WYNIKÓW BADAŃ WŁASNYCH
Aby dow iedzieć się, jakie są aksjologiczne i ontologiczne w ybory związane z m ałżeństw em i rodziną, postanow iłyśm y przeprow adzić sondaż diagnostyczny.
Skupiłyśm y się w nim jedynie na kilku z bardzo w ielu ważnych i m ożliwych do w yodrębnienia w tym obszarze zagadnień. Zdajem y sobie w pełni spraw ę z tego, że nasz sondaż m a charakter wąskiego jedynie wycinka, wiele z problem ów pozo
stawiając na uboczu, co jest pew ną w adą sondaży w ogóle, ale jednocześnie p o siada także n ieocenione zalety. Pozwała on bow iem badaczow i w szybkim czasie i w dogodny sposób uzyskać przybliżony p o rtre t wybranej grupy społecznej, co było celem naszego badania.
O p erat w naszych badaniach stanow ili studenci W SHiR w P oznaniu i we W rześni, a p róba celowa liczyła 256 osób. Badania przeprow adzałyśm y w dniach 1-28 m arca 2010 roku. W śród naszych respondentów : 78,6% to kobiety, m ężczyzn było 21,4%. W iek respondentów przedstaw iał się następująco: 19-24 lat - 58,4%, 25-29 lat 12,8%, 30-34 lat - 9,6%, 35-39 lat - 9,6%, powyżej 40 lat - 9,6%.
Nasza ankieta składała się z 28 pytań. Przeprow adzony przez nas sondaż diag
nostyczny skupiał się n a kilku kluczow ych problem ach. Pierw sza g rupa zagadnień dotyczyła zwłaszcza takich kwestii, jak: deklaracje badanych, czy są osobam i w ie
rzącym i, czy są osobam i praktykującym i, czy praktyki te m ają charakter rodzinny.
Kolejna - ty p u zw iązku oraz stopnia poparcia dla związków nieform alnych (czy pozostają w zw iązku z in n ą osobą, czy związek ten m a charakter formalny, czy nieform alny, jeśli form alny, to w jaki sposób został on sformalizowany, jaki o d setek badanych pop iera życie w związkach nieform alnych, czy respondenci u w a
żają związek nieform alny za w stęp do m ałżeństw a, czy jego alternatyw ę, czy m ają jeszcze jakiś inny pogląd w tej sprawie). Trzecia g rupa pytań/problem ów m iała za zadanie w ysondow ać, jaki jest stosunek respondentów do zasad w iary ustalonych przez K ościół w spraw ach: 1) dotyczących wiary; 2) w ychow ania dzieci; 3) spraw m ałżeńskich; 4) polityki; 5) planow ania rodziny. W reszcie czw arta g rupa proble
m ów skupiała się n a określeniu znaczenia religii w życiu rodziny respondentów (poprzez takie m iędzy innym i wskaźniki, jak: pow ody chrzczenia dzieci, związki sukcesu w m ałżeństw ie z w artościam i religijnym i oraz p o d an ie wartości najbar
dziej w życiu cenionych).
Którą drogą? Aksjologiczny i ontologiczny wym iar w yborów związanych. 73
L J Z Y S K A N E w y n i k i
R e s p o n d e n c i , p y t a n i o d e k l a r a c j e z w i ą z a n e z w i a r ą (N =255 o s ó b ) , u d z ie l il i o d p o w ie d z i - t a k : 96,1%, n ie : 3,9%).
P ytanie pogłębione dotyczyło tego, czy bad an e przez nas osoby uczęszczają do kościoła. R ozkład uzyskanych odpow iedzi w yglądał następująco: 76% tak, 24% nie.
O soby uczęszczające do kościoła określiły częstotliwość tych praktyk jako:
częściej niż raz w tygodniu: 3,3%, raz w tygodniu: 42%, raz w m iesiącu: 20,8%,
■ częściej niż raz w tygodniu
□ raz w tygodniu
■ raz w miesiącu
■ kilka razy w roku
ii raz do roku
Na pytanie, z kim badani uczęszczają do kościoła, 63% odpow iedziało, że z ro dziną, 18,9% sam e, 18,1% odpow iedziało, że nie uczęszcza.
