Pracownicy i pracodawcy różnią się między sobą w ocenie istniejącego pra-wa regulującego zatrudnienie, które jest powiązane z ekonomiką rynku pracy.
Dla pracodawcy najważniejszą wartością jest wolność gospodarcza i autono-mia niezbędna dla funkcjonowania w sferze gospodarczej. Wartości te w oce-nie pracownika są czynnikiem umożliwiającym dominację jednostki siloce-niejszej ekonomicznie. Dla niego najważniejszą wartością jest socjalne zabezpieczenie (pracy), które z kolei pracodawca będzie odbierał jako ograniczenie funkcjo-nowania wolnego rynku. Ponieważ w istniejących warunkach społeczno-go-spodarczych nie jest możliwe zapewnienie pracy na całe życie, trzeba szukać środków zwiększenia zatrudnienia, dostosowanych do występujących uwa-runkowań systemowych. Jeżeli chodzi o ustawodawstwo, to jego zadaniem jest zabezpieczenie minimalnego zakresu uprawnień pracowniczych i od-powiednich obowiązków pracodawców, na zasadzie wzajemnej równowa-gi, zgodnie z zobowiązaniowym charakterem stosunku pracy. Normy pra-wa pracy – zgodnie z tymi założeniami – powinny umożliwić pracodawcom prowadzenie polityki zatrudnienia w skali mikro i optymalne zarządzanie personelem, bowiem to właśnie oni ponoszą ryzyko działalności gospodar-czej; stąd też postulaty odpowiedniego uelastycznienia prawa pracy, pozwa-lającego na podejmowanie adekwatnych decyzji w sprawach zatrudnienia.
W związku z tym układ stosunków pracy, określony przez prawo, powinien charakteryzować się tym, że pracodawcy mają zapewnioną swobodę działa-nia, której granice określa obowiązujące prawo, dające także ochronę pracow-nikom. Istotną rolę w takim ustroju pracy mogą odgrywają strony – podmioty zatrudnienia w ramach realizacji partnerstwa i współpracy. W ramach part-nerstwa państwo, jako uczestnik trójstronnych negocjacji, będąc jednocześnie podstawowym podmiotem polityki zatrudnienia, tworzy przesłanki dla kre-owania miejsc pracy, dążąc do ograniczenia bezrobocia oraz łagodzenia jego skutków. Należy dodać, że w ramach deregulacji uprawnień normotwórczych, które przewidują przepisy prawa w niektórych dziedzinach dotyczących sto-sunków pracy, może następować łagodzenie sprzeczności i kreowanie odpo-wiedniego zatrudnienia.
Zakończenie
W regulacji prawa konstytucyjnego ustalono podstawowe założenia dla realizacji założonych celów polityki zatrudnienia w ramach funkcjonującego modelu systemu gospodarczego, kształtowanego w oparciu o preferowane założenia oraz ustalenia, stanowiące podstawę działalności państwa, a nadto normatywy wynikające ze zobowiązań międzynarodowych 32. Problematyka zatrudnienia w ustawodawstwie charakteryzuje się niewielkim zakresem prze-pisów poświęconych bezpośrednio polityce zatrudnienia i rynku pracy. Pod-stawą kształtowania zatrudnienia jest wolność pracy oraz zobowiązanie pań-stwa do prowadzenia polityki pełnego i produktywnego zatrudnienia. Oprócz zasadniczych założeń dotyczących zatrudnienia w ustawodawstwie polskim przyjęto też inne zobowiązania podmiotów stosunków pracy, pozwalające na spełnienie przyjętych celów polityki zatrudnienia. Polityce pełnego zatrudnie-nia służą więc m.in. zasady powszechnej ochrony pracy i pomocy w uzyska-niu zatrudnienia. Stanowi to podstawowe wytyczne dla działalności podmio-tów pracy, organów i instytucji.
Przeobrażenia systemu prawnego zatrudnienia powinny obejmować sto-sowne założenia odnośnie zapewnienia większej efektywności gospodarowa-nia zasobami pracy, wpływanie na racjonalność zachowań uczestników pro-cesu pracy, przy poszanowaniu praw socjalnych. Zasadniczym warunkiem kształtowania pożądanego systemu zatrudnienia są jasne i stabilne przepi-sy prawne, uwzględniające specyfikę i potrzeby podmiotów gospodarczych, umożliwiające tworzenie odpowiednich możliwości działania pracodawcom i zapewniające stosowną ochronę pracownikom.
Wykaz cytowanej literatury Opracowania zwarte
Dolny E., Meller J., WiŚniewski Z.: Popyt i pracodawcy na rynku pracy w Polsce. Toruń, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, 1998.
DziaŁocha K.: Hierarchia norm konstytucyjnych i jej rola w rozstrzyganiu kolizji. W: Cha-rakter i struktura norm konstytucji. Red. J. TrzciŃski. Warszawa, Wydawnictwo Sej-mowe, 1997.
GÓral Z.: Prawo do pracy. Studium prawa polskiego w świetle porównawczym. Łódź, Wy-dawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 1994.
32 Bliżej K. DziaŁocha: Hierarchia norm konstytucyjnych i jej rola w rozstrzyganiu kolizji. W: Cha-rakter i struktura norm konstytucji. Red. J. TrzciŃski. Warszawa, Wydawnictwo Sejmowe, 1997, s. 79.
GÓral Z.: Rola prawa w przeciwdziałaniu bezrobociu. W: Społeczne aspekty bezrobocia. Red.
M. SeweryŃski, J. WojtyŁa. Katowice, Krajowa Rada Katolików Świeckich, Cen-trum Badawcze Społecznego Dialogu Pracy Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego w Katowicach, Wydawnictwo Uczelniane AE, 2002.
KryŃska E., Kwiatkowski E.: Podstawy wiedzy o rynku pracy. Łódź, Wydawnictwo Uni-wersytetu Łódzkiego, 2013.
Kwiatkowski E.: Bezrobocie. Podstawy teoretyczne. Warszawa, Państwowe Wydawnic-two Naukowe, 2002.
Licki J.: Prawo pracy PRL w zarysie. Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1964.
Patulski A.: Wolność pracy – próba ujęcia wielopłaszyznowego. Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1992.
Skąpski M.: Ochronna funkcja prawa pracy w gospodarce rynkowej. Kraków, Kantor Wy-dawniczy Zakamycze, 2006.
SkoczyŃski J.: Prawna ochrona wynagrodzenia za pracę. Warszawa, Biblioteczka Pracow-nicza, 1995.
Świątkowski A.: Zasady prawa pracy. Warszawa, Polskie Wydawnictwo Ekonomicz-ne, 1997.
Wichrowska-Janikowska E.: Nawiązywanie i rozwiązywanie umów o pracę. Toruń, Towa-rzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa „Dom Organizatora”, 1996.
WiŚniewski Z.: Kierunki i skutki deregulacji rynku pracy w krajach Unii Europejskiej. Toruń, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, 1999.
Opracowania czasopiśmiennicze
Baron-Wiaterek M.: Transformacja systemu zatrudnienia w działalności państwa. „Zeszy-ty Naukowe Politechniki Śląskiej. Organizacja i Zarządzanie” 2002, z. 8.
JoŃczyk J.: Spór o prawa socjalne prawa i wolności. „Rzeczpospolita”, 21.01.1993.
Komar A.: Prawo a gospodarka. „Ruch Prawniczy Ekonomiczny i Socjologiczny” 1982, nr 44, z. 4.
Liszcz T.: Zatrudnianie skazanych odbywających karę pozbawienia wolności. (Podstawowe za-gadnienia prawne). „Państwo i Prawo” 1989, nr 2.
Salwa Z.: Jaka rekodyfikacja?. „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 1999, nr 10.
Salwa Z.: Praca oraz prawa socjalne obywateli w przyszłej konstytucji. „Państwo i Prawo”
1990, nr 9.
Szubert W.: Prawo jako narzędzie polityki społecznej. „Polityka Społeczna” 1994, nr 4.
Wratny J.: Normy konstytucyjne a prawo pracy i zabezpieczenia społecznego. „Państwo i Prawo” 1990, nr 2.
Wronkowska S., ZieliŃski Z., ZiembiŃski Z.: „Zasady prawa” w perspektywie teorii pra-wa oraz szczegółowych nauk prawnych. „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjolo-giczny” 1974, z. 2.
ZieliŃski T.: Prawne aspekty polityki społecznej. W: Z problematyki prawa pracy i polityki socjalnej. T. 2. Red. T. ZieliŃski. Katowice, 1979.
Materiały źródłowe
Derlacz-Wawrowska M., Latos-MiŁkowska M.: Kodeks pracy. Komentarz w perspekty-wie europejskiej i międzynarodowej. Lex/el., 2013.
JaŚkowski K., Maniewska E.: Komentarz aktualizowany do Kodeksu pracy. Lex/el., 2015.
Perdeus W.: Rozdział I Przepisy wstępne. Komentarz do artykułu 10–183. W: Kodeks pracy.
Komentarz. Red. K.W. Baran. Lex/el., 2014.
Wykaz aktów prawnych
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku [Dz.U. nr 78, poz. 483 z późn. zm.].
Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pra-cy [Tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 645].
Konwencja nr 29 dotycząca pracy przymusowej lub obowiązkowej, przyjęta w Gene-wie dnia 28 czerwca 1930 roku [Dz.U. 1959, nr 20, poz. 122].
Konwencja nr 105 o zniesieniu pracy przymusowej, przyjęta w Genewie dnia 25 czerw-ca 1957 roku przez Konferencję Ogólną Międzynarodowej Organizacji Pracy [Dz.U. 1959, nr 39, poz. 240].
•
Streszczenie: W opracowaniu przedmiotem analizy uczyniono normatywne podsta-wy kształtowania zatrudnienia. Dokonano odniesienia do niektórych kwestii dotyczą-cych konstytucyjnych i kodeksowych podstaw zatrudnienia, które ustanawiają wzor-ce dla kształtowania instytucji i podstawy kreowania działań w zakresie zatrudnienia.
Podkreślono, iż przeobrażenia systemu prawnego zatrudnienia winny obejmować za-łożenia odnośnie zapewnienia większej efektywności gospodarowania zasobami pra-cy, wpływania na racjonalność zachowań uczestników procesu prapra-cy, przy poszano-waniu praw socjalnych. Zasadniczym warunkiem kształtowania pożądanego systemu zatrudnienia są jasne i stabilne przepisy prawne, uwzględniające specyfikę i potrzeby podmiotów gospodarczych, umożliwiające tworzenie odpowiednich możliwości dzia-łania pracodawcom i zapewniające stosowną ochronę pracownikom. W opracowaniu odniesiono się do niektórych kwestii dotyczących konstytucyjnych i kodeksowych podstaw zatrudnienia. Ustanawiają one wzorce dla kształtowania instytucji i podsta-wy kreowania działań w zakresie zatrudnienia.
Słowa klucze: polityka zatrudnienia, polityka rynku pracy, prawo do pracy