Wybrane problemy wyceny w wartości godziwej – czy każda wartość jest godziwa?

Można przypuszczać, że w wielu jednostkach zastosowane zasady wyceny nie w pełni odzwierciedlają realną wartość składnika majątkowego, gdyż nie uwzględniono ich w obowiązujących w jednostce procedurach. Poza tym w oparciu o dane zaprezentowane w sprawozdaniach finansowych wielu jednostek gospodarczych można stwierdzić, że jeśli nawet przewidziano je w procedurach, to mając zbyt mało informacji, nie zastosowano ich w praktyce. Skoro tak, to jak dokonać weryfikacji tych informacji? Boleśnie te nieprawidłowości weryfikuje rynek w momencie dojścia transakcji do skutku.

W praktyce gospodarczej występują sytuacje przewartościowania, ale i nie-dowartościowania składników majątku, usług czy zobowiązań. Jedne i drugie są groźne dla jednostek gospodarczych. Oto kilka sytuacji, które to zilustrują.

1. Spółka dokonała aktualizacji wartości nieruchomości będących w jej po-siadaniu, wyceniając je w wartości godziwej, wykazując w rocznym sprawozda-niu finansowym za rok 2007 ich wzrost ze 105 mln PLN na 270,8 mln PLN.

Skutkowało to także wzrostem ceny rynkowej akcji tej spółki. Niestety, w kolej-nych latach nastąpił spadek ich wartości, co znalazło swoje odzwierciedlenie także w spadku wartości akcji tej spółki.

17 W sprawozdaniu widoczny jest efekt końcowy wyceny, nie wiemy, co złożyło się na takie jej ustalenie, a tym samym, w jakim zakresie i do jakich celów można ją wykorzystać. Nie wiemy, czy nie jest to wartość wykreowana w celu osiągnięcia określonego rezultatu przez zarządzają-cych, a tak naprawdę jest to tylko „pusty egzemplarz – falsyfikat”.

Joanna Wielgórska-Leszczyńska 120

2. Ceny akcji spółek notowanych na giełdach nie zawsze odpowiadają rze-czywistej ich wartości. Często są efektem asymetrii informacyjnej między za-rządem a inwestorami giełdowymi. Zarząd informuje np. o nowych inwesty-cjach, których realizacja powinna być bardzo zyskowna. Dzięki temu tworzona jest wizja wzrostu wartości, która pozwala na doraźne korzyści, jednak w dłuż-szej perspektywie może spowodować poważne spadki. Ta nowa wartość też może nie wynikać z sytuacji majątkowej i finansowej spółki, ale koniunktury na rynku. Będzie to niekorzystne zarówno dla spółki, jak i jej akcjonariuszy. Stąd można wnioskować, że wycena akcji będzie nieprawidłowa ze względu na pew-ne sezonowe efekty wyceny, błędpew-ne wyceny, chwiejność notowań¹⁸, a także anomalie występujące na rynku. Poza tym po długim okresie wzrostu wyceny aktywów następuje zwykle silniejsza lub słabsza korekta.

3. Jednostki, walcząc o realizację zamówień publicznych, niekiedy zaniżają ceny. Wynika to z faktu, że często najważniejszym kryterium oceny jest cena zaproponowana przez wykonawcę. W walce z jednostkami konkurencyjnymi tak starają się szacować wartość realizacji zamówienia, aby wygrać przetarg. Do-chodzi nawet do sytuacji, że zaproponowana cena jest uznawana za rażąco niską, czyli nierealistyczną, za którą wykonanie zamówienia nie jest możliwe. Stąd, w kontekście niniejszego opracowania, pojawia się wątpliwość co do tego, czy wartość, po jakiej dany oferent gotów jest wykonać zamówienie jest godziwa.

Wydaje się, że oferent powinien z należytą starannością dokonać oszacowania wartości realizacji zamówienia, uwzględniając w kalkulacji ceny rynkowe, ewentualne opusty, jakie może uzyskać od kontrahentów, a także własną polity-kę cenową i finansową.

Przedstawione powyżej sytuacje nie są przypadkami odosobnionymi. Po-dobnych jest wiele, dotyczą różnych jednostek gospodarczych i związane są z wykonywaną przez nie działalnością. Coraz częściej w dyskusjach pojawia się problem właściwej ceny za daną usługę czy składnik majątkowy, także wątpli-wości co do prawidłowątpli-wości jej ustalenia oraz godzenia się na cenę, która nie pokrywa kosztów wykonania danej usługi lub nabycia danego składnika. Tym samym padają pytania o jakość wykonania i rzetelność stron uczestniczących w transakcji. Niestety, pojawiają się one wówczas, gdy dochodzi do nieprawidłowości.

