Wybrane czynniki warunkujące świadczenie usług kosmetycznych Stale obserwowany jest intensywny rozwój rynku usług kosmetycznych, tak w

aspek-cie zakresu oferowanych usług, jak i wielkości generowanych dochodów⁷⁶. Istniejące regulacje prawne nie nadążają za dynamicznymi zmianami i nie zapewniają wystar-czającej ochrony klientom, ale także – co w wielu opracowaniach jest całkowicie po-mijane – pracownikom tego sektora. Rosnące wykorzystanie inwazyjnych procedur kosmetycznych w Wielkiej Brytanii i brak spójnych ram prawnych najdobitniej wy-brzmiały w Raporcie Keogha z 2013 roku⁷⁷. Raport ten – oprócz rzeczowej, choć moc-no krytycznej analizy sytuacji medyczmoc-no-prawnej zabiegów kosmetycznych o charak-terze chirurgicznym i niechirurgicznym w Wielkiej Brytanii – zawierał między innymi zalecenia dotyczące poprawy bezpieczeństwa osób stosujących takie zabiegi.

Jak wskazują późniejsi badacze⁷⁸, część z zaleceń B. Keogha – tak w Wielkiej Brytanii, skąd raport pochodzi, jak i w innych krajach Unii Europejskiej (nie wy-łączając Polski) – nadal pozostaje niespełniona. Podstawowe jego punkty dotyczyły kontroli bezpieczeństwa niektórych produktów stosowanych w procedurach kosme-tycznych, wymagań dla osób wykonujących zabiegi oraz środków umożliwiających klientom rozpoznanie praktyków posiadających odpowiednie kwalifi kacje i doświad-czenie. Szybki rozwój branży i wprowadzane coraz to nowe procedury (np. osocze bo-gatopłytkowe, PRP, fi bryna bogatopłytkowa, FRP czy nici liftingujące, Aptos, Spring Thread i DPO) sprawiają, że problemy naświetlone w raporcie Keogha stają się z cza-sem, paradoksalnie, coraz bardziej aktualne.

Obserwatorzy rynku usług kosmetycznych są zgodni, że działania regulacyjne związane z tym rynkiem powinny zmierzać do stworzenia bezpiecznych warunków p rzede wszystkim dla klientów, ale także pracowników przedsiębiorstw świadczących usługi kosmetyczne⁷⁹. Brytyjska organizacja Nuffi eld Council on Bioethics stoi na sta-nowisku, że rosnąca łatwość stosowania zabiegów kosmetycznych zasługuje na bar-dziej szczegółowe rozważania etyczne⁸⁰. Kwestie związane z zapewnieniem procedur kosmetycznych dotyczą szerokiego zakresu podmiotów społecznych⁸¹:

 praktyków bezpośrednio wykonujących zabiegi kosmetyczne,

 dostawców aparatury i kosmetyków,

 klientów i potencjalnych klientów będących odbiorcami tych procedur,

76 Por. Online: https://www.statista.com/statistics/467845/uk-enterprises-of-beauty-treatment-facilities-by-turnover/ (28.10.2018).

77 Review of the Regulation of Cosmetic Interventions. Final Report. Online: https://assets.publishing.

service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/fi le/192028/Review_of_the_Regu-lation_of_Cosmetic_Interventions.pdf (28.10.2018).

78 Por. Cosmetic procedures: ethical issues, Nuffi eld Council on Bioethics. Online: http://nuffi eldbio-ethics.org/wp-content/uploads/Cosmetic-procedures-full-report.pdf (28.10.2018).

79 Ibidem.

80 Ibidem.

81 Ibidem.

 podmiotów odpowiedzialnych za wytwarzanie produktów i opracowywanie no-wych procedur kosmetycznych,

 specjalistów od marketingu, promowania i ułatwiania dostępu,

 mediów i wielu innych.

Ważnym tematem, zarysowującym się w raporcie Keogha⁸², jak i w prawodaw-stwie wielu krajów europejskich, jest trudność w precyzyjnym i spójnym rozróżnieniu między procedurami terapeutycznymi, kosmetycznymi i kosmetologicznymi, a tak-że wyszczególnienie procedur stricte medycznych (wykonywanych wyłącznie przez osoby posiadające prawo wykonywania zawodu lekarza) i niemedycznych (wykony-wanych także przez przedstawicieli innych zawodów). W niektórych przypadkach ta sama procedura może zostać podjęta albo w celach terapeutycznych, albo w celu poprawy wyglądu⁸³. Różnicę stanowi motywacja klienta, a nie charakter procedury i forma jej przebiegu⁸⁴. Często nie ma wyraźnych linii podziału między procedurami oferowanymi przez lekarzy medycyny estetycznej, dermatologów i kosmetologów.

