Poziom wykształcenia ludności Śląska w 2011 roku

Pozytywnym procesem zmian w strukturze społeczno-zawodowej lud-ności wszystkich województw śląskich jest dynamiczny wzrost poziomu wy-kształcenia ludności. Lata 2002–2011 przyniosły w kraju wzrost udziału społe-czeństwa z wyższym wykształceniem z 10,1% do 17% wśród ludności w wieku 13 lat i więcej. Analogiczne dane dla Śląska wyniosły w 2002 roku 9,4% i 16%

w roku 2011 (1,2 mln osób). Dalszy proces wchodzenia na rynek pracy absol-wentów szkół wyższych i średnich będzie głównym czynnikiem rozwoju Ślą-ska i ogromną szansą modernizacji regionu śląskiego.

Czynnikiem rozróżniającym ludność według poziomu wykształcenia jest miejsce zamieszkania i pracy. Ludność wiejska i rolnicza posiada niższe wy-kształcenie od ludności miejskiej, szczególnie dużych miast (tab. 7, 8).

Tabela 7. Ludność w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia na Śląsku w 2011 roku (w tys.) Źródło: Raport z wyników. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011…, s. 146.

Tabela 8. Ludność w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia na Śląsku w 2011 roku (w procentach)

Województwo

Dolnośląskie 16,8 17,8 12,1 21,4 21,5

Opolskie 13,6 16,0 10,3 23,9 22,5

Śląskie 15,9 19,1 10,7 25,2 20,5

Ogółem 15,9 18,3 11,1 23,8 21,1

Źródło: obliczenia własne na podstawie Raport z wyników. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011…, s. 146.

Niekorzystny wpływ na sytuację demograficzną Śląska mają emigracje za-graniczne (tab. 9).

Tabela 9. Emigranci ze Śląska przebywający za granicą czasowo powyżej 3 mie-sięcy w 2011 roku

Województwo Ogółem przebywający

od 3 do 12 miesięcy

przebywający 12 miesięcy i więcej

Dolnośląskie 18 1468 45 634 135 833

Opolskie 10 7984 27 542 80 443

Śląskie 23 0944 51 523 179 421

Ogółem 520 396 124 699 395 697

Źródło: Migracje zagraniczne ludności. Narodowy Spis Ludności i Mieszkań 2011. Warszawa, GUS, 2013, s. 158.

Analiza kapitału ludzkiego według cech demograficznych wskazuje na istotny wzrost emigrantów przebywających za granicą w latach 2002–

2011. Szacunkowe dane na bazie spisu powszechnego z 2011 roku wskazu-ją, że za granicą kraju przebywało powyżej 3 miesięcy 289,4 tys. osób, w tym 216,2 tys. powyżej roku. Wśród emigrantów z kraju przeważają ludzie mło-dzi, dobrze wykształceni, w tym 22,8% z wyższym wykształceniem i 40,5%

ze średnim.

Do pozytywnych cech zasobów ludzkich Śląska należy zaliczyć wydłuża-nie się życia mieszkańców. Przestrzenne zróżnicowawydłuża-nie przeciętnego trwania życia wśród badanych województw śląskich charakteryzuje się pewnymi róż-nicami: opolskie wyróżnia się dłuższym przeciętnym życiem mężczyzn i ko-biet w miastach i na wsi (tab. 10, 11).

Tabela 10. Przeciętne trwanie życia na Śląsku w 2015 roku

Województwo Ogółem Miasta Wieś

mężczyźni kobiety mężczyźni kobiety mężczyźni kobiety

Dolnośląskie 73,2 81,0 73,4 81,1 72,6 80,6

Opolskie 73,8 81,4 74,2 81,4 73,5 81,2

Śląskie 73,0 80,3 72,8 80,0 73,5 81,3

Źródło: Bank Danych Lokalnych, https://bdl.stat.gov.pl/BDL/ [data dostępu: 15.11.2016].

Wykresy 1–3 ukazują zmiany w strukturze ludności w regionach śląskich według ekonomicznych grup wieku w latach 1995–2015.

Lata 1995–2015 przyniosły niekorzystny spadek udziału ludności w grupie przedprodukcyjnej i wzrost udziału ludności w grupie poprodukcyjnej (tab. 12, 13). Te niekorzystne sytuacje mają tendencję wzrostową aż do 2050 roku.

Tabela 11. Przeciętne trwanie życia mężczyzn na Śląsku w 1990, 1995, 2000, 2005, 2010 i 2015 roku

Województwa

Lata Mężczyźni Kobiety

dolnośląskie opolskie śląskie dolnośląskie opolskie śląskie

1990 65,70 66,50 65,77 74,67 74,86 74,21

1995 66,96 68,30 67,49 75,73 76,39 75,68

2000 68,84 70,74 69,55 77,59 78,17 77,18

2005 70,39 71,85 70,52 78,85 75,51 78,45

2010 71,70 73,00 71,60 80,20 80,40 79,70

2015 73,20 73,80 73,00 81,00 81,40 80,30

Wzrost 1991–2015 +7,50 +7,30 +7,20 +6,30 +6,50 +6,10 Źródło: Bank Danych Lokalnych, https://bdl.stat.gov.pl/BDL/ [data dostępu: 15.11.2016].

W latach transformacji ustrojowej (1990–2015) obserwujemy szybki spadek poziomu umieralności mężczyzn i kobiet we wszystkich regionach śląskich, za-równo w miastach jak i na wsi. Przeciętne trwanie życia mężczyzn wydłużyło się w województwie dolnośląskim, opolskim i śląskim o 6,6 lat. W badanym okresie obserwujemy istotny postęp w wydłużeniu się przeciętnego trwania życia na Śląsku. Badany obszar Śląska charakteryzuje się dużym zróżnicowa-niem przestrzennym problemów demograficznych, co można prześledzić na mapach 1–6, ilustrujących wybrane zjawiska i procesy demograficzne.

Wykres 1. Ludność w wieku przedprodukcyjnym w latach 1995–2015 w re-gionach śląskich (w procentach)

Źródło: Bank Danych Lokalnych, https://bdl.stat.gov.pl/BDL/ [data dostępu: 15.11.2016].

Wykres 2. Ludność w wieku produkcyjnym w latach 1995–2015 w regionach śląskich (w procentach)

Źródło: Bank Danych Lokalnych, https://bdl.stat.gov.pl/BDL/ [data dostępu: 15.11.2016].

Tabela 12. Ruch naturalny ludności w regionach śląskich w latach 1995–2015

Województwa

Wzrost lub spadek ludności w latach

1995–2015 (w %)

Przyrost naturalny w latach 1995–2015

Przyrost naturalny na 1000 mieszkańców

w 2015 roku

Dolnośląskie –2,8 –41 825 –1,8

Opolskie –8,9 –12 067 –2,2

Śląskie –6,9 –78 950 –1,9

Ogółem –5,8 –132 842 –1,9

Źródło: Bank Danych Lokalnych, https://bdl.stat.gov.pl/BDL/ [data dostępu: 15.11.2016].

Tabela 13. Wskaźnik obciążenia demograficznego w regionach śląskich w 2015 roku

Województwa

Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku

produkcyjnym

Ludność w wieku poprodukcyjnym na

100 osób w wieku przedprodukcyjnym

Ludność w wieku poprodukcyjnym na

100 osób w wieku produkcyjnym

Dolnośląskie 59,3 122,1 32,6

Opolskie 56,7 126,1 31,6

Śląskie 59,9 123,1 33,0

Ogółem 59,3 123,1 32,7

Źródło: Bank Danych Lokalnych, https://bdl.stat.gov.pl/BDL/ [data dostępu: 15.11. 2016].

Wykres 3. Ludność w wieku poprodukcyjnym w latach 1995–2015 w regio-nach śląskich (w procentach)

Źródło: Bank Danych Lokalnych, https://bdl.stat.gov.pl/BDL/ [data dostępu: 15.11.2016].

W ostatnich latach czynniki decydujące o odpływie ludności z kraju i przy-ciągające emigrantów stały się tak silne, że z punktu widzenia sytuacji demo-graficznej Śląsk osiągnął granice możliwości emigracyjnych (tab. 14).

Tabela 14. Migracja zagraniczna ludności w regionach śląskich w latach 1995–

2014

Województwa Saldo migracji zagranicznych w latach 1995–2014

Saldo migracji zagranicznych na 1000 mieszkańców w 2014 roku

Dolnośląskie –1 870 –0,6

Opolskie –1 569 –1,6

Śląskie –3 531 –0,8

Ogółem –6 970 –0,8

Źródło: Bank Danych Lokalnych, https://bdl.stat.gov.pl/BDL/ [data dostępu: 15.11.2016].

Przedstawione poniżej mapy obrazują zmiany w rozmieszczeniu ludności w latach 1945–2015 i typy struktur ludności w trzech grupach wieku dla 2015 roku oraz przestrzenne zróżnicowania struktur wieku. Charakterystycznym obrazem tych zmian jest wyraźny przyrost ludność w części województwa śląskiego i dolnośląskiego przy wyraźnym spadku w opolskim. Najwyższy przyrost ludności i kapitału ludzkiego z wyższym wykształceniem ma miej-sce na zapleczu dużych miast i aglomeracji. Obszary przygraniczne charakte-ryzują się spadkiem ludności. Śląsk opolski charakteryzuje się niskim udzia-łem dzieci i młodzieży.

KATOWICE

WROCŁAW OPOLE