Wielobarwność nurtu liryki świata dziecięcego w latach międzywojen-nych przejawiała się zwłaszcza w szerokim wachlarzu podejmowanej tematy-ki. Tu na plan pierwszy wysuwa się tematyka patriotyczna, zmodyfikowana
Ewa Szelburg-Zarembina (1899–1986) – poetka, eseistka powieściopi-sarka, autorka utworów scenicznych, działaczka społeczna. Studio-wała polonistykę i pedagogikę na Uniwersytecie Jagiellońskim, a po studiach pracowała jako nauczycielka w zakładach kształcenia na-uczycieli w Mławie i Ursynowie. W czasie okupacji hitlerowskiej brała udział w tajnym nauczaniu oraz redagowaniu czasopism konspiracyj-nych. Po wojnie obok pracy literackiej rozwinęła aktywną działalność społeczną (m.in. opiekowała się dziećmi repatriantów). Z jej inicjatywy powstał Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka w Międzylesiu (obecnie dzielnica Warszawy). Debiutowała w roku 1922 utworem dla dzieci Przedziwne przygody duszka Dzińdzinnika i tej twórczości pozostała wierna przez całe życie, chociaż napisała również wiele utworów dla dorosłych, m.in. pięciotomowy cykl powieściowy Rzeka kłamstwa (1935–1968), biograficzne powieści z życia świętych Zakochany w mi-łości (1961), Imię jej Klara (1964) oraz I otwarły się drzwi (1971). Dla dzieci opublikowała tomiki wierszy Aaa... kotki dwa (1925), Renine wierszyki (1927), Dzieci miasta (1935), Każdy Tomek ma swój domek (1947), Na listeczku kalinowym (1955), Idzie niebo ciemną nocą (1966) i wiele innych. Opracowała również zbiory baśni, np. Rzemieślniczek- -Wędrowniczek (1929), Kije samobije i inne baśnie (1949), O warszaw-skiej syrenie (1954), Chłopiec z perły urodzony (1958). Jej utwory były wielokrotnie wznawiane pod różnymi tytułami, np. Przez różową szyb-kę (1968) czy Bardzo dziwne opowieści (1974). Za twórczość literacką i działalność społeczną została wyróżniona Nagrodą Prezesa Rady Ministrów (1953), Nagrodą Państwową I stopnia (1966) oraz Orderem Uśmiechu (1969).
wobec nowych warunków wolnego Kraju. Na uwagę w tym zakresie przede wszystkim zasługuje twórczość Artura Oppmana, piszącego pod pseudoni-mem Or-Ot. Jego prosty w swej wymowie wiersz Twoja ojczyzna w sposób bezpretensjonalny, z przywołaniem elementów najbliższego otoczenia, defi-niuje ważne, lecz abstrakcyjne i nieuchwytne jeszcze dla dziecka, