Odpowiedzialność deliktowa za czyn własny w przypadku szkód powstałych przy leczeniu powstałych przy leczeniu

Pomimo, że zdecydowana większość „procesów lekarskich” dotyczy szkód wyrządzonych przez personel medyczny działający w ramach podmiotu leczniczego i oparta jest na odpowiedzialności tego podmiotu za czyn cudzy to pewna ich grupa związana ze szkodami wyrządzonymi w ramach praktyk zawodowych lekarzy i pielęgniarek, szkodami wyrządzonymi przez podmioty lecznicze z winy własnej (organizacyjnej), a także wypadków dochodzenia przez powoda naprawienia szkody solidarnie od bezpośredniego sprawcy szkody oraz podmiotu leczniczego może być naprawiona w ramach reżimu odpowiedzialności przewidzianego w art. 415 k.c.⁴⁷³ i art. 416 k.c.⁴⁷⁴ Wyjaśnić należy jeszcze, że wina organizacyjna zgodnie z poglądami doktryny w najogólniejszym ujęciu, polega na zaniedbaniu przez szpital ciążących na nim obowiązków w zakresie należytej organizacji procesu leczenia oraz na wadliwym funkcjonowaniu instytucji leczniczej jako całości, które niezależnie od działań lekarza i personelu medycznego prowadzą do wyrządzenia pacjentowi szkody.⁴⁷⁵

Przed przejściem do przedstawienia wypadków kompensacji szkód powstałych z winy własnej podmiotów leczniczych oraz personelu medycznego (głównie lekarzy) na zasadzie art. 415 k.c., należy poczynić kilka uwag na tle stosowania art. 416 k.c. Przepis ten posiada zgodnie z poglądami doktryny zakres ograniczony podmiotowo, w porównaniu z art. 415 k.c., bowiem może on stanowić podstawę kompensacji szkód w podmiotach mających status osoby prawnej, a więc głównie samodzielnych

473 Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 29 maja 2007 r., sygn. akt V CSK 76/07, OSNC 2008 nr 7-8, poz. 91.

474 Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 13 maja 2005 r., sygn. akt I CK 662/04, Legalis.

475 K. Bączyk-Rozwadowska, Odpowiedzialność zakładu leczniczego za winę organizacyjną w doktrynie i orzecznictwie sądowym, Prawo i Medycyna nr 3-4/2012, s. 24.

135

publicznych zakładach opieki zdrowotnej (art. 50a ust. 2 u.d.l.).⁴⁷⁶ Organy samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej są określone w statucie tego podmiotu (art. 42 ust. 2 pkt 4 u.d.l.).

Dla przypisania odpowiedzialności deliktowej opartej na przedmiotowym przepisie niezbędne jest wykazanie, że zawinione⁴⁷⁷ działanie lub zaniechanie określonego osoby (osób) fizycznej⁴⁷⁸ działającej jako piastun organu osoby prawnej doprowadziło do powstania szkody, która pozostaje w adekwatnym związku przyczynowym z działaniem sprawczym. Wyrządzając szkodę, organ osoby prawnej musi działać w granicach swojej kompetencji by możliwe było zastosowanie art. 416 k.c.⁴⁷⁹ Przez organ osoby prawnej w ujęciu art. 416 k.c. rozumie się „piastuna organu”, a zatem osobę bądź osoby fizyczne uprawnione do występowania w charakterze organu osoby prawnej.⁴⁸⁰ Pomimo braku jednolitego zapatrywania w nauce należy przychylić się do dominującego poglądu, iż na podstawie art. 416 k.c. możliwe jest przypisanie odpowiedzialności deliktowej także ułomnej osobie prawnej.⁴⁸¹

Zastosowanie art. 416 k.c. do „szkód medycznych” ma raczej charakter teoretyczny,⁴⁸² w praktyce bowiem odpowiedzialność za winę własną podmiotu leczniczego opiera się na art. 415 k.c. Warto w tym miejscu przytoczyć kilka grup

476 Tak zob. K. Bączyk-Rozwadowska, Odpowiedzialność cywilna…, s. 193. Warto zwrócić uwagę, że przepis ten ma również zastosowanie do odpowiedzialności ułomnych osób prawnych (zob. np. wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 22 kwietnia 2015 r., sygn. akt III CSK 229/14, Legalis.)

