RYNKU USŁUG KOSMETYCZNYCH
4.1. Pierwsze kosmetyki na świecie
Kosmetyki towarzyszyły ludzkości od zarania dziejów, a zainteresowanie nimi rosło wraz z rozwojem cywilizacji. Ludzie, chcąc poprawić swój wygląd, stosowali różne preparaty, które dzisiaj – przynajmniej w części – nazwać moglibyśmy kosmetykami, a do produkcji których wykorzystywali występujące zwykle w bliskiej okolicy natu-ralne składniki.
W starożytnym Egipcie preparaty takie (czyli ówczesne kosmetyki) stały się nieodłącz-ną częścią troski o zdrowie i higienę zarówno wśród mężczyzn, jak i kobiet. Maści stoso-wano do oczyszczania i zmiękczania skóry, natomiast do ochrony przed niesprzyjającymi warunkami atmosferycznymi (jak słońce czy suchy wiatr) używano różnych olejków i kre-mów. Malowano przede wszystkim skórę i włosy, do czego używano takich barwników jak henna (sporządzana z liści i pędów lawsonii bezbronnej) czy „(…) kohol (proszek an-tymonowy zrobiony najprawdopodobniej z galenitu, siarczanu ołowiu, malachitu, rozdrob-nionego siarczku antymonu i węgla drzewnego lub sadzy)”155. Warto dodać, że „Egipcja-nie przywiązywali dużą wagę do higieny, o czym świadczy obecność łazienek w domach bardziej zamożnych obywateli. Zamiast mydła używano oleju roślinnego lub zwierzęcego zmieszanego ze sproszkowanym wapnem palonym oraz odpowiednim dodatkiem zapa-chowym”156. W starożytnym Egipcie (a więc już ok. 2500 lat p.n.e.) „przemysł perfume-ryjny” stał się swoistym rodzajem sztuki, z którą zaznajomieni byli jednak tylko nieliczni, zwykle związani z duchowieństwem. Wiadomo też, że „(…) perfumy produkowane były w świątyni mieszczącej się w mieście Dendera, na co wskazują płaskorzeźby obrazujące proces ekstrakcji oraz destylacji odpowiednich olejków”157. Składniki typu: mirra, rumia-nek, lawenda, roża, lilia, aloes, mięta, oliwa z oliwek i olej sezamowy, były podstawą przy produkcji większości perfum, które wykorzystywano do balsamowania zmarłych i związa-nych z tym rytuałów religijzwiąza-nych. Olej cedrowy był uważany za najświętszy ze wszystkich olejów destylowanych i używany przede wszystkim do mumifi kacji. Wierzono bowiem, że tylko pięknie pachnąca osoba może być przyjęta po śmierci przez bogów.
Grecy znali i powszechnie używali takich produktów jak perfumy, olejki, maści kosmetyczne czy farby do włosów. Słynęli z eksportu tych towarów w regionie Morza Śródziemnego, a handel maściami, olejkami i innym ówczesnymi „kosmetykami” sta-nowił ważny element tamtejszej gospodarki. Greccy kupcy zdominowali rynek dzięki szerokiemu zastosowaniu opakowań i pojemników, w których przechowywano kremy oraz perfumy.
Rzymskim kanonem piękna była blada skóra, dlatego też stosowano różnego ro-dzaju zabiegi, takie jak maseczki na bazie miodu, mirry, nasion, octu czy rozdrob-nionej kredy, których celem było wybielenie cery. Pielęgnacja przeciwzmarszczkowa opierała się na oślim mleku i łabędzim tłuszczu. Rzęsy oraz brwi przyciemniano sadzą.
Sądzono również, że zaróżowione policzki, kontrastujące z jasną karnacją, są oznaką dobrego zdrowia. W tym celu najczęściej stosowano cynober (siarczek rtęci), czerwo-ny ołów (tlenek ołowiu) i czerwoną kredę. Należy zaznaczyć, że dwa pierwsze barw-niki były powszechnie używane pomimo ich toksycznych właściwości158. Do kąpieli wykorzystywano zaś lawendę, która miała zapobiegać ewentualnym infekcjom.