O pozostaw anie w zw iązku z d rugą osobą - 70,2% odpow iedziało, iż jest w ta kim związku, n atom iast 29,8% nie jest.
Związki te mają charakter: form alny 49,2%, natom iast nieform alny w 50,8%. Tak więc prawie połow a naszych respondentów pozostaje w związkach formalnych.
Sform alizow ane zostały one przez: ślub kościelny w 90% przypadków, n a to m iast przez k o n trak t cywilny w 10% przypadków.
Na pytanie, skierow ane do respondentów pozostających w nieform alnych związkach, czyli do p o n a d połowy, czy zam ierzają sform alizow ać swój związek i w jaki sposób, 83% odpow iedziało, że poprzez ślub konkordatow y, 5,3% poprzez ślub cywilny, a nie zam ierza 11,7%.
Czy resp o n d en ci popierają życie w zw iązkach nieform alnych, w idać n a ro z kładzie następujących danych: odpow iedzi tw ierdzącej udzieliło n a m 66,5%, n ato m iast przeczącej 33,5%. C o jest w ażne, badani uważają, że związek niefo r
m alny jest w stępem do m ałżeństw a w 77,5% przypadków , n ato m iast w 22,5%
jego alternatyw ą.
Ciekawie wyglądają odpow iedzi na pytanie o przestrzeganie praw d w iary usta
lonych przez Kościół w spraw ach: wiary, w ychow ania dzieci, spraw m ałżeńskich, kilka razy w roku: 23,7%, raz do roku: 10,2%.
Czy uczęszczasz do kościoła
10,2% 3,3%
4 2,0%
polityki, oraz planow ania rodziny. M ożliwe były w tych kategoriach trzy w ybo
ry odpow iedzi: zawsze, zależnie od sytuacji oraz wcale. Poniższa tabela pokazuje nam d o konane wybory.
Czy uważa Pan(i), że ludzie powinni przestrzegać prawd wiary ustalonych przez Kościół?
Lp. Dotyczy Zawsze Zależnie od sytuacji Wcale
W ybór m eto d planow ania rodziny, stosow anych przez naszych respondentów , to: przedstaw ia zam ieszczony poniżej wykres. W diagram ie tym respondenci dekla
rują: zakaz aborcji - 18,8%, dostępność w przypadku zagrożenia życia lub zdrow ia m atki - 65,2%, po konsultacji - 7,4%, na życzenie - 8,6%.
Czy uważa Pan(i), iż aborcja powinna być
Nasi ankietow ani, pytani o to, co jest celem zw iązku m ałżeńskiego, odpow ie
dzieli: prokreacja - 22,3%; satysfakcja em ocjonalna - 59,3%; ucieczka o d sam o t
ności - 17,2%; inne (jakie?) - 17,2%.
W śród „innych” odpow iedzi znalazły się m iędzy innym i takie, jak: m iłość, sta
bilizacja, szczęście, budow anie i rozwój rodziny, w spólne życie, dzielenie sm utków i radości, w ychow anie dzieci, bezpieczeństw o oraz seks.
Poparcie dla związków p a r hom oseksualnych wyraziło 38,7%, natom iast 61,3%
jest ich przeciw nikam i. Podobnie też wygląda poparcie dla propozycji zalegalizo
wania takich związków. O dsetek popierających jest identyczny jak w pytaniu p o przednim , czyli 38,7%, natom iast nie w yraża takiego poparcia 61,3%.
W ażną kw estią z p u n k tu w idzenia funkcji religijnej w rodzinie jest stopień poparcia dla związków osób „m ieszanych religijnie”. O dsetek popierających jest bardzo wysoki - 88%, b rak takiego poparcia w yraża 12%. A przecież sytuacja taka oznaczać m oże konflikt w realizacji funkcji religijnej w rodzinie, bądź w jej znacz
nym osłabieniu. Tak w ysoki stopień tolerancji m usi zastanowić.