477 Wina organu może zostać wykazana poprzez zastosowanie konstrukcji winy anonimowej (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 21 października 2008 r., sygn. akt III APa 11/08, Legalis). Zgodnie z zapatrywaniem SA w Szczecinie, aby przypisać winę podmiotowi, o którym mowa w przepisie art. 416 k.c., należy wykazać naganną decyzję organu osoby prawnej odnoszącą się do podjętego przez niego bezprawnego czynu (także zaniechania).

478 Jeżeli organ osoby prawnej jest kolegialny wystarczające jest przypisanie winy tylko jednemu spośród członków organu (M. Zelek [w:] M. Gutowski (red.), Kodeks cywilny. Tom I…, art. 416, nb. 8).

479 Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 5 grudnia 2007 r., sygn. akt I CSK 304/07, Legalis.

Dodatkowo SN w przywołanym orzeczeniu stwierdził, że dla przypisania odpowiedzialności osoby prawnej nie jest konieczne, aby szkoda była następstwem zawinionego zachowania wszystkich osób wchodzących w skład organu kolegialnego, wystarcza, że zawinione było działanie jednej z tych osób, jeśli działa ona w wykonywaniu funkcji tego organu.

480 P. Machnikowski [w:] A. Olejniczak (red.), System…, s. 391.

481 Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 22 kwietnia 2015 r., sygn. akt III CSK 229/14, Legalis. Zob. także wypowiedzi doktryny np. W. Dubis, [w:] E. Gniewek, P. Machnikowski, Kodeks cywilny…, art. 416, nb. 6, A. Olejniczak, [w:] Kidyba, Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III, art. 416, nb.

6, Sołtysiński S., Szajkowski A., Szumański A. (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Tom 1, wyd. 3, Warszawa 2012, s. 165. Odmienny pogląd reprezentuje Z. Banaszczyk [w:] K. Pietrzykowski, Kodeks cywilny…, art. 416, nb. 11.

482 O potencjalnej możliwości (SA uchylił wyrok sądu I instancji i nie orzekł co do istoty sprawy) przypisania odpowiedzialności odszkodowawczej podmiotowi prowadzącemu szpital w formie spółki komandytowej, której komplementariuszem jest spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, z uwagi na szkodę wyrządzoną przez organ tejże spółki wspomniał w uzasadnieniu wyroku Sąd Apeacyjny w Krakowie (wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 24 października 2013 r., sygn. akt I ACa 839/13, Legalis).

136

stanów faktycznych wyróżnionych w nauce, które mogą być kwalifikowane jako podstawa przypisania odpowiedzialności za „szkody medyczne” na zasadzie art. 415 k.c.

W pierwszej kolejności należy zauważyć, że wina własna podmiotu leczniczego zachodzić będzie w przypadku niedostatków w ilości personelu medycznego.

W wyroku z dnia SA w Krakowie 18 kwietnia 2002 r. orzekł, że wina własna szpitala, skutkująca jego odpowiedzialnością za wyrządzoną szkodę, może polegać na nieobecności (braku) anestezjologa przy porodzie w sytuacji, gdy należało liczyć się z koniecznością przeprowadzenia zabiegu cesarskiego cięcia.⁴⁸³

Następna kategoria spraw dotyczy zapewnienia tzw. bezpieczeństwa pobytu pacjentów w szpitalu. Znaczna część spraw dotyczących zapewnienia bezpieczeństwa pobytu w okresie sprzed przemian ustrojowych dotyczyła wyrządzenia szkody przez pacjentów pozostawionych bez nadzoru w szpitalu psychiatrycznym,⁴⁸⁴ oraz braku należytej opieki nad nieprzytomnym chorym.⁴⁸⁵ W nowszym orzecznictwie bezpieczeństwo pobytu wiąże się częściej z zaniedbaniem właściwego nadzoru nad pacjentami na oddziale intensywnej terapii,⁴⁸⁶ czy brakach organizacyjnych poszczególnych oddziałów szpitalnych.⁴⁸⁷ Bezpieczeństwa pobytu dotyczą także sprawy wyrządzenia szkody w trakcie leczenia przez niesprawny, uszkodzony lub

483 Podaję za M. Nesterowicz, Prawo medyczne, wyd. X, s. 414.

484 Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 7 lutego 1969 r., sygn. akt II CR 589/68, Legalis.

