkcji tymczasowego nadzorcy, zarządcy przymusowego lub syndyka oraz zaspokojenie wierzytelności wierzyciela będącego wnioskodawcą nie ma wpływu na dalszy bieg postępowania wszczętego na jego wniosek, w tych sprawach stosuje się bowiem przepisy o postępowaniu nieprocesowym.

Sąd może wydać zakaz prowadzenia działalności dopiero po przeprowadzeniu rozprawy i wydaniu postanowienia. Ponadto analizowana ustawa dopuszcza możliwości nieorzekania zakazu prowadzenia działalności gospodarczej (art. 377) wówczas, gdy postępowanie w tej sprawie nie zostało wszczęte w terminie roku od dnia umorzenia lub zakończenia postępowania upadłościowego albo oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości na podstawie art. 13304), a gdy wniosek o ogłoszenie upadłości nie był złożony w terminie trzech lat od dnia ustania stanu niewypłacalności albo wygaśnięcia obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości przez daną osobę.

Według art.. 522, jeśli osoba będąca dłużnikiem albo osobą uprawnioną do reprezentowania dłużnika (osoby prawnej lub spółki handlowej niemającej osobowości prawnej) podaje we wniosku o ogłoszenie upadłości nieprawdziwe dane, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Dodatkowo tej samej karze podlegają te same osoby, które w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości podają do wiadomości sądu nieprawdziwe informacje dotyczące stanu majątku dłużnika.

W podobny sposób karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 ta podlega osoba, która nie wydaje syndykowi całego majątku wchodzącego do masy upadłości, ksiąg rachunkowych lub innych dokumentów dotyczących jego majątku (art. 523) oraz osoba, która nie udziela syndykowi lub sędziemu-komisarzowi informacji dotyczących majątku upadłego lub nie udostępnia syndykowi posiadanych przez siebie danych bądź dokumentów.

4.7.2. Regulacje restrukturyzacyjne

Nowa ustawa z 15 maja 2015 roku – Prawo restrukturyzacyjne, której termin obowiązywania wyznaczono na 1 stycznia 2016 roku305) reguluje zawieranie przez dłużnika niewypłacalnego lub zagrożonego niewypłacalnością układu z wierzycielami oraz skutki układu, a także przeprowadzanie działań sanacyjnych.

304) Tzn. m.in. w sytuacji, gdy majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania lub wystarcza wyłącznie na zaspokojenie tych kosztów.