B ezpośrednio m oże się to wiązać ze stopniem akceptacji dla rejestracji tzw.
związków konsensualnych, czyli kohabitantów .
Z uwagi n a to, iż w kilku krajach UE pary konsensualne, czyli związki niefor
m alne m ają możliwość rejestracji w urzędach m iejskich (m erostw ach), p o stan o wiłyśmy zapytać naszych respondentów o akceptację takich rozwiązań.
Stopień akceptacji takiej idei, jak i b raku poparcia dla niej rozkłada się prawie rów nom iernie i wynosi: tak: 50,4%, nie: 49,6%.
Nasz sondaż testow ał także taki istotny w skaźnik w ychow ania w rodzinie i re
alizacji jej funkcji religijnej, jakim m oże być zaangażow anie w działalność parafii.
Jednak uzyskane przez nas w yniki potw ierdziły to, o czym w iadom o było z wcześ
niejszych raportów z badań, czyli niew ysoki stopień potw ierdzenia swojego zaan
gażow ania w działalność parafii. Takie zaangażow anie zadeklarow ało tylko 6,7%
badanych, natom iast jego b rak aż 93,3%.
76 Maria Beyga-Cegiotka, A nna W achowiak
Podobne do w yników innych badaczy są rów nież odpow iedzi uzyskane przez nas n a tem at czytelnictw a prasy katolickiej. Nie czyta jej wcale aż 79,6% badanych, czasam i „zagląda” 19,2%, natom iast tylko 1,2% czyta często.
Innym sposobem rozw ijania zakresu funkcji religijnej w rodzinie i pogłębiania religijnego życia duchow ego m ogą być dyskusje w rodzinie n a tem aty religijne.
Na pytanie, czy w dom ach naszych respondentów m ają one miejsce, od p o wiedzi wyglądały następująco: częste dyskusje m iały m iejsce tylko w 2% dom ów badanych, czasam i w 69,5%, n ato m iast wcale takich dyskusji nie prow adzi się w aż 28,5% rodzin badanych.
Na pytanie, czy nasi respondenci - ci z nich, którzy mają dzieci - ochrzcili je, od
powiedzi wyniosły: tak - 39,4%, nie 3,5%, natom iast 57,1% problem ten nie dotyczył.
Zatem w grupie tych, którzy m ieli dzieci, aż 91% ochrzciło je, lecz rów nież nie
m al 10% nie uczyniło tego. Z daniem naszych respondentów , pow ody decydujące o tym , że ludzie chrzczą swoje dzieci, w ynikają z: przekonań religijnych według 53,9%, siły tradycji zdaniem 57,5%, n ato m iast z presji społecznej i konform izm u zdaniem 26%, oraz innych (w ybory nie sum ują się do stu z p o w odu m ożliwości d okonania w yborów w ielokrotnych).
Odpow iedzi te świadczą wyraźnie, iż u po n ad połow y badanych rytualizm , a nie wiara, jest pow odem chrzczenia dzieci, więc potw ierdza się i w tym przypadku za
rzut A ndrzeja Sicińskiego o nieśw iadom ym heretyzm ie, bądź o katolicyzm ie obrzę
dowym, rytualnym . Zresztą wcześniejsze badania W ojciecha Świątkiewicza (1984) prow adzone u progu lat osiemdziesiątych XX wieku n a G órnym Śląsku, które ja skrawo pokazały ten problem , wskazują na jego znaczną aktualność w naszym so n dażu. Zapytałyśm y również naszych respondentów, jak m ogliby określić znaczenie religii w życiu swojej rodziny. W proponow anych wyborach posłużyłyśm y się skalą Likerta. Uzyskane wyniki wyglądają następująco: - zdecydowanie duże 7%, duże 29,3%, dość duże 33,6%, dość słabe 18%, słabe 6,6%, dla 5,5% zdecydowanie słabe.