W przedmiotowym wyroku SN stwierdził, odwołując się do konstrukcji winy anonimowej, że obojętne jest, kto z personelu pozwanego szpitala zawinił, iż w krytycznej chwili powódka nie była strzeżona. Jest poza sporem, iż wobec stwierdzonych u powódki objawów obowiązek nie opuszczenia jej ani na chwilę krytycznej nocy istniał. Dla odpowiedzialności Skarbu Państwa opartej na art. 417 k.c. nie ma znaczenia czy przyczyną niewykonania tego obowiązku było wydanie przez lekarza niejasnego zlecenia personelowi pielęgniarskiemu czy też przyczyną tą było niezastosowanie się pielęgniarki do zlecenia, którego treść i cel nie budziły żadnej wątpliwości. W obu bowiem sytuacjach istniałby związek przyczynowy między szkodą doznaną przez powódkę, a wykonywaniem czynności przez funkcjonariuszy pozwanego Szpitala. Zob. też Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna i Administracyjna z dnia 15 czerwca 1981 r., sygn. akt I CR 174/81, OSPiKA 1982 nr 11, poz. 188. W przedmiotowym wyroku SN uznał, że w świetle art. 417 k.c. brak byłoby podstaw do wyłączenia odpowiedzialności SP (Szpitala Psychiatrycznego) za szkodę, wyrządzoną przez pacjenta po samowolnym opuszczeniu przez niego szpitala, także w przypadku, gdy przy braku pewności, jednakże przy prawdopodobieństwie, iż pacjent może być niebezpieczny dla otoczenia, nie podjęto czynności, które mogłyby zapobiec szkodzie.

485 Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 19 listopada 1969 r., sygn. akt II CR 294/69, OSPiKA 1970 nr 12, poz. 249. W orzeczeniu tym SN uznał, że szpital jest obowiązany zapewnić choremu nieprzytomnemu całkowitą opiekę, wyłączającą wyrządzenie sobie krzywdy, i nie może powołać się na fakt, że chory sam wyskoczył oknem, jako na jego przyczynienie się do powstania szkody.

486 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 19 kwietnia 2000 r., sygn. akt I ACa 1146/99, Lex.

487 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 10 stycznia 2002 r., sygn. akt I ACa 576/01, OSP 2003 nr 2, poz. 23. Teza przedmiotowego orzeczenia stanowi, że szpital ponosi odpowiedzialność zarówno za działanie lekarza wadliwie prowadzącego poród, jak i uchybienia w organizacji oddziału położniczo-ginekologicznego, które były przyczyną szkody.

137

niewłaściwie używany sprzęt medyczny. Przykładem może być wcześniej powołany wyrok SN z dnia 11 maja 1983 r., w którym Sąd Najwyższy uznał że dopuszczenie do użycia sprzętu medycznego (operacyjnego) niesprawnego, narażającego pacjentów na możliwość uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, musi być uważane za działanie obciążające zakład leczniczy.⁴⁸⁸

Kolejna grupa stanów faktycznych odnosi się do błędnej identyfikacji pacjentów. Przykładem może być orzeczenie wydane przez SO w Warszawie, którego stan faktyczny dotyczył zamiany dzieci na oddziale dziecięcym. Jedna z sióstr bliźniaczek została zamieniona z innym dzieckiem i wydana rodzicom. Pomyłka szpitala wyszła na jaw dopiero po 17 latach. SO zasądził na rzecz trójki dzieci oraz czwórki rodziców łącznie blisko 2 mln złotych zadośćuczynienia.⁴⁸⁹ W innej sprawie powódka, która zatrudniona była w pozwanej przychodni jako praczka, poddana została prześwietleniu dla ustalenia, czy nie choruje na gruźlicę. Na skutek niedbalstwa personelu zostało zamienione zdjęcie i powódkę uznano omyłkowo za gruźliczkę, zwolniono z pracy i poddano przymusowemu leczeniu przeciwgruźliczemu. W związku z tym powódka doznała ostrego zapalenia wątroby i zmian w sercu, a także pozostawała bez pracy przez 18 miesięcy.⁴⁹⁰

