DYLEMATY WOKÓŁ WARTOŚCI EKONOMICZNEJ I ICH ZNACZENIE WE WSPÓŁCZESNEJ NAUCE
2. Wielopłaszczyznowość pojęcia wartości ekonomicznej
Wśród wymienionych wcześniej określeń wartości wystąpiła wartość pod wieloma aspektami wyjątkowa, a mianowicie wartość ekonomiczna. Szczególna cecha14 tej wartości wynika z trudności jej jednoznacznego zdefiniowania. Prze-gląd literatury ekonomicznej, słowników specjalistycznych w tym nie pomaga.
Najczęściej pojawiają się poglądy prezentowane przez różnych autorów, w któ-rych podejmuje się problem wartości ekonomicznej w bezpośrednim odniesieniu do wartości aktywów, wraz z ich wskazaniem na ich wartość rynkową lub han-dlową. Takie podejście zawierają również encyklopedie15. Wartość ekonomiczna odzwierciedla oparty na analizie rynku osąd osoby przeprowadzony w stosunku do każdego składnika zasobów zaangażowanych w kierowaną przez nią działal-ność gospodarczą, to jest np.: rzeczy, systemów, praw i instrumentów finanso-wych, koncepcji różnych biznesowych rozwiązań, wiedzy, sposobów organizacji działań operacyjnych, różnych koncepcji zarządczych, rozwiązań metodycz-nych, relacji z klientami i wielu innych szeroko rozumianych zasobów gospo-darczych, co do możliwości uznania danego składnika za źródło generowania korzyści ekonomicznych16.
Uznanie danego składnika szeroko rozumianych zasobów, według określe-nia przytoczonego powyżej, za źródło generowaokreśle-nia korzyści ekonomicznych może nastąpić jedynie w przypadku stwierdzenia celowości wykorzystania tego zasobu i jest jednoznaczne z przyznaniem mu statusu zasobu posiadającego war-tość ekonomiczną. Jeżeli w wyniku powyższego stwierdzenia uzna się, że zasto-sowanie danego składnika zasobów przyczyni się finalnie do generowania wyż-szych korzyści ekonomicznych osiąganych przez przedsiębiorstwo niż od niego się oczekuje, to o takim składniku mówi się, że obok posiadanej wartości
12 L. Hostyński: Op. cit., s. 59.
13 Ibid., s. 58.
14 A. Karmańska: Op. cit., s. 142.
15 Mała encyklopedia ekonomiczna. PWE, Warszawa 1974, s. 888.
16 A. Karmańska: Op. cit., s. 143.
Dylematy wokół wartości ekonomicznej i ich znaczenie… 157
nomicznej do prowadzonej działalności gospodarczej wniósł dodatkową war-tość, czyli będzie tu mowa o ekonomicznej wartości dodanej. Wartość ekono-miczną rozpatruje się również na tle innych wartości. Zestawienie tych wartości zawiera tabela 2.
Tabela 2 Zestawienie wybranych pojęć wartości stosowanych w działalności gospodarczej
jednostki biznesowej
Wartość bieżąca Inaczej wartość zdyskontowana, wartość teraź-niejsza lub obecna, wyraża obecną wartość kwoty pieniężnej, której posiadanie lub wpływ wystąpią w przyszłości. Obliczenie tej wartości wymaga zastosowania techniki dyskontowania.
Biznesu w działaniu To wartość przedsiębiorstwa rozpatrywanego jako funkcjonująca na rynku organizacja i uwzględniająca całokształt atrybutów ważnych w tym działaniu.
Ekonomiczna Wartość wyrażająca zdolność aktywów do
dostarczania ich posiadaczowi strumieni wol-nych przepływów pieniężwol-nych, po opodatko-waniu, ustalana przy założeniu, że wykorzystu-je on aktywa w sposób najbardziej
produktywny. Przepływy te mogą wynikać z różnych form zysków, z określonych płatności umownych, z częściowej lub całkowitej likwi-dacji aktywów w pewnym punkcie w przeszło-ści.
Firmy, tak zwany goodwill Wartość ta w powszechnym rozumieniu utoż-samiana jest z nadwyżką wartości biznesu ponad wartość jego aktywów i ze zdolnością do takiego zastosowania aktywów, które tworzy dodatkowe zyski. Wartość ta ma dwa aspekty.
Aspekt majątkowy ukierunkowany jest na ustalenie nadwyżki wartości przedsiębiorstwa jako całości nad sumą wartości aktywów netto możliwych do zidentyfikowania w danym biznesie. W aspekcie dochodowym wartość firmy to wyrażona w pieniądzu zdolność przed-siębiorstwa do generowania zysków większych niż przeciętne w branży.