W ybór najważniejszych w artości w życiu respondentów przedstaw ia się n a stępująco (nasi respondenci m ogli typow ać aż 6 w artości, które ich zdaniem są najważniejsze):
W artości Udzielonych odpowiedzi U dział procentow y z N
wartości rodzinne 202 78,9%
sukces materialny 74 28,9%
szerokie kontakty 20 7,8%
stabilizacja życiowa 95 37,1%
sława 1 0,4%
poważanie u ludzi 19 7,4%
etyczne życie 22 8,6%
udanyseks
p r z y j e m n o ś c i życiowe
życie, w którym robimy coś dla innych przyjaźń_____________________
miłość __________________
d zieci
26 22
25 155 232 190
10,2 %
1,6%
9,8%
60,5%
90,6%
74,2%
wartości religijne 65 25,4%
u d a n e małżeństwo 189 73,8
k a rie ra zawodowa 126 49,2%
k a r ie r a naukowa 21 8,2%
p o d ró ż e 41 16,0%
Przedostatnie z pytań dotyczyło sposobu postrzegania przez naszych resp o n dentów, na czym polega sukces w życiu m ałżeńskim i rodzinnym . Nasi badani m ogli dokonać w yboru trzech z 12 znajdujących się n a liście w artości i utw orzyć w ten sposób w łasny szereg rangowy. D okonane w ybory prezentuje poniższa tabela.
W artości Udzielonych odpowiedzi U dział procentow y z N
na życiu w zgodzie z w arto ściam i
religijnym i 34 13,4%
na p o czu ciu bezpieczeństw a 128 50,4%
na sp ełn ien iu religijnej n o rm y (po w o łan ia
życiowego człow ieka) 2 0,8%
inne 3 1,2%
n a satysfakcji uczuciow ej z m ałżeń stw a 117 46,1%
na sp e łn ie n iu w m iłości 117 46,1%
n a p o sia d an iu dzieci 123 48,4%
n a życiu n a d o b ry m po zio m ie 45 17,7%
n a trw ało ści m ałżeń stw a 94 37,0%
n a d o c h o w an iu w iern o ści 73 28,7%
n a p o w ażan iu u ludzi 9 3,5%
n a u n ik n ię c iu sam o tn o ści 13 5,1%
7 8 Maria Beyga-Cegiołka, Anna W achowiak
Z trzech respondentów , k tórzy zaznaczyli odpow iedź „inne”, dw óch odpow ie
działo, że sukces w życiu m ałżeńskim i ro dzinnym polega „na um iejętności roz
m ow y i słuchania” oraz „na partnerstw ie i przyjaźni”.
O statnie pytanie sondow ało dostrzeganie przez respondentów zw iązku p o m iędzy sukcesem w m ałżeństw ie a w artościam i religijnymi.
Prawie połow a naszych respondentów odpow iedziała, iż tru d n o powiedzieć, czy istnieje ta k zw iązek (aż 49,4% w skazań). O dpow iedź przeczącą w ybrało 18,4%, n atom iast tylko co trzeci resp o n d en t dostrzegł taki związek (32,2%).
PODSUMOWANIE
A ksjologiczny i ontologiczny w ym iar w yborów związanych z m ałżeństw em i rodziną, n a podstaw ie uzyskanych przez nas w yników sondażu, pokazuje, że przekonanie respondentów , że są osobam i religijnym i nie przekłada się bezp o średnio na dokonyw ane w ybory zw iązane z m ałżeństw em i rodziną. O bszar roz
bieżności jest bardzo szeroki. Przyw iązanie do K ościoła jako instytucji nie idzie w parze ze stosow aniem się do jego zaleceń. Głębsza analiza pokazuje wybiórczość tej wiary, jej płytki, czasam i konform istyczny charakter. Z atem tylko niewielki procent respondentów okazałby się praw dziw ym i katolikam i w rozum ieniu Koś
cioła. Liberalizm , „inteligentna wiara” przew artościow uje orientacje, decyduje, że zasady Kościoła dotyczące w yborów m ałżeńsko-rodzinnych nie są wcale oczyw i
ste dla naszych respondentów , nierzadko są to w ybory „pod p rą d ”. Kondycja re
ligijna odzw ierciedlona w tych w yborach m usi budzić refleksje p o d o b n e do tych, którym i podzielił się A ndrzej Siciński w „Z nakach C zasu” w 2009 roku. Czy więc ci „niepełni katolicy” to ju ż w ojujący heretycy? A jednocześnie, co m ożem y zrobić, aby um ocnić nadzieję, k tórą p okładam y w rodzinie, wielką nadzieję Europy!?
ANEKS
dr Maria Beyga-Cegiołka
prof. nadzw. dr hab. Anna Wachowiak
Nasza ankieta jest częścią projektu badawczego: M iędzy przym usem a w ybo
rem. M oralne dylem aty m ałżeństw i rodzin w Polsce, stanow iącą zarazem sam o
dzielną część.
Państw a udział w tej ankiecie pozw oli nam n a sform ułow anie odpow iedzi na postaw ione problem y i hipotezy badaw cze w naszej konceptualizacji bad ań oraz umożliwi szersze w yjaśnienie problem atyki określonej w tytule badań.
A NKIETA
K tórą drogą? Aksjologiczny i ontologiczny w ym iar w yborów związanych z m ałżeństw em i rodziną w Polsce.
1. Czy jesteś osobą wierzącą?
□ tak
□ nie
2. Czy uczęszczasz do kościoła?
□ tak
□ nie
3. Czy uczęszczasz do kościoła wraz z rodziną?
□ tak, z rodziną
□ nie, sam
□ w c a le
4. Czy uczęszczasz do kościoła:
□ częściej niż raz w tygodniu
□ raz w tygodniu
□ raz w miesiącu
□ kilka razy w roku
□ raz do roku
5. Czy jest Pan(i) w związku z drugą osobą?
□ tak
□ nie (przejdź do pytania: 9) 6. Czy jest to związek:
□ formalny
□ nieform alny (przejdź do pytania: 8)
7. Czy Pana(i) związek został sformalizowany poprzez:
□ ślub kościelny (konkordatowy)
□ ślub cywilny (przejdź do pytania: 9) 8. Czy zamierza Pan(i) sformalizować swój związek?
□ tak, poprzez ślub konkordatowy
□ tak, poprzez ślub cywilny
□ nie zamierzam
9. Czy popiera Pan(i) życie w związku nieformalnym?
□ tak
□ nie
10. Czy uważa Pan(i), że związek nieformalny jest wstępem do małżeństwa, czyjego alternatywą?
□ wstępem D alternatywą
11. Czy uważa Pan(i), że ludzie powinni przestrzegać prawd wiary ustalonych przez Kościół:
1) dotyczących wiary
□ zawsze
□ zależnie od sytuacji
□ wcale
2) dot. wychowania dzieci
□ zawsze
□ zależnie od sytuacji
□ wcale
3) dot. spraw małżeńskich
□ zawsze
□ zależnie od sytuacji
□ wcale 4) dot. polityki
□ zawsze
8 0 Maria Beyga-Cegiołka, Anna W achowiak
□ zależnie od sytuacji
□ wcale
5) dot. planowania rodziny
□ zawsze
□ zależnie od sytuacji
□ wcale
12. Jakie metody planowania rodziny Pan(i) stosuje?
□ prezerwatywa
□ stosunek przerywany
□ pigułka antykoncepcyjna
□ kalendarzyk
□ inny sposób
□ brak współżycia
13. Czy uczęszczał Pan(i) na lekcje religii?
□ wcale
□ nieregularnie
□ regularnie
14. Czy uważa Pan(i), iż aborcja powinna być:
□ zakazana
□ dostępna w przypadku zagrożenia życia lub zdrowia matki
□ po konsultacji
□ na życzenie
15. Co jest Pana(i) zdaniem celem związku małżeńskiego?
□ prokreacja
□ satysfakcja em ocjonalna
□ ucieczka od samotności
□ inne (jakie?)...
16. Czy popiera Pan(i) związki par homoseksualnych?
□ tak
□ nie (przejdź do pyt. 18)
17. Czy uważa Pan(i), iż należałoby w Polsce zalegalizować takie związki?
□ tak
□ nie
18. Czy popiera Pan(i) związki osób „mieszanych religijnie”?
□ tak
□ nie
82 M aria Beyga-Cegiotka, Anna W achowiak
19. Czy Pan(i) zdaniem należałoby (wzorem francuskim) umożliwić rejestrację par nieformalnych w Urzędach Stanu Cywilnego?
□ tak
□ nie
20. Czy angażuje się Pan(i) w działania parafii?
□ tak
□ nie
21. Czy czyta Pan(i) prasę katolicką?
□ tak, często
□ tak, czasami
□ nie
22. Czy prowadzicie Państwo w rodzinie dyskusje na tematy religijne?
□ tak, często
□ tak, czasami
□ nie, wcale
23. Czy ochrzcił Pan(i) swoje dzieci?
□ tak
□ nie
□ nie dotyczy
24. Czy ludzie Pana(i) zdaniem chrzczą swoje dzieci z powodu:
□ przekonań religijnych
□ siły tradycji
□ presji społecznej (konformizmu)
□ inne (jak ie?)...
25. Jak określiłby Pan(i) znaczenie religii w życiu swojej rodziny?
□ zdecydowanie duże
□ duże
□ dość duże
□ dość słabe
□ słabe
□ zdecydowanie słabe
26. Jakie wartości życiowe są w Pana(i) życiu najważniejsze? (wybierz 6 wartości z podanej poniżej listy i ponumeruj je - od wartości najbardziej, do najmniej cenionych)
□ wartości rodzinne
□ przyjaźń
□ miłość
□ dzieci
□ wartości religijne
□ udane małżeństwo
□ kariera zawodowa
□ kariera naukowa
□ podróże
□ sukces materialny
□ szerokie kontakty
□ stabilizacja życiowa
□ sława
□ poważanie u ludzi
□ etyczne życie
□ udany seks
□ przyjemności życiowe
□ życie, w którym robimy coś dla innych
27. Na czym Pana(i) zdaniem polega sukces w życiu małżeńskim i rodzinnym?
(wybierz trzy z wymienionych możliwości umieszczonych na liście poniżej, według swoich preferencji)
□ na życiu w zgodzie z wartościami religijnymi
□ na satysfakcji uczuciowej z małżeństwa
□ na spełnieniu w miłości
□ na posiadaniu dzieci
□ na życiu na dobrym poziomie
□ na trwałości małżeństwa
□ na dochowaniu wierności
□ na poważaniu u ludzi
□ na uniknięciu samotności
□ na poczuciu bezpieczeństwa
□ na spełnieniu religijnej norm y (powołania życiowego człowieka )
□ inne (jak ie?)...
28. Czy dostrzega Pan(i) związek sukcesu w małżeństwie z wartościami religijnymi?
□ tak
□ nie
□ trudno powiedzieć
METRYCZKA Płeć:
□ kobieta
□ mężczyzna
W iek :
□ 19-24
□ 25-29
□ 30-34
□ 35-39
□ powyżej 40
Zawód:...
Miejsce zamieszkania:
□ wieś
□ miasteczko i osada typu miejskiego (do 5 tys. mieszkańców)
□ małe miasto (od 5-20 tys. mieszkańców)
□ średnie miasto (powyżej 20 tys. mieszkańców do 100 tys.)
□ miasto powyżej 100 tys. mieszkańców
□ duże miasto (powyżej 500 tys. mieszkańców)
Bardzo dziękujemy za wypełnienie ankiety!
8 4 Maria Beyga-Cegiołka, Anna W achowiak
Ewa Budzyńska
Uniwersytet Śląski w Katowicach