Czwartą znaczącą grupą spraw umożliwiającą przyjęcie winy własnej podmiotu leczniczego są sprawy związane z stanem sanitarnym oraz technicznym budynków oraz pomieszczeń szpitalnych. Za przykład może posłużyć wcześniej już powoływane orzeczenie SN z dnia 14 grudnia 1973 r.⁴⁹¹ Choć SN w omawianym stanie faktycznym uchylił wyrok sądu II instancji to przyczyną wydania takiego orzeczenia był brak rozpoznania przez SW sprawy z punktu widzenia możliwości przypisania odpowiedzialności na podstawie art. 417 k.c. i oparcie rozstrzygnięcia na zasadzie słuszności (art. 419 k.c.). W pozwanej klinice panowały bardzo złe warunki sanitarne, sala na której leżał powód była zagęszczona, leżało na niej około dwudziestu chorych, a łóżka stały blisko siebie. Ponadto w salach „było robactwo, zwłaszcza wieczorem

488 Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna i Administracyjna z dnia 11 maja 1983 r., sygn. akt IV CR 118/83, OSNCP 1983 nr 12, poz. 201. W przedmiotowej sprawie choć sam zabieg zakończył się sukcesem to na skutek „przebicia prądu” w operacyjnym sprzęcie elektrycznym doszło do poparzenia pacjenta. Szkody można było uniknąć gdyby sprzęt został sprawdzony przed użyciem.

489 Podaję za: K. Bączyk-Rozwadowska, Odpowiedzialność cywilna…, s. 191.

490 Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 4 lipca 1969 r., sygn. akt I PR 178/69, OSNCP 1970 nr 4, poz. 71.

491 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 1973 r., sygn. akt II CR 692/73, OSNCP 1974 nr 10, poz. 176.

138

prusaki łaziły po ścianach, szafkach i pościeli”. Szkoda, która wystąpiła u powoda ze znacznym prawdopodobieństwem wynikła właśnie z ogólnie złego stanu higienicznego klinki. Po operacji usunięcia cysty rana pacjenta została zanieczyszczona, na skutek czego powstała u powoda zgorzel gazowa.

Natomiast przykład winy własnej podmiotu leczniczego w przypadku złego stanu technicznego budynku został przedstawiony w wyroku SN dnia 11 listopada 1976 r.⁴⁹² Sąd Najwyższy zauważył w przedmiotowym wyroku, że wina funkcjonariuszy państwowej służby zdrowia może między innymi polegać na wadliwości urządzeń szpitala (możliwość powstawania nagłych przeciągów z uwagi na wadliwą konfigurację otworów okiennych). Jeżeli usunięcie tego rodzaju nieprawidłowości było nader utrudnione, wina może również polegać na wadliwym rozmieszczeniu chorych o osłabionej zdolności chodzenia w tego rodzaju pomieszczeniach narażonych na niebezpieczne i nagłe przeciągi.

Najczęstszymi wypadkami odpowiedzialności podmiotów leczniczych za winę własną są jednak sprawy związane z zakażeniami szpitalnymi w szczególności WZW typu B,⁴⁹³ gronkowcem złocistym⁴⁹⁴ oraz wirusem HIV.⁴⁹⁵ Przykładów orzeczeń związanych z zakażeniami szpitalnymi jest bardzo wiele i nie sposób ich wszystkich zaprezentować. Szczególne trudności w tej kategorii spraw rodzi konieczność udowodnienia przez pacjenta winy podmiotu leczniczego oraz związku przyczynowego pomiędzy zawinionym działaniem lub zaniechaniem, a szkodą. Warto jedynie w tym miejscu przypomnieć, że możliwe jest na gruncie dowodu prima facie przyjęcie przez sąd adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy hospitalizacją pacjenta w szpitalu i niedołożeniem tam należytej staranności w przestrzeganiu reżimu sanitarnego, a późniejszym zachorowaniem na żółtaczkę.⁴⁹⁶ Jeżeli zaś szpital chce uwolnić się od odpowiedzialności deliktowej za szkodę wyrządzoną zakażaniem powinien

492 Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 11 listopada 1976 r., sygn. akt II CR 420/76, Legalis.

