I. Rola zasady słuszności w naprawieniu szkód powstałych przy leczeniu
I. 3. Regulacja odpowiedzialności Skarbu Państwa na zasadzie słuszności w przepisach kodeksu cywilnego w przepisach kodeksu cywilnego
I. 3.1.3. Wyrządzenie szkody w związku z wykonywaniem przez funkcjonariusza państwowego powierzonych mu czynności funkcjonariusza państwowego powierzonych mu czynności
Następną przesłanką, którą musiał udowodnić poszkodowany dochodzący roszczenia opartego na art. 419 k.c. było wykazanie, że szkoda powstała w związku z wykonywaniem przez funkcjonariusza powierzonych mu czynności. Orzecznictwo oraz literatura skłaniały się do szerokiego ujmowania zakresu czynności powierzanych funkcjonariuszom.127 Przedstawiciele doktryny, dokonując wykładni omawianej przesłanki, poszukiwali wskazówek interpretacyjnych w orzecznictwie opartym o stosowanie art. 145 k.z. albo art. 430 k.c.128
Problematyka ta była już przedmiotem zainteresowania judykatury na gruncie zastosowania art. 5 u.o.f.p. W jednym z orzeczeń SN wskazał, iż u.o.p.f nie zawiera określenia, kiedy szkodę uważać należy za wyrządzoną przy wykonywaniu powierzonej funkcjonariuszowi czynności.129 Określenia takiego nie zawierały wchodzące w grę przepisy k.z., w szczególności art. 145 k.z. Słusznie przy tym SN zauważył, że problem ten sprowadzał się do wyeliminowania wypadków, w których wyrządzenie szkody nie pozostaje w żadnym związku z wykonywaniem powierzonej funkcjonariuszowi czynności, a także do wyłączenia sytuacji, kiedy funkcjonariusz wyrządza szkodę tylko przy sposobności spełniania powierzonych mu obowiązków. Ze względu na różnorodność funkcji spełnianych przez najrozmaitsze kategorie funkcjonariuszy państwowych, ujęcie w jednolitym sformułowaniu wszystkich kryteriów, kiedy szkoda wyrządzona została przy wykonywaniu powierzonej czynności było jednak niemożliwe.
Powierzenie czynności nie oznaczało jednak jedynie konkretnie otrzymanego polecenia,
126 Ibidem.
127 Zob. w szczególności M. Rafacz-Krzyżanowska, Z problematyki prawnej art. 419 k.c., Palestra 11/1970, s. 50-52.
128 A. Szpunar, Odpowiedzialność Skarbu Państwa…, s. 166, zob. też J. Kosik, op. cit., s. 148-150.
J. Kosik , analizując problem zakresu odpowiedzialności za podwładnego, zwraca w szczególności uwagę na to, że ów działa zawsze w określonym, warunkowanym zakresem powierzenia, obszarze i to w tym obszarze musi dojść do wyrządzenia szkody by zaktualizowała się odpowiedzialność powierzającego w oparciu o art. 145 k.z. J. Kosik wskazuje też, że związek pomiędzy czynnością, którą wykonuje podwładny, a powierzonym mu zakresem działania jest przesłanką odrębną od związku przyczynowego między jego działaniem, a szkodą.
129 Zob. wcześniej przywoływane orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 1957 r., sygn. akt II CR 406/55, Lex/el.
46
lecz wynikało przede wszystkim z rodzaju zajmowanego stanowiska służbowego i charakteru pełnionej funkcji.
Warto w tym miejscu zauważyć, że w wytycznych z 1971 r. utrwalony został wyżej przedstawiony pogląd. Sąd Najwyższy wskazał, że odpowiedzialność Skarbu Państwa na zasadzie art. 417 i nast. k.c. jest wyłączona wówczas, gdy funkcjonariusz wyrządził szkodę tylko przy sposobności wykonywania powierzonej mu czynności.130 O tym, czy szkoda została wyrządzona przez funkcjonariusza przy wykonywaniu powierzonej mu czynności, czy tylko przy sposobności jej wykonywania, decydował zaś cel działania sprawcy. Oznacza to, że SP był odpowiedzialny za szkodę, gdy działania lub zaniechanie funkcjonariusza było związane z realizacją celu wynikającego z powierzonej mu czynności, chociażby było ono nawet wynikiem nieudolności lub przekroczenia instrukcji służbowej. Skarb Państwa nie ponosił natomiast odpowiedzialności wtedy, gdy funkcjonariusz, wykorzystując fakt powierzonej mu czynności, dążył do osiągnięcia innego celu niż ten, który wynika z powierzonej mu funkcji (np. czynność należąca do powierzonego mu zakresu działania wykorzystuje do osiągnięcia celu osobistego).
