Wpływ wejścia w życie ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym na odpowiedzialność odszkodowawczą za szkody wyrządzone zdrowotnym na odpowiedzialność odszkodowawczą za szkody wyrządzone

przy leczeniu

Kolejnym po wejściu w życie u.z.o.z. etapem zmian w służbie zdrowia, który miał wpływ na przemiany w obrębie odpowiedzialności deliktowej za „szkody medyczne”

było wejście w życie ustawy z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym.²²⁰²²¹

Zwrócić należy uwagę, że podstawową jednostką organizacyjną nowego systemu stały się kasy chorych, a od 31 grudnia 2003 r. NFZ, których zadaniem była organizacja procesu udzielania świadczeń zdrowotnych, w szczególności poprzez gromadzenie środków finansowych, zarządzanie nimi oraz zawieranie umów ze świadczeniodawcami, którzy świadczyli określone usługi medyczne (świadczenia zdrowotne) na rzecz świadczeniobiorców (beneficjentów).²²² Z punktu widzenia odpowiedzialności odszkodowawczej istotne pozostawało, czy określone świadczenie zdrowotne było świadczeniem standardowym (gwarantowanym), przysługującym

219 E. Łętowska, Prawo umów…, s. 559.

220 Dz. U. z 1997 r., Nr 28, poz. 153 z późń. zm.

221 Szerzej na temat systemu powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego zob. L. Kubicki, Prawo medyczne, Wrocław 2003, s. 134 i nast.

222 K. Bączyk-Rozwadowska, Odpowiedzialność cywilna…, s. 138.

71

członkom kas chorych, a następnie NFZ, w ramach zawieranych przez te podmioty umów i finansowane, a następnie współfinansowane,²²³ ze składek beneficjentów, czy też świadczenie miało charakter niestandardowy, tj. w pełni odpłatny.²²⁴

Zgodnie z poglądami doktryny wyrządzenie szkody w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych objętych powszechnym ubezpieczeniem zdrowotnym nie uległo modyfikacji w porównaniu do okresu sprzed wejścia w życie reformy, a jej naprawienie opierało się o reżim odpowiedzialności deliktowej właściwy dla rodzaju zakładu opieki zdrowotnej, w którym została wyrządzona szkoda.²²⁵ Oznacza to, że jeżeli szkoda powstała w publicznym zakładzie opieki zdrowotnej odpowiedzialność ta obciąża SP (art. 417-419 k.c.) albo samodzielny zakład opieki zdrowotnej (art. 420-420¹ k.c.). Gdyby zaś szkoda wyrządzona była w niepublicznym zakładzie opieki zdrowotnej, wówczas jej naprawienie możliwe było w oparciu o art. 415 k.c.

(w przypadku odpowiedzialności za czyn własny i winy organizacyjnej), ewentualnie o art. 430 k.c. (w przypadku odpowiedzialności za lekarzy i personel, jako podwładnych).

W przypadku zaś wyrządzenia szkody w związku z udzieleniem świadczeń zdrowotnych nieobjętych powszechnym ubezpieczeniem zdrowotnym odpowiedzialność odszkodowawcza uzależniona była od tego, czy świadczenia miały charakter komercyjny i były udzielane w ramach umów zawartych z publicznym albo niepublicznym zakładem opieki zdrowotnej,²²⁶ czy też świadczenia udzielane były przez niesamodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej oraz w ramach wysokospecjalistycznych procedur medycznych, finansowanych bezpośrednio z budżetu SP na podstawie odrębnych przepisów.²²⁷ Odpowiedzialność za świadczenia komercyjne miała charakter kontraktowy i opierała się na art. 471 k.c. albo art. 474 k.c.

w zbiegu z odpowiedzialnością deliktową (art. 443 k.c.) opartą na art. 415 k.c. albo na art. 430 k.c., zaś w drugim wypadku (wyrządzenie szkody w niesamodzielnym zakładzie oraz przy realizacji procedur wysokospecjalistycznych) odpowiedzialność ponosił SP na podstawie art. 417-419 k.c.²²⁸

223 Zob. ustawę z dnia 25 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych oraz ustawy o cenach (Dz. U. z 2009 r., Nr 118, poz. 989).

224 K. Bączyk-Rozwadowska, Odpowiedzialność cywilna…, s. 138.

225 Ibidem, s. 144-145.

226 Status prawny zakładu opieki zdrowotnej nie miał żadnego znaczenia w tym wypadku (zob.

U. Drozdowska, op. cit., s. 27-28).

227 Zob. K. Bączyk-Rozwadowska, Odpowiedzialność cywilna…, s. 149-150.

228 Ibidem, s. 150-151.

72

Mając powyższe na uwadze nie ulega wątpliwości, że wprowadzenie do polskiego systemu prawnego powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego przyczyniło się do wzrostu znaczenia odpowiedzialności kontraktowej za szkody wyrządzone przy leczeniu.²²⁹ Zmiany w systemie opieki zdrowotnej oraz modyfikacje stanowiska judykatury oraz doktryny dotyczące możliwości naprawienia szkody niemajątkowej w reżimie odpowiedzialności kontraktowej²³⁰ mogły doprowadzić do większego

229 E. Łętowska zauważa, że przed wejściem w życie przepisów regulujących powszechne ubezpieczenie zdrowotne znaczenie odpowiedzialności opartej na art. 471 k.c. i art. 474 k.c. było znikome (E Łętowska, op. cit., s. 551).

230 W przepisach k.c. nie ma podstawy prawnej umożliwiającej przyznanie zadośćuczynienia w reżimie odpowiedzialności kontraktowej (Z. Radwański, A. Olejniczka, op. cit., s. 252, A. Smieja [w:] A.