493 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 9 lutego 2000 r., sygn. akt I ACa 69/00, Prawo i Medycyna nr 4/2002, wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 14 października 1992 r., sygn. akt I ACr 374/92, OSA 1992, poz. 44, wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 11 maja 2005 r., sygn.

akt III CK 652/04, Legalis.

494 Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 29 grudnia 1969 r., sygn. akt II CR 551/69, OSPiKA 1970 nr 11, poz. 224.

495 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 26 czerwca 1992 r., sygn. akt I ACr 254/92, OSP 1993 nr 10, poz. 195.

496 M. Nesterowicz, Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 9 lutego 2000, I ACa 69/00, Prawo medyczne. Komentarze i glosy do orzeczeń sądowych, Warszawa 2014, s.299

139

przynajmniej wykazać, że istniało wysokie prawdopodobieństwo innego powstania szkody.⁴⁹⁷

Powyżej przedstawione grupy stanów faktycznych wskazują jedynie na najbardziej typowe i najczęściej występujące przypadki odpowiedzialności podmiotów leczniczych za winę własną.

Przepis art. 415 k.c. ma także zastosowanie również do szkód powstałych z winy własnej lekarzy, pielęgniarek, położnych, diagnostów laboratoryjnych oraz innych pracowników personelu medycznego. Przypadków zastosowania art. 415 k.c. do szkód medycznych powstałych przede wszystkim z winy lekarza jest bardzo wiele, należą do nich wypadki przeprowadzenia zabiegu bez zgody pacjenta,⁴⁹⁸ przekroczenia zgody pacjenta na zabieg,⁴⁹⁹ szkód wyrządzonych matce oraz dziecku przy porodzie,⁵⁰⁰ czy związanych z odpowiedzialnością z tytułu wrongful conception, wrongful life, czy wrongful birth.⁵⁰¹

Istotnym zagadnieniem dotyczącym odpowiedzialności lekarza za winę własną jest problematyka błędów medycznych. Zagadnienie związane z odpowiedzialnością podmiotów leczniczych oraz samych lekarzy za zawinione błędy medyczne stanowi najszerszy i najczęściej występujący wypadek odpowiedzialności za szkody wyrządzone przy leczeniu, dlatego też warto poświęcić tej problematyce więcej miejsca.

497 M. Nesterowicz, Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 28 kwietnia 1998 r., I ACa 308/98, Prawo medyczne. Komentarze i glosy do orzeczeń sądowych, Warszawa 2014, 303.

498 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 31 marca 2006 r., sygn. akt I ACa 973/05, OSA 2008 nr 1, poz. 2. SA orzekł w nim, że zabieg medyczny wykonany bez zgody pacjenta jest czynnością bezprawną nawet wówczas, gdy wykonany jest zgodnie z zasadami wiedzy.

499 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie - I Wydział Cywilny z dnia 14 kwietnia 2011 r., sygn. akt I ACa 130/11, Prawo i Medycyna nr 3-4/2012. Wyrok ten można sprowadzić do tezy, że lekarz ponosi odpowiedzialność za dokonanie operacji w zakresie niebędącym przedmiotem zgody pacjenta zamiast operacji uzgodnionej, choćby ta pierwsza była medycznie uzasadniona w drugiej kolejności bądź zakres uzgodnionej operacji był zbyt ograniczony.

500 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 21 lutego 2006 r., sygn. akt I ACa 69/06, Prawo i Medycyna nr 4/2007.

501 Zob. szeroko M. Nesterowicz, Odpowiedzialność cywilna lekarza i szpitala za szkody związane z urodzeniem upośledzonego dziecka, Prawo i Medycyna nr 1/2003, s. 35-40 oraz tenże, Odpowiedzialność lekarza i szpitala za wrongful conception, wrongful birth, wrongful life w orzecznictwie europejskim, Prawo i Medycyna nr 3/2007, s. 21 i nast. W polskim orzecznictwie przykładem roszczenia z omawianego tytułu jest wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 2010 r. (sygn.

akt II CSK 580/09, OSP 2011 nr 2, poz. 13). Wina lekarza w niniejszej sprawie polegała na przeprowadzeniu niezgodnie z przyjętymi standardami badania USG. Lekarz nie poinformował pacjentki o uszkodzeniu płodu pomimo tego że przy pomocy badania USG dostrzegł te wady. Na skutek działania lekarza pozwana urodziła dziecko z wrodzonymi wadami: brakiem uda, podudzia, przedramienia i dłoni.