Znakomita większość usług (zabiegów) kosmetycznych wykonywana jest w sekto-rze prywatnym. Dokładne dane na temat wielkości rynku usług kosmetycznych są trudne do jednoznacznego określenia ze względu na jego rozdrobnienie oraz wymogi doty-czące sprawozdawczości i tajemnicy handlowej⁸⁵. Ważnym czynnikiem napędzającym rynek usług kosmetycznych i kosmetologicznych jest oferowanie alternatyw mniej in-wazyjnych w stosunku do chirurgii plastycznej i medycyny estetycznej, czyli tworzenie i wprowadzanie lub – jak to się dzieje w wielu przypadkach – przenoszenie produktów i procedur z sektora czysto medycznego⁸⁶ do gabinetów kosmetologicznych.

Przedstawiciele różnych dziedzin i dyscyplin naukowych, badający wpływ gwał-townego rozwoju rynku usług kosmetycznych (kosmetologicznych) na różne grupy społeczne, wskazują wiele zagrożeń dla tego sektora⁸⁷. Jednym z najczęściej wska-zywanych niebezpieczeństw jest fakt, że w żadnym kraju Unii Europejskiej nie ma

82 Review of the Regulation of Cosmetic Interventions…, op. cit.

83 Por. Cosmetic procedures: ethical issues…, op. cit.

84 Ibidem.

85 Próbę oszacowania wielkości tego rynku, niezależnie od badań własnych zaprezentowanych w części badawczej monografi i, przedstawiono w rozdziale trzecim.

86 Na przykład: zabiegi z wykorzystaniem osocza bogatopłytkowego – czyli tzw. wampirzy lifting, zamrażanie tłuszczu – czyli kriolipoliza jako niechirurgiczna alternatywa dla liposukcji, stosowanie wypeł-niaczy i botoksu w nowych obszarach ciała, w tym w uszach, kolanach, stopach i dłoniach.

87 Cosmeticprocedures: ethicalissues…, op. cit.; P. Trojanowska (2014), Seksualizacja dzieci i młodzieży – przyczyny, przejawy, konsekwencje i propozycje przeciwdziałania, „Dziecko krzywdzo-ne. Teoria, badania, praktyka”, Vol. 13 (2), s. 55-78; M. Kölch, Y. Izat (2015), Aesthetic/Plastic Sur-gery in Children as Seen from the Perspective of Child and Adolescent Psychiatry and Psychotherapy,

“Handchirurgie, Mikrochirurgie, plastische Chirurgie”, Vol. 47 (6), s. 343-347. Online: http://dx.doi.

org/10.1055/s-0035-1565088 (30.11.2018); G. Singh, M. Hankins, A. Dulku, M.B. Kelly (2006), Psycho-social aspects of botox in aesthetic surgery, “Aesthetic Plastic Surgery”, Vol. 30 (1), s.71-76.

ustawowych kontroli dostępu do procedur kosmetycznych dla młodzieży, chociaż obowiązują ustawowe minimalne ograniczenia wiekowe (18 lat) w przypadku innych zabiegów związanych z wyglądem, takich jak na przykład tatuaże czy piercing.

Różne grupy potencjalnych klientów gabinetów kosmetycznych są zaintereso-wane rozmaitymi procedurami zmieniającymi wygląd, przy czym najczęściej są one powiązane wspólną ideą: klienci chcą „pasować” do konkretnej grupy rówieśniczej (czy innej, która z jakiegoś powodu jest „trendy”). Powody przeprowadzenia procedur kosmetycznych obejmują najczęściej⁸⁸:

 chęć uzyskania młodszego wyglądu,

 dążenie do osiągnięcia subiektywnie rozumianej „normalności”,

 nadzieję na poprawę siebie lub poprawę samoakceptacji własnego ciała,

 dążenie do osiągnięcia lub utrzymania sukcesu zawodowego,

 negację lub dostosowywanie się do „ideałów” społecznych i kulturowych.

