Podstawowe obszary regulacji rachunkowości w sprawie wartości godziwej według MSSF 13

148

IASB podaje kilka powodów wydania MSSF 13. Za główny powód podaje zmniejszenie złożoności i zwiększenie spójności w stosowaniu standardów pod-czas pomiaru wartości godziwej. Wiele MSSF wymaga lub zezwala podmiotom zmierzyć lub ujawnić wartość godziwą aktywów, zobowiązań, lub instrumentów kapitałowych, ale przed wydaniem MSSF 13 poradnictwo, w jaki sposób można zmierzyć wartość godziwą było ograniczone, a w niektórych przypadkach wy-tyczne był sprzeczne. MSSF 13 konsoliduje i wyjaśnia wskazówki, w jaki spo-sób mierzyć wartość godziwą. Ponadto IASB uważa, że nowe ujawnienie pomo-że użytkownikom lepiej ocenić techniki wyceny i nakłady stosowane do pomiaru wartości godziwej. Wydanie MSSF 13 stanowi część odpowiedzi IASB na wnioski G20 w obliczu kryzysu finansowego. Powodem wydania MSSF 13 było także zwiększenie konwergencji z US GAAP, które zostały również zmie-nione przez FASB. IASB i FASB pracowały razem, aby zapewnić, że „wartość godziwa” ma takie samo znaczenie w MSSF i US GAAP, a ich odpowiedniki wartości godziwej oraz wymogi dotyczące ujawniania informacji są takie same.

3. Podstawowe obszary regulacji rachunkowości w sprawie wartości godziwej według MSSF 13

MSSF 13 stanowi, że wartość godziwa powinna być tak określona, aby nie zaistniały korzystne efekty sprawozdawcze do sprzedaży wycenianego składnika według wartości godziwej. Dlatego też, jeżeli zaistnieją specyficzne warunki, które nie mają zastosowania przy wycenie danego składnika w wartości godzi-wej, należy je uwzględnić, szacując wartość godziwą danego składnika. Na przykład instrumenty zobowiązaniowe lub kapitałowe mogą posiadać szczegól-ną cechę, taką jak jakość kredytowa emitenta. Dotyczy to szczególnie produk-tów strukturalnych, odsprzedawanych przez instytucje finansowe kredyproduk-tów w tzw. opakowaniach zbiorczych pod nazwą na przykład sekurytyzacji. Cecha taka, jak jakość kredytowa kontrahenta, dotyczy w takich przypadkach tego podmiotu, który jest ostatecznie odpowiedzialny w kontrakcie za uregulowanie zobowiązań. Tak więc przy wycenie w wartości godziwej jednostka powinna wziąć pod uwagę ryzyko kredytowe (zdolność kredytową), a także wszelkie inne czynniki, które mogą wpływać na prawdopodobieństwo, że ostateczny obowią-zek płatności, wynikający z kontraktu, będzie lub nie będzie spełniony. Ważny jest także rodzaj zobowiązania – zobowiązanie finansowe czy niefinansowe, a także dodatkowe warunki wspierające jakość kredytową zobowiązań, czyli na przykład gwarancje i poręczenia.

Pomiar wartości godziwej przy użyciu obecnych technik jest wykonany w warunkach niepewności z powodu przepływów pieniężnych, w określaniu których wykorzystywane są szacunkowe, a nie określone kwoty. W wielu

przy-Wartość godziwa – skąd przyszła i dokąd zmierza?

149

padkach zarówno liczba, jak i terminarz przepływów pieniężnych są niepewne.

Nawet jeżeli w umowie są ustalone przepływy pieniężne, takie jak płatności z tytułu pożyczki, to i tak nie wiadomo, jakie istnieje ryzyko niewypłacalności dłużnika. Uczestnicy rynku generalnie mają prawo żądać naprawienia kompen-saty (to jest premii za ryzyko) ze względu na ponoszenie potencjalnych skutków niepewności, nieodłącznie związanej z przepływami pieniężnymi przypisanymi do danego składnika aktywów lub zobowiązania. Pomiar wartości godziwej powinien zawierać premię za ryzyko odzwierciedlającą taką kwotę, aby zapew-nić kontrahentom odszkodowanie za niepewność występującą w przepływach pieniężnych. W przeciwnym razie – według MSSF 13 – taka wycena aktywów lub zobowiązań nie będzie wiernie reprezentowała wartości godziwej. W niektó-rych przypadkach decydowanie o odpowiedniej premii za ryzyko może być trudne. Jednak stopień trudności sam w sobie nie jest wystarczającym powodem do tego, aby przy wycenie wykluczyć premię za ryzyko.

Ponadto wartości godziwe wycenianego składnika aktywów lub zobowią-zania mogłyby zostać naruszone, gdyby nastąpił znaczny spadek wielkości lub poziomu aktywności tego składnika aktywów albo zobowiązania w stosunku do normalnej aktywności rynkowej składnika aktywów lub zobowiązań (albo po-dobnych aktywów lub zobowiązań).

Jeżeli jednostka stwierdzi, że nastąpiło znaczne zmniejszenie aktywności dla danego składnika aktywów lub zobowiązania w stosunku do normalnej ak-tywności rynkowej składnika aktywów lub zobowiązań (albo podobnych akty-wów lub zobowiązań), dla potrzeb wyceny potrzebna jest dalsza analiza transak-cji lub kwotowanie ceny. Spadek wielkości lub poziomu aktywności na własną rękę nie może wskazywać, że cena transakcyjna lub kwotowana dotychczas cena nie odzwierciedla wartości godziwej lub że transakcje na tym rynku nie są upo-rządkowane. Aby określić, czy na podstawie dostępnych dowodów nastąpił znaczny spadek wykorzystania danego składnika aktywów lub zobowiązania, jednostka powinna ocenić znaczenie takich czynników jak:

(A) Istnienie kilku ostatnich transakcji.