SN orzekł, że w przypadku czynu niedozwolonego polegającego na pozbawieniu matki dziecka możliwości podjęcia ewentualnej decyzji o przerwaniu ciąży z powodu ciężkiego i nieodwracalnego uszkodzenia płodu obojgu rodzicom kalekiego dziecka przysługuje roszczenie odszkodowawcze na podstawie art. 415 k.c.

140

Należy zaznaczyć, że w niektórych wypadkach odpowiedzialność odszkodowawcza przypisana jest tylko bezpośredniemu sprawcy szkody w innych zaś spoczywa na lekarzu, który dopuścił się zawinionego błędu medycznego oraz na podmiocie leczniczym, jako dłużnikach solidarnych (zobowiązanie lekarza do naprawienia szkody wynika z art. 415 k.c., podmiotu leczniczego najczęściej oparte jest na art. 430 k.c., a solidarność bierna wynika z przepisu ustawy, tj. art. 441 k.c.). Podjęcie w tym miejscu pogłębionej analizy pojęcia błędu medycznego ma znacznie również z punktu widzenia celu rozprawy jakim jest zestawienie tego pojęcia z definicją zdarzenia medycznego (art. 67a ust. 1 u.p.p.).

Dotychczas nie została sformułowana normatywna definicja błędu medycznego.⁵⁰² Prób skonstruowania definicji omawianego pojęcia podjął się jednak Sąd Najwyższy. W wyroku z dnia 1 kwietnia 1955 r. SN podał następującą definicję przedmiotowego pojęcia: „Błędem w sztuce lekarskiej jest czynność (zaniechanie) w zakresie diagnozy i terapii, niezgodna z nauką medycyny w zakresie dla lekarza dostępnym. Zaniedbania lekarza w zakresie otoczenia chorego opieką oraz w zakresie organizacji bezpieczeństwa higieny i opieki nad chorym nie są błędem w sztuce lekarskiej.”⁵⁰³

W sprawie tej Sąd Najwyższy odrzucił traktowanie jako błędu lekarskiego przekroczenie dopuszczalnej dawki promieniowania RTG i uznał, że jest to zaniedbanie, które nie powinno się przytrafić lekarzowi, jednak nie znajduje ono oparcia w naruszeniu zasad wiedzy medycznej i tym samym nie może być traktowane w kategorii błędu, jako że stwierdzenie zajścia w tym przypadku uchybienia nie wymaga nawet wiadomości specjalnych. Zważyć należy także na słuszne spostrzeżenie SN, który ograniczył pojęcie błędu medycznego do sytuacji, w których lekarz nie zastosuje się do wymagań wiedzy medycznej w zakresie dla niego dostępnym. Nie ulega wątpliwości, że celem SN nie było ograniczenie wymogu dokształcania się lekarzy czy pogłębiania już zdobytej wiedzy, a ograniczenie obowiązku zachowania należytej staranności do zastosowania tych metod, które są powszechnie znane i uznawane za sprawdzone w określonych wypadkach. Powołane orzeczenie prowadzi także do konkluzji, że z zakresu znaczeniowego pojęcia błędu medycznego wyłączone

502 Niniejsza część rozprawy oparta została na wcześniejszej publikacji autora (M. Białkowski, Poglądy doktryny prawa cywilnego i orzecznictwa na pojęcie błędu medycznego, Adam Mickiewicz University Law Review nr 2/2013, s. 57-70).

503 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 kwietnia 1955 r., sygn. akt IV CR 39/54, LEX nr 118379.

