Partnerstwo w rodzinie; deklaracje a rzeczywistość

W Polsce partnerski podział obowiązków ma nadal w większym stopniu cha­

rakter oczekiwań i deklaracji niż rzeczywistego wzorca zachowań.

Praca zawodowa

Większość kobiet opowiada się za partnerskim modelem rodziny, w którym mąż i żona tyle samo czasu poświęcają pracy zawodowej i w równym stopniu zajmują się domem i dziećmi. Oczywiście nadal są zwolenniczki tradycyjnego podziału ról w rodzinie - z pracującym zawodowo mężem, którego zarobki wy­

starczają na utrzymanie rodziny, i żoną prowadzącą gospodarstwo domowe oraz

Zadowolenie z pracy jest na tyle silne, że ponad połowa pracujących mężatek nie zrezygno­

wałaby z pracy zawodowej nawet wtedy, gdyby mąż zarabiał wystarczająco, aby utrzymać rodzinę na zadowalającym poziomie (GUS 1997).

Świadczy o tym status społeczny kobiet aktywnych i biernych zawodowo. Zauważyć można wzrost odsetka opowiadających się za większym szacunkiem dla kobiet pracujących: z 48% (w 1993) do 71% (1996). O tym, że kobiety pracujące i bierne zawodowo jednakowo są szanowane, było prze­

konanych 23% respondentek z 1996 roku (podczas gdy w 1993 r. - 41%) (GUS 1997).

61

opiekującą się dziećmi i wychowującą je. Część woli model pośredni, w którym pracują i mąż, i żona, ale mąż przede wszystkim poświęca się pracy, kobieta przyjmuje na siebie dodatkowo obowiązki domowe i opiekuńcze (CBOS 1997b;

Balcerzak-Paradowska, red., 2003). Można więc zaryzykować tezę, że partner­

stwo w dostarczaniu środków utrzymania rodzinie (partnerstwo wobec pracy za­

wodowej) spotyka się z coraz szerszym poparciem, z mniejszym - partnerstwo w obowiązkach domowych i rodzinnych.

Również w deklaracjach mężczyzn przeważa pogląd, że żona powinna mieć takie same szanse zawodowe, a prowadzeniem domu i opieką nad dziećmi mał­

żonkowie powinni się dzielić (Firlit-Fesnak 1997). Poglądy te modyfikowane są wówczas, gdy ocenie podlega własna rodzina. Wówczas mężczyźni częściej pod­

kreślają, że praca zawodowa żon nie powinna zakłócać normalnego rytmu funk­

cjonowania rodziny, a oni - nie powinni być zanadto angażowani w sprawy domu.

Akceptacja pracy zawodowej żon wyrażana przez mężów przejawia się także w poglądzie, że okresowa dezaktywizacja, spowodowana np. opieką nad dziećmi, może przynieść negatywne skutki w postaci utraty pracy oraz braku możliwości rozwoju zawodowego. Należy zgodzić się z badającą ten problem G. Firlit- Fesnak, że „przypuszczalnie troska o rozwój zawodowy żon związana jest z uznaniem roli ich pracy zawodowej w kształtowaniu bezpieczeństwa socjalnego rodziny”.

Postawy te ulegają zmianom, gdy pojawia się problem bezrobocia. Wówczas do głosu dochodzą poglądy, że kobiety mające dobrze zarabiających mężów, nie powinny pracować. Oznacza to, że mężczyźni opowiadają się za istnieniem dla nich preferencji w sytuacji braku miejsc pracy.

Poglądy na pracę zawodową żon weryfikowane są również pod wpływem możliwości uzyskania przez mężczyznę wysokich dochodów. Zwiększa się wów­

czas grono zwolenników tradycyjnej pozycji kobiety w rodzinie: matki i żony prowadzącej gospodarstwo domowe. Inny pogląd w tej sprawie wyrażały kobiety.

W sytuacji wysokich zarobków męża znacznie mniej kobiet zrezygnowałoby z pracy i poświęciło się wyłącznie rodzinie. Bardziej popularna była chęć ograni­

czenia wymiaru czasu pracy zawodowej.

Bezrobocie modyfikuje poglądy na temat pracy zawodowej kobiety i znacze­

nia tej pracy dla życia rodziny. Bezrobotne kobiety uważają, że ich praca jest źródłem dochodów zapewniających środki utrzymania rodziny częściej niż męż­

czyźni. Mężczyźni w większym stopniu przypisują dochodom z pracy kobiet osiągnięcie wyższego poziomu życia. Różnice te mogą być odbiciem poglądów, zgodnie z którymi praca mężczyzny jest podstawowym źródłem dochodów rodziny.

Kobiety częściej niż mężczyźni postrzegają że praca zawodowa zwiększa aspira­

cje kulturalne i edukacyjne oraz możliwości dalszego kształcenia (Graniewska 2001).

Obowiązki domowe

Drugą sferą układów partnerskich (bądź ich braku) małżonków jest sfera obowiązków domowych (partnerstwo wobec obowiązków domowych), związa­

nych z funkcjonowaniem gospodarstwa domowego i rodziny. Przejawia się to przede wszystkim w sferze decyzji odnoszących się do ważnych aspektów życia.

62

W i ę k s z o ś ć małżeństw podejmuje wspólnie decyzje w sprawach ekonomicznych,

o r g a n i z a c j i życia rodzinnego i wychowania dzieci (GUS 1994)'

Jak wspomniano, deklaracje mężczyzn, iż prowadzenie domu i opieka nad dziećmi powinna być podzielona między dwoje partnerów, modyfikuje życie.

Zaangażowanie mężczyzny dotyczy głównie opieki nad dzieckiem. Ojciec sta­

nowi drugą po matce osobę z rodziny, która sprawuje całodzienną opiekę nad dzieckiem. W prawdzie czas poświecony tym zajęciom przez ojców jest dwu­

krotnie krótszy niż czas matek, ale ich udział w obowiązkach opiekuńczych nie ma ju ż charakteru sym bolicznego (Firlit-Fesnak 1997; GUS 1998). To, co pozostaje dom eną kobiet, to codzienne prace związane z prowadzeniem go­

spodarstwa domowego: przygotowywanie posiłków, zmywanie naczyń; robie­

nie zakupów. M ężowie włączają się do tych prac znacznie rzadziej, chociaż można zaobserwować pozytywne przemiany w tym zakresie (GUS 1994). Bar­

dziej partnerski obraz podziału obowiązków domowych wyłania się z badania G. Firlit-Fesnak. W edług opinii samych mężów ich udział w pracach domowych wynosił 40%. Znaczna część badanych wyraziła jednak krytyczną opinię na temat swojego wkładu w prace domowe. Spowodowane to było zbytnim obcią­

żeniem obowiązkami zawodowymi. Ta krytyczna ocena świadczy o budzeniu się świadomości potrzeby współudziału mężczyzn w obowiązkach domowych i ewentualnym otwarciu się na zwiększenie swojego udziału w pracach związa­

nych z funkcjonowaniem gospodarstwa domowego, w przypadku odciążenia ich

o d wypełniania innych powinności (prawdopodobnie związanych z pracą za­

w o d o w ą ) .

Praca zawodowa kobiet w pewnym stopniu modyfikuje tradycyjny podział ról w rodzinie. W prawdzie nadal to one są obciążone pracami domowymi, ale też częściej wspierane są pom ocą ze strony męża (także dzieci).

Czy pozostawanie bez pracy (bezrobocie) zmienia postawy wobec zaanga­

żowania się w obowiązki domowe? Stan taki, mimo zaabsorbowania staraniami 0 uzyskanie pracy, stwarza rezerwy czasowe, które mogą być przeznaczone na zajęcia domowe. Z badań wynika, że bezrobocie członka rodziny nie przynosi żadnych lub niewielkie zmiany w zakresie podziału obowiązków domowych.

Bezrobotne kobiety w sytuacji braku pracy w większym stopniu angażują się w obowiązki domowe niż bezrobotni mężczyźni. Znaczną ilość czasu poświę­

canego poprzednio na pracę zawodową starają się poświęcić pracom domowym 1 opiece nad dziećmi. To zwiększone zaangażowanie stanowi swoistą terapię wobec negatywnych zmian w samopoczuciu, spowodowanych utratą pracy i brakiem poczucia bezpieczeństwa socjalnego (Balcerzak-Paradowska, Sta­

szewska 1992; Graniewska, Kołaczek, Strzelecka 1992; Balcerzak-Paradowska, red., 2001).

Czynnikami sprzyjającymi partnerstwu w tych obszarach jest wyższy poziom wykształcenia 1 młodszy wiek kobiet (biorąc pod uwagę wysoki stopień homogeniczności małżeństw pod wzglę­

dem tych cech - również mężczyzn).

63