(B) Możliwość, że notowania cenowe nie są tworzone przy użyciu aktualnych informacji.

(C) Różnorodność notowań cen zarówno w czasie, jak i wśród animatorów ryn-ku (np. niektóre wynegocjowane rynki).

(D) Wysoka korelacja wskaźników, które wcześniej były silnie skorelowane z wartością godziwą składnika aktywów lub zobowiązania z ostatnimi szacun-kami wartości godziwej danego składnika aktywów lub zobowiązania.

(E) Znaczny wzrost domniemanych premii za ryzyko płynności lub wskaźników wydajności zaobserwowanych transakcji lub notowanych cen w porównaniu z oszacowaniami jednostki na temat oczekiwanych przepływów pieniężnych, biorąc pod uwagę wszelkie dostępne na rynku dane na temat kredytów i innych.

Beata Dratwińska-Kania

  150

(F) Istnieje znaczny spadek aktywności lub brak na rynku nowych emisji posia-danych aktywów lub pasywów albo podobnych do posiaposia-danych aktywów lub pasywów.

(H) Niewielkie informacje są publicznie dostępne (np. dla transakcji, które mają miejsce na rynku podstawowym do głównego).

W odpowiedzi na kryzys finansowy IASB rozszerzyła zakres obligatoryj-nych ujawnień związaobligatoryj-nych ze stosowaniem wyceny w wartości godziwej, co ma pomóc użytkownikom zrozumieć wycenę w wartości godziwej, jej techniki oraz wpływ takiej wyceny na rachunek zysków i strat. Nadal obowiązują ujawnienia dotyczące wartości godziwej wymagane w innych standardach, m.in. MSSF 7.

W szczególności zwiększono zakres ujawnień w przypadku wyceny w wartości godziwej szacowanej w warunkach braku odniesienia do rynku (poziom trzeci hierarchii).

Podsumowanie

Prace nad ujednolicaniem regulacji rachunkowości w świecie stanowią po-ważne wyzwanie nie tylko organizacyjne, koncepcyjne, ale także polityczne.

Nietrudno zauważyć walkę o priorytet w stanowieniu zasad rachunkowości czy konieczność podporządkowania się systemowi regulacji o większych wpływach.

Trudno też nie docenić ogromu włożonej pracy i wysiłku wielu osób podejmują-cych próby scalania systemów regulacji rachunkowości w świecie. Mimo wielu głosów krytyki, wartość godziwa wraz z koniecznością niepewnych szacunków wyparła w wielu przypadkach wycenę po koszcie historycznym. Uzasadnieniem tej zmiany był argument większej użyteczności aktualnej wartości występującej na aktywnym rynku. MSSF 13 wprowadził zmiany konwergentne z uregulowa-niami US GAAP. Nadal jednak pozostały różnice między tymi dwoma syste-mami regulacji rachunkowości. W szczególności regulacje US GAAP nie wy-magają ilościowej analizy wrażliwości dla instrumentów finansowych, w przypadku których nie ma odniesienia do rynku, a także nie ma ograniczenia w uznawaniu zysków i strat dla tej kategorii bilansowej. Ponadto należy zauwa-żyć, że kierunek zmian regulacji rachunkowości w sprawie wyceny w wartości godziwej oddala się od cen rynkowych, które pierwotnie określone były jako docelowe. Zgodnie z nowymi regulacjami można, a nawet należy dokonywać korekt wartości godziwych (nawet cen rynkowych), jeżeli zaistnieją wskazane w regulacjach okoliczności podważające ogólnie wycenę uzyskaną w podsta-wowej procedurze. Należy postawić pytanie: jeżeli nie ceny rynkowe, to co bę-dzie stanowiło kierunek, do którego zmierza wycena w wartości godziwej? Py-tanie to wydaje się ważne zwłaszcza z tego powodu, że nie opracowano do tej pory istotnych procedur oceniających wiarygodność przyjętych przez przedsię-biorstwa założeń wyceny opartej na koncepcji wartości godziwej.

Wartość godziwa – skąd przyszła i dokąd zmierza?

151

Literatura

Accounting Theory. Vol. IV. Red. H.J. Wolk. Sage, London 2009.

Helin A., Sztuczyńska H., Wasilewska J.: Rachunkowość instrumentów finansowych.

ODDK, Gdańsk 2003.

King A.M.: Fair Value for Financial Reporting. Wiley, Canada 2006.

Międzynarodowy Standard Sprawozdawczości Finansowej 13: Pomiar w wartości go-dziwej. IASB 2012.

Street D.L., Shaughnessy K.A.: The Quest for International Accounting Harmonization:

A Review of the Standard Setting Agenda of the IASC, US, UK, Canada and Au-stralia 1973-1997. „The International Journal of Accounting” 1998, No. 33 (2). W:

Accounting Theory. Vol. IV. Red. H.J. Wolk. Sage, London 2009.

Subramani R.V.: Accounting for Investments. Vol. 1. Equities, futures and options.

J. Wiley and Sons, Singapore 2009.