Zidentyfi kowano wiele modeli i źródeł wpływu na zachęcanie do stosowania pro-cedur kosmetycznych. Podobnie wygląda sytuacja odwrotna: istnieją różne czynniki, które zniechęcają potencjalnych klientów do korzystania z usług kosmetycznych i ko-smetologicznych. Wśród najważniejszych wymienia się⁸⁹:

 wpływ i postawy rodziny, przyjaciół i środowiska rówieśniczego,

 wpływ celebrytów, mediów, mediów społecznościowych i pornografi i,

 obawy dotyczące płci i związków,

 doświadczenie bycia prześladowanym, dyskomfort fi zyczny,

 zmiany wyglądu wygenerowane w czasie ciąży,

 cena procedur kosmetologicznych i estetycznych.

Klienci często wybierają zabiegi, które w ich mniemaniu są „dostępne”. Proces decyzyjny jest ułatwiony, gdy dany zabieg jest znany (media, środowisko rówieśnicze) i niedrogi. Inne przyczyny wyboru lub zaniechania wynikają z konkretnych wydarzeń lub osobistych doświadczeń⁹⁰.

88 Cosmetic procedures: ethical issues…, op. cit.

89 Ibidem; J. Kozaczyńska (2017), Uzależnienia od zabiegów medycyny estetycznej, „Studia Gdań-skie. Wizje i rzeczywistość”, Vol. 14, s. 233-249; J. Newerli-Guz, A. Rybowska, R. Sterczyński (2014), Luksusowe usługi kosmetyczne i medycyny estetycznej w opinii konsumentów, „Handel Wewnętrzny”, Vol.

4 (351), s. 251-262; M. Ankiel, A. Kuczyńska (2017), Wyznaczniki satysfakcji klientów korzystających z usług medycyny estetycznej, „Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach”, nr 330, s. 7-15; P. Ratajczak, D. Golwiej, K. Kus, T. Zaprutko, E. Nowakowska (2016), Mezoterapia mikroigłowa – ocena skuteczności, „Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu”, Vol. 4 (49), s. 377-385; Online: https://doi.org/10.20883/ppnoz.2016.23 (30.11.2018).

90 Cosmetic procedures: ethical issues…, op. cit.; M. Kölch, Y. Izat (2015), Aesthetic/Plastic Surgery in Children as Seen from the Perspective of Child and Adolescent Psychiatry and Psychotherapy, “Hand-chirurgie, Mikro“Hand-chirurgie, plastische Chirurgie”, Vol. 47 (6), s. 343-347. Online: https://doi.org/10.1055 /s-0035-1565088 (30.11.2018).

Większość klientów korzystających z zabiegów kosmetycznych zgłasza zadowo-lenie z wyników pierwszej podjętej procedury⁹¹. Efekty obejmują przede wszystkim poprawę samooceny i poczucie większej atrakcyjności. Ankietowani zgłaszają rów-nież, że w wyniku podjętych działań estetycznych otrzymują pozytywne komentarze od innych⁹². Brak jest jednak na dzień dzisiejszy wyników badań, które pozwalałyby ocenić długookresową satysfakcję klientów z wykonanych na ich rzecz usług kosme-tycznych.

Podobnie jak w przypadku każdej innej interwencji związanej z ludzkim ciałem, zabiegi kosmetyczne wiążą się z pewnym ryzykiem, także fi zycznym. Szkody fi -zyczne mogą powstać w wyniku stosowania specyfi cznych produktów w procedurze zabiegowej, przez niedostateczny poziom wiedzy i/lub praktyki u osoby wykonu-jącej zabieg lub z nieodłącznego ryzyka związanego z procedurą (infekcja, krwa-wienie, niepożądane reakcje na stosowane znieczulenie). Ryzyko poszczególnych procedur jest w większości przypadków określone przez producenta. Znakomita większość tych komplikacji generuje stosunkowo niewielką dawkę dyskomfortu, a ich działanie jest tymczasowe, inne jednak mogą być bardziej znaczące i dłuż-sze. Klient powinien zostać poinformowany o zakresie i częstościach występowania poszczególnych działań niepożądanych i komplikacji zabiegowych⁹³. Często infor-macje te przekazywane są łącznie ze zgodą na zabieg, a jej podpisanie stanowi jed-nocześnie dowód zapoznania się klienta z treścią dokumentu. Warto też dodać, że konsekwencje prawne wynikające z dopuszczenia się błędu w sztuce będą inne dla kosmetologa, a inne dla lekarza⁹⁴.

2.3. Uczestnicy rynku usług kosmetycznych