155 M. Cegłowski, G. Schroeder (2011), Związki metali jako barwniki w kosmetykach, [w:] Kosmetyki – chemia dla ciała, red. G. Schroeder, Cursiva, Kostrzyn, s. 198.
156 Ibidem, s. 198.
157 Ibidem.
158 M. Cegłowski, G. Schroeder (2011), Związki metali jako barwniki…, op. cit., s. 199.
Na kartach biblijnych znaleźć można również informację na temat znaczenia medycyny oraz kosmetyki u Żydów. Do namaszczania ciała wykorzystywano olejki, balsamy oraz pachnidła, które sporządzano z rośliny o bardzo intensywnym zapa-chu, określanej jako „krzew Mojżesza”. Księga Estery zawiera wzmiankę na temat stosowania kosmetyków159:
A gdy przychodziła kolej na każdą dziewczynę, aby pójść do króla Aswerusa, pod koniec jej pobytu, wedle prawa kobiet, to jest po dwunastu miesiącach – ponieważ wtedy dni ich namasz-czenia kończyły się, sześć miesięcy olejkiem mirrowym, a sześć miesięcy balsamami i kosmety-kami kobiecymi – wtedy dopiero dziewczyna szła do króla. Wszystko, czego zażądała, dawano jej, aby mogła to wziąć ze sobą do domu króla.
Z kolei „[z] innych ksiąg Biblii można dowiedzieć się o kosmetykach do pielęgna-cji ciała, sporządzonych z różnorodnych gatunków roślin – na przykład hyzopu, alo-esu, macierzanki, tymianku, a także surowców, głównie olejkowych, takich jak kora cynamonowca chińskiego”160.
W Chinach (najprawdopodobniej) wynaleziono pierwszy lakier do paznokci. Pro-dukowano go na bazie żelatyny, wosku pszczelego, gumy arabskiej oraz białka jaj.
Z czasem używano także mieszaniny sporządzonej z utartych płatków kwiatów róży lub storczyka, która po wyschnięciu barwiła paznokcie na kolory od różowego po czer-wony. Bogatsi Chińczycy natomiast przyozdabiali paznokcie złotem bądź srebrem161.
Renesans to okres upowszechnienia się kosmetyków. W tamtym okresie ich uży-wanie stało się bardzo modne. Kwestiami związanymi z urodą coraz bardziej inte-resowali się również mężczyźni, którzy niejednokrotnie doradzali w tych kwestiach kobietom. Dworskie panny zaopatrywały się w maści, które miały zapewnić im gład-ką cerę. Zapanowała też moda na jasne włosy oraz ciemne brwi. Włosy rozjaśniano wywarem na bazie rumianku, zaś brwi przyciemniano palonym korkiem. Popularne stało się także stosowanie różnego rodzaju olejków i pudrów. Szlachcianki natomiast opierały swoją pielęgnacje na produktach naturalnych, takich jak woda różana czy sok z ogórków. Chcąc zachować delikatne dłonie, stosowano okłady na bazie gorczycy, tartego jabłka i gorzkich migdałów.
Również w okresie baroku przywiązywano dużą wagę do wyglądu. Zdaniem histo-ryków moda na stosowanie kosmetyków przyszła do Polski prawdopodobnie z Francji i Włoch. Jasna cera była w tamtym okresie oznaką wyższości, dlatego też szlachcianki usuwały z twarzy piegi, plamy oraz nadmierne owłosienie, stosując rozmaite maści i olejki. Aby ukryć ciemny kolor skóry, nakładano puder na bazie ołowiu i kredy bądź w formie pasty z dodatkiem octu i białka jaj. Dopełnieniem makijażu były różowe
159 Księga Estery (2014), [w:] Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Pallottinum, Poznań, s. 558.
160 B. Sawicka, D. Skiba, B. Bienia (2016), Surowce i praktyki kosmetyczne – badania i dowody naukowe od starożytności do nowoczesności, [w:] Rośliny w nowoczesnej kosmetologii, Wydawnictwo Akademickie Wyższej Szkoły Społeczno-Przyrodniczej, Lublin, s. 3.
161 M. Cegłowski, G. Schroeder (2011), Związki metali jako barwniki…, op. cit., s. 199-200.
policzki, które uzyskiwano, nakładając barwiczek czerwony. Także w okresie rokoka kobiety powszechnie dążyły do poprawienia swojej urody, jednak rodzaj stosowanych kosmetyków uzależniony był wówczas w głównej mierze od ich sytuacji materialnej.
Zamożne damy swoją pielęgnację opierały na drogich olejkach, pudrach i importo-wanych perfumach, zaś wiejskie dziewczyny bazowały na naturalnych składnikach, takich jak mleko, serwatka czy sok z buraków.
Rewolucja przemysłowa umożliwiła produkcję kosmetyków na skalę masową, jed-nak z powodu braku pewności co do ich składu, wiele osób wciąż tworzyło je w domu.
Mydło potaniało, a klasa średnia zaczęła mieć w swoich domach łazienki. Kult jasnej cery trwał nadal, a dużą popularnością cieszył się japoński puder ryżowy, powodujący wybielanie skóry. Producenci kosmetyków pracowali nad coraz to nowszymi pastami i kremami wybielającymi, które były w stanie spełnić wymagania kobiet. W tamtych czasach nie znano lekarstwa na ospę wietrzną i inne choroby pozostawiające ślady na skórze, dlatego też powstałe blizny maskowano balsamem brzozowym. Do nabycia były również róże w kremie, kredki do brwi i warg, odżywki do twarzy, środki do depi-lacji oraz modny wówczas talk. W branży kosmetycznej coraz śmielej działała prekur-sorka nowoczesnej kosmetologii Harriet Hubbard Ayer. Ta XIX-wieczna amerykańska dziennikarka i protofeministka swoją przygodę z kosmetykami rozpoczęła w trakcie pobytu w Paryżu, kupując w jednej z tamtejszych aptek receptę na krem do twarzy i rozpoczynając jego masową produkcję w pierwszej fi rmie produkującej kosmetyki w USA (Recamier Toilet Preparations), którą założyła już w 1886 r.
Początek XX w. to okres, gdy na rynku pojawia się pierwsza seria perfum autor-stwa jednego z najsłynniejszych perfumiarzy w historii kosmetologii162, pochodzącego z Korsyki François Coty’ego. Wkrótce na rynek kosmetyków wkracza także urodzo-na w Krakowie Heleurodzo-na Rubinstein. W czasie swojej podróży do Australii ogromnym zainteresowaniem cieszył się jej krem do twarzy, który wyprodukowała domowym sposobem. Jako pierwsza wyróżniła trzy typy cery: suchą, tłustą i normalną, a w 1910 r. otworzyła nowoczesny salon kosmetyczny w Londynie. Po I wojnie światowej na-stała moda na makijaż, który stał się obowiązkowym „elementem” życia codziennego dbającej o swój wygląd kobiety. Malowanie ust oraz pudrowanie twarzy stało się po-wszechne. Z czasem powstawały coraz to bardziej wyszukane produkty kosmetyczne, które mogły dłużej zachowywać trwałość dzięki nowym substancjom konserwującym.
Wraz ze wzrostem poziomu życia kobiety mogły pozwolić sobie na coraz więcej ko-smetyków. Na rynek kosmetyków wkroczyli też dwaj inni prekursorzy nowoczesnej kosmetologii: urodzony w Zduńskiej Woli Maksymilian Faktorowicz (a właściwie Maksymilian vel Michaił Faktor, vel Faktorowicz), założyciel fi rmy Max Factor, oraz amerykański biznesmen i fi lantrop Charles Haskell Revson, który założył fi rmę Re-vlon. Pierwszy upowszechnił mocny makijaż oraz harmonię barw, która była pomocna
162 Por. Online: https://perfumy.pl/10-najslynniejszych-perfumiarzy-swiata-i-ich-najwybitniejsze-dziela-blog-pol-1600939337.html (6.04.2021).
kobietom przy określaniu typu kolorystycznego, natomiast drugi wprowadził na rynek lakier do paznokci, z czasem też poszerzając ofertę o szminki do ust. Obecnie fi rmy produkujące kosmetyki prześcigają się w produkcji coraz to nowych i lepszych pro-duktów, które stały się nieodzownym elementem życia każdego człowieka.