Podsumowanie

Wydaje się jednak, że zarówno wyceniający, jak i użytkownik informacji sprawozdawczej powinni mieć wspólne oczekiwanie, którym jest wierne od-zwierciedlenie rzeczywistej wartości składników majątku i zobowiązań. Czy

18 W tym przypadku mówi się o nieefektywnym rynku.

Determinanty wartości godziwej (Kiedy wartość jest godziwa?) 121

jednak wartość godziwa spełnia pokładane w niej nadzieje związane ze zmniej-szeniem luki między wartością księgową a wartością rynkową? Tak naprawdę definicja wartości godziwej bazuje na właściwej wartości rynkowej. Właściwa wartość rynkowa została określona jako „cena, po której majątek zmieniłby wła-ściciela przechodząc z rąk chętnego do jego sprzedaży sprzedawcy w ręce chęt-nego do kupna nabywcy w sytuacji, gdy ten pierwszy nie jest zmuszony do sprzedaży, a ten drugi nie jest zmuszony do kupna i obie strony zaznajomione są ze wszystkimi szczegółami transakcji. Ponadto, orzeczenia sądowe często stwierdzają, że zakłada się również, iż zarówno potencjalny nabywca jak i po-tencjalny sprzedawca mogą i chcą zawrzeć transakcję kupna-sprzedaży, oraz że są poinformowani o stanie majątku i znają realia rynkowe”¹⁹. Takie spojrzenie w stosunku do wartości godziwej widoczne jest w obecnych czasach²⁰.

Zaprezentowana w pracy analiza pozwala na stwierdzenie, że w większości sytuacji będzie występowała różnica między pierwotnie ujętą kwotą lub warto-ścią ujawnioną w sprawozdaniu finansowym a wartowarto-ścią możliwą do zaobser-wowania po dacie, na którą dokonano wyceny, czy dacie upubliczniania infor-macji sprawozdawczych. Tym samym uzasadnione jest twierdzenie, że wartość godziwa to wartość szacunkowa, która może ziścić się tylko w określonych wa-runkach. Pamiętać o tym muszą zarówno ustalający tę wartość, jak i korzystają-cy z informacji w niej zaprezentowanych.

Literatura

Burzym E.: Rachunkowość przedsiębiorstw i instytucji. PWE, Warszawa 1980.

Cornell B.: Wycena spółek. Metody i narzędzia efektywnej wyceny. LIBER, Warszawa 1999.

Gmytrasiewicz M.: Dyskusyjne metody ustalania i prezentacji wartości według Między-narodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej. Zeszyty Teoretyczne Ra-chunkowości, tom 53 (109). Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa 2009.

Messner Z., Pfaf J.: Rachunkowość finansowa. Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa 2004.

MSRF 540 Badanie wartości szacunkowych, w tym szacunków wartości godziwej i po-wiązanych ujawnień. W: Międzynarodowe Standardy Rewizji Finansowej i Kontroli Jakości. Tom I. Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, KIBR, IFAC, Warszawa 2009.

MSSF 13 Fair Value Measurement. IFRS Foundations, maj 2011.

Luty Z.: Wirtualny wymiar informacji finansowych. Artykuł dyskusyjny. Zeszyty Teore-tyczne Rachunkowości, tom 49 (105). Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, War-szawa 2009.

Przewodnik po MSSF 1. Zastosowanie MSSF po raz pierwszy. Deloitte, Warszawa 2006.

19 B. Cornell: Wycena spółek. Metody i narzędzia efektywnej wyceny. LIBER, Warszawa 1999, s. 6. Tak została w 1959 roku zdefiniowana właściwa wartość rynkowa przez urząd skarbowy.

Jak wiele z tej definicji jest w aktualnym brzmieniu wartości godziwej.

20 Przewodnik po MSSF 1. Zastosowanie MSSF po raz pierwszy. Deloitte, Warszawa 2006, s. 6.

Joanna Wielgórska-Leszczyńska 122

Skrzywan S.: Teoretyczne podstawy rachunkowości. PWE, Warszawa 1971.

Słownik terminów. W: Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej 2011.

Część A. Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, IFRS, Warszawa 2011.

Surdykowska S.T.: Niektóre aspekty wprowadzenia wartości godziwej do polskiego systemu rachunkowości rozważane w międzynarodowym kontekście. Zeszyty Teo-retyczne Rachunkowości, tom 4 (60). Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, War-szawa 2001.

Ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości. Dz.U. z 2009 r., nr 152, poz. 1223 z póź. zm.

Założenia koncepcyjne. W: Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej 2011. Część A. Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, IFRS, Warszawa 2011.

THE DETERMINANTS OF FAIR VALUE