Wartość godziwa To tak zwana wartość sprawiedliwa, uczciwa, rzetelna. Jej zakwalifikowanie nie jest jedno-znaczne. W najogólniejszym rozumieniu to wartość wyznaczona w trakcie swobodnych negocjacji między dysponującymi pełnym zakresem informacji stronami transakcji. W ta-kim rozumieniu wartość ta nie jest tożsama ze sprawiedliwą wartością rynkową. W węższym znaczeniu – wartość ta wywodzi się z prawa ukierunkowanego na dążenie do ustalenia
Tomasz Lis 158
Cd. tabeli 2
„sprawiedliwych” cen na różnego rodzaju dobra i usługi publiczne oraz dążenie do okre-ślania „sprawiedliwych” podatków od nieru-chomości. Przez długi czas wartość godziwa była utożsamiana z wartością odtworzeniową lub wartością zamiany. Niektórzy uważają, że wartość sprawiedliwa nie jest tożsama z warto-ścią rynkową. Ma ona zastosowanie do transak-cji nieodbywających się na otwartym (aktyw-nym) rynku, co oznacza, że kupujący nie jest w stanie pozyskać analogicznego dobra od innych oferentów, a sprzedający nie ma możli-wości żądania najwyższej ceny. W takich przy-padkach wyceniający powinien brać pod uwagę wartość subiektywną właściciela, ocenianą zarówno z pozycji sprzedającego, jak i kupują-cego. Inni uważają, że najlepszą podstawą ustale-nia wartości godziwej są ustaleustale-nia pochodzące z aktywnego rynku w postaci aktualnych cen rynkowych danego składnika aktywów. W jeszcze innym znaczeniu to wartość utożsamiana z proce-durami estymacji wartości bilansowej.
Wartość likwidacyjna Wiąże się z decyzją o likwidowaniu części lub całości aktywów przedsiębiorstwa i oznacza wpływy ze sprzedaży aktywów na istniejącym rynku, po uwzględnieniu kosztów związanych z doprowadzeniem do transakcji sprzedaży.
Wartość księgowa netto Wartość odnosząca się do aktywów i pasywów przed-siębiorstwa określająca generalnie poziom ich warto-ści i ujęta w bilansie zgodnie z przyjętą w rachunko-wości koncepcją wiernego i rzetelnego obrazu.
Wartość podatkowa To wartość aktywów będąca konsekwencją przepisów podatkowych.
Wartość odtworzeniowa Wartość odnosząca się generalnie do aktywów trwałych. To kwota niezbędna do zastąpienia nowymi istniejących aktywów trwałych.
Wartość rezydualna Zwana końcową lub zrealizowaną netto, war-tość rynkowa składnika aktywów ustalana na koniec jego ekonomicznego okresu użytkowania, pomniejszona o koszty demontażu i likwidacji.
Wartość utraty Wartość odpowiadająca cenie, jaką przedsię-biorstwo byłoby skłonne zapłacić, aby uniknąć utraty danego składnika aktywów.
Wartość z wyceny Wartość składnika aktywów ustalona przez organ zewnętrzny dla własnych celów tego organu.
Wartość z kapitalizacji rynkowej To wartość wszystkich wyemitowanych akcji przedsiębiorstwa.
Źródło: Opracowanie na podstawie: D. Zarzecki: Op. cit., s. 25-38; E.A. Hendriksen, M.F. van Breda: Teoria rachunkowości. PWN, Warszawa 2002, s. 285-286, 380, 498-503; Encyklopedia rachunkowości. Red.
M. Gmytrasiewicz. LexisNexis, Warszawa 2005, s. 779-783; A. Karmańska: Op. cit., s. 143.
Dylematy wokół wartości ekonomicznej i ich znaczenie… 159
Przegląd tych wybranych pojęć wartości uzmysławia trudności towarzyszą-ce użyciu pojęcia wartości, a przecież nie wymieniono w powyższej tabeli jesz-cze pojęć typu wartość inwestycji, wartość nieodłączna, wartość początkowa, wartość szacunkowa czy wartość właściciela. Na tle tych rozważań w przywo-ływaniu wartości ekonomicznej istnieje pewna trudność, ponieważ pojęcie to czasem w literaturze jest utożsamiane z terminami: wartość zaktualizowana, wartość bieżąca, wartość rynkowa, handlowa. Oznacza to zatem, jak szeroki zakres zagadnień i płaszczyzn należy brać pod uwagę, by odnieść się do pojęcia wartość ekonomiczna.