141

są zaniedbania o charakterze technicznym lub organizacyjnym.⁵⁰⁴ Przywołane wyżej orzeczenie SN pozostaje nadal aktualne w zakresie, w jakim definiuje pojęcie błędu medycznego. W związku z powyższym, podkreślenia wymaga że nie każde niepowodzenie w leczeniu prowadzić będzie do objęcia go zakresem definicji błędu medycznego, a jedynie takie, które jest wynikiem nie zastosowania się do aktualnych zasad wiedzy medycznej. Zgodzić się należy z konstatacją, że samo stwierdzenie zachodzenia błędu lekarskiego nie prowadzi do przypisania odpowiedzialności cywilnej lekarzowi ze względu na to, że odnosi się on jedynie do oceny obiektywnej sfery działania lekarza (bezprawności) w tym jego fachowości.⁵⁰⁵ Aby skutecznie dochodzić od lekarza lub podmiotu prowadzącego działalność leczniczą odszkodowania, niezbędne jest wykazanie pozostałych przesłanek odpowiedzialności, tj. zawinienia lekarza, wystąpienia oraz wysokości szkody, a także zachodzenia adekwatnego związku przyczynowego.

Doktryna wypracowała dwa zasadnicze podziały błędów medycznych. Pierwszy z nich – szerzej uznawany⁵⁰⁶ – za kryterium podziału przyjmuje czynności, które doprowadziły do powstania błędu. W ramach tego podziału wyróżnia się błąd diagnostyczny, terapeutyczny oraz mający mniejsze znaczenie błąd rokowań. Drugi podział, odnoszący się do kryterium przedmiotowo-podmiotowego, tj. dotyczący osób dokonujących czynności oraz jednocześnie ich rodzaju, został przyjęty np. przez Z.

Marka.⁵⁰⁷ Wyróżnia on błędy decyzyjne, wykonawcze, organizacyjne oraz opiniodawcze. Zgodzić należy się z tym, że klasyfikacje te nie mają charakteru dychotomicznego i w dużym zakresie się krzyżują.⁵⁰⁸ W dalszej części pracy przybliżony zostanie pierwszy podział, który wydaje się lepiej oddawać ideę błędu medycznego.

Błąd diagnostyczny jest stosunkowo często spotykany w praktyce leczniczej, zwłaszcza w takich gałęziach medycyny jak chirurgia, ginekologia, urologia,

504 Na temat negatywnych definicji błędów medycznych zob. M. Białkowski, Poglądy doktryny…, s. 62-63. Nie są w myśl definicji błędu medycznego wypadki pozostawienia ciała obcego w ranie operacyjnej (tzw. spongecases), błędy w identyfikacji pacjenta, a także błędy o charakterze organizacyjnym np.

dokonanie przetoczenia niewłaściwej grupy krwi, czy niewłaściwe umiejscowienie zastrzyku.

505 M. Sośniak, Cywilna odpowiedzialność…, s. 63.

506 M. Nesterowicz, Prawo medyczne, wyd. IX, s. 208 i nast., M. Sośniak, Cywilna odpowiedzialność..., s.

78 i nast.

507 Z. Marek, Błąd medyczny odpowiedzialność etyczno-deontologiczna i prawna lekarza, Kraków 2007, s. 77 i nast.

508 K. Bączyk-Rozwadowska, Błąd lekarski…

142

kardiologia czy onkologia.⁵⁰⁹ Błąd popełniony na etapie diagnozy prowadzić będzie do błędnego leczenia, a także prognozy oznacza to, że jego skutki są bardzo daleko idące i mogą prowadzić do szczególnie ciężkich szkód. Ten rodzaj błędu może zajść w przypadku, gdy lekarz oprze swoją diagnozę na mylnych przesłankach i może polegać na nierozpoznaniu rzeczywistej choroby, rozpoznaniu innej (błąd negatywny) albo na rozpoznaniu, że pacjent cierpi na określoną chorobę, podczas gdy jest on

kardiologia czy onkologia.⁵⁰⁹ Błąd popełniony na etapie diagnozy prowadzić będzie do błędnego leczenia, a także prognozy oznacza to, że jego skutki są bardzo daleko idące i mogą prowadzić do szczególnie ciężkich szkód. Ten rodzaj błędu może zajść w przypadku, gdy lekarz oprze swoją diagnozę na mylnych przesłankach i może polegać na nierozpoznaniu rzeczywistej choroby, rozpoznaniu innej (błąd negatywny) albo na rozpoznaniu, że pacjent cierpi na określoną chorobę, podczas gdy jest on