Orzecznictwo SN, które dostarcza bardzo wielu przykładów stanów faktycznych dotyczących szkód wyrządzonych przez funkcjonariuszy państwowych akcentuje wyraźnie powiązanie szkody wyrządzonej przez funkcjonariusza z celem podejmowanej przez niego czynności oraz fakt wyrządzenia tejże szkody w ramach wykonywanych obowiązków.131
130 Zob. też W. Czachórski, System…, s. 591.
131 Zob. też inne orzeczenia SN, np. uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego - Izba Cywilna - zasada prawna (z dnia 9 września 1967 r., sygn. akt III CZP 38/67,OSNCP 1969 nr 5, poz. 80), gdzie SN orzekł iż jeżeli zaginięcie paczki bez podanej wartości albo ubytek lub uszkodzenie jej zawartości jest następstwem czynu niedozwolonego popełnionego przez pracownika przedsiębiorstwa państwowego
"Polska Poczta, Telegraf i Telefon", przedsiębiorstwo to odpowiada za wynikłą stąd szkodę na podstawie przepisów prawa cywilnego o czynach niedozwolonych. Orzecznictwo SN w omawianym zakresie kształtowało się także na bazie stanów faktycznych dotyczących szkód wyrządzonych przez funkcjonariuszy milicji obywatelskiej przy użyciu broni. Można poglądy wyrażone w orzecznictwie sprowadzić do wspólnego mianownika poprzez stwierdzenie, że SP odpowiadał za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy milicji obywatelskiej, gdy ci używali broni nawet poza służbą jednak w celu wykonania nałożonych na nich obowiązków służbowych, jakimi było pilnowanie porządku publicznego i bezpieczeństwa. Pogląd ten można zobrazować orzeczeniem SN z dnia 18 listopada 1961 r., w którym SN stwierdził, że w razie pozbawienia życia jednego z uczestników zabawy przez milicjanta wystrzałem z pistoletu Państwo ponosi odpowiedzialność na podstawie przepisów u.o.f.p. bez względu na to, czy milicjant udał się na zabawę prywatnie, czy urzędowo, jeżeli tylko w konkretnej sytuacji uznał on za konieczne przedsięwziąć działanie mieszczące się w ramach czynności funkcjonariusza milicji i przy działaniu tym dopuścił się winy (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 18 listopada 1961 r., sygn. akt II CR 325/61, Lex).
47
Również doktryna starała się wypracować pewne ogólne dyrektywy, którymi powinno się kierować przy wykładni omawianego pojęcia. Sąd, ustalając czy czynność miała związek z pełnioną przez osobę wyrządzającą szkodę funkcją, powinien określić jej stanowisko służbowe, pełnione funkcje oraz charakter działalności.132 Ponadto zdaniem E. Łętowskiej sąd winien badać cel działania sprawcy.133 Na cel działania sprawcy zwraca uwagę również A. Szpunar, wskazując, że odpowiedzialność SP jest uzasadniona, jeżeli zachodzi funkcjonalny związek pomiędzy wykonywaniem czynności, a wyrządzeniem szkody, odpowiedzialność ta jest zaś wyłączona gdy związek ten ma charakter tylko zewnętrzny (czasowy lub miejscowy).134 Dla zobrazowania przedmiotowego poglądu można posłużyć się przykładem podawanym w nauce, jakim jest kradzież kosztowanej bransolety dokonana przez funkcjonariusza milicji obywatelskiej w trakcie rewizji.135 Zgodnie z poglądami nauki w takim wypadku odpowiedzialność SP nie wzbudza wątpliwości bowiem pomiędzy wykonaniem rewizji, a kradzieżą zachodzi związek funkcjonalny, funkcjonariusz zaś w jej trakcie działał w ramach obowiązków służbowych.136
Z przedmiotowych poglądów można wysnuć wniosek, że dla spełnienia przedmiotowej przesłanki przez lekarza lub członków personelu medycznego w przypadku wyrządzenia szkody pacjentowi wystarczające jest by szkoda powstała w związku z wykonywanymi obowiązkami zawodowymi. Odpowiedzialność SP powstawała więc w szczególności w przypadku szkód wyrządzonych w związku z podjętym leczeniem (niekoniecznie wadliwym), czy diagnozą. Przykładów tego typu wypadków orzecznictwo z czasu obowiązywania art. 419 k.c. zna bardzo wiele, o czym w szczegółach mowa będzie w dalszej części pracy.137
132 A. Szpunar, Odpowiedzialność Skarbu Państwa…, s. 169.
133 Autorka przyjmuje, że jeżeli cel działania sprawcy był zbieżny z powierzoną mu funkcją, SP będzie odpowiadał za wyrządzone przez funkcjonariusza szkodę. Autorka przeanalizowała też problematykę ekscesu funkcjonariusza, podniosła że w takim wypadku gdy funkcjonariusz działał w celu osobistym (prywatnym), ale dzięki możliwości powstałej z uwagi na pełnioną funkcję albo wadliwie Skarb Państwa będzie ponosił odpowiedzialność za wyrządzoną przez niego szkodę (zob. szerzej E. Łętowska, System prawa administracyjnego. Tom III, Warszawa 1978, s. 492).
134 A. Szpunar, Odpowiedzialność Skarbu Państwa…, s. 172.
135 Ibidem, s. 173.
136 Ibidem.
137 Zob. np. uzasadnienie orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 1970 r., sygn. akt II CR 609/69, OSPiKA 1970, poz. 250.
48