Olejniczak (red.), System prawa prywatnego. Tom 6. Zobowiązania - część ogólna, wyd. 2, Warszawa 2014, s. 692, zob. też wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 14 lutego 2003 r., sygn. akt IV CKN 1768/00, Legalis). Warto przy tym zaznaczyć, że w doktrynie zgłaszane są co raz częściej postulaty by ochrona dóbr osobistych (obejmująca wszak możliwość również przyznania zadośćuczynienia) służyła pokrzywdzonemu niezależnie od tego, czy naruszyciel odpowiada na podstawie przepisów o czynach niedozwolonych, czy na skutek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (Z. Radwański (red.), Zielona księga. Optymalna wizja Kodeksu cywilnego w Rzeczpospolitej Polsce, Warszawa 2006, s. 42). M. Nesterowicz wskazuje na pewne możliwości przyznania zadośćuczynienia w ramach odpowiedzialności ex contractu, ogranicza je jednak do „umowy o podróż” (kompensacji miałyby podlegać uszczerbki takie jak „zmarnowany urlop, czy „utrata przyjemności z wakacji”) oraz w pewnych wypadków udzielania świadczeń zdrowotnych w prywatnych klinikach, czy gabinetach lekarskich (np.

zabiegi chirurgii estetycznej) (zob. M. Nesterowicz, Zadośćuczynienie pieniężne ex contractu i przy zbiegu z odpowiedzialnością ex delicto, Państwo i Prawo nr 1/2007, s. 24 i nast.). Zgodnie z poglądami nauki brak podstawy do zasądzenia zadośćuczynienia przy odpowiedzialności umownej „łagodzi”

art. 443 k.c. (M. Nesterowicz, Zadośćuczynienie…, s. 26). Wskazać należy, że wybór reżimu odpowiedzialności przy zbiegu wynikającym z art. 443 k.c. należy do poszkodowanego, nie jest on jednak w myśl zasad da mihi facto dabo tibi ius wiążący dla sądu (A. Śmieja [w:] A. Olejniczak (red.), System…, s. 691 wraz z powołaną tam w przypisie 893 literaturą). Należy jednak podkreślić, że wykluczone jest tzw. mieszanie podstaw odpowiedzialności, co oznacza że poszkodowany, wybierając konkretne roszczenie odszkodowawcze, w całości wybiera związany z nim reżim prawny, nie może zatem np. dowodzić szkody i działania w reżimie deliktowym, a korzystać z domniemania winy właściwego dla reżimu kontraktowego (tak: K. Osajda (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Legalis, art. 443, nb. 37). Poglądy dotyczące naprawienia szkody niemajątkowej przy zbiegu roszczeń ex contractu i ex delicto są podzielone oraz nie sposób ich wszystkich przedstawić ani nawet podjąć próby rozstrzygnięcia tego problemu w ramach niniejszej rozprawy. Należy jednak zaznaczyć, że zgodnie z poglądem A. Ohanowicza w związku z konkurencją kwalifikacji zdarzeń prawnych dotyczących źródła szkody, występują w przypadku zbiegu, o którym mowa w art. 443 k.c., niezależne od siebie roszczenia odszkodowawcze, co w konsekwencji może prowadzić do przyjęcia odpowiedzialności kontraktowej za szkodę majątkową oraz deliktowej za szkodę niemajątkową (A. Ohanowicz, Zbieg norm w kodeksie cywilnym, Nowe Prawo nr 12/1966, s. 1505). Innymi słowy zgodnie z poglądem A. Ohanowicza przy zbiegu z art. 443 k.c. występuje wiele roszczeń odszkodowawczych, z których każde może być kwalifikowane z osobna. Odmienny pogląd wyraża K. Osajda, który zauważa że „kontraktowe roszczenie odszkodowawcze reguluje również odpowiedzialność za szkodę niemajątkową w ten sposób, że wyłącza możliwość dochodzenia zadośćuczynienia za krzywdę” (K. Osajda, op. cit., art. 443, nb. 12.1). Wydaje się, że w podobnym tonie wypowiada się A. Śmieja, analizując roszczenia przysługujące najemcy w przypadku oderwania się części stropu w wynajmowanym przez niego lokalu. A. Śmieja zauważa, że za wyjątkiem kwestii przedawnienia roszczenia o wyrównanie szkody na mieniu korzystniejsze dla najemcy jest wybranie deliktowego reżimu odpowiedzialności wynajmującego, bowiem tylko w tym reżimie najemca będzie mógł żądać naprawienia szkody na osobie poprzez zapłatę zadośćuczynienia (A. Śmieja [w:] A. Olejniczak (red.), System…, s. 691). Mając powyższe na uwadze wskazać więc należy, że dominującym w nauce poglądem, choć budzącym także pewne wątpliwości, jest zapatrywanie że roszczenie z tytułu zadośćuczynienia związane jest wyłącznie z reżimem deliktowym. Pogląd ten

73

zainteresowania pacjentów tym kierunkiem w dochodzeniu roszczeń, zwłaszcza wobec przyjętego w przepisie art. 471 k.c. domniemania prawnego, że szkoda jest następstwem okoliczności obciążających dłużnika. Tym samym więc rozproszenie podstaw odpowiedzialności dotyczyło na tym etapie przemian już nie tylko samych podstaw odpowiedzialności deliktowej, ale również i kontraktowej, która zyskiwała na znaczeniu.

II. 3. Skutki wejścia w życie Konstytucji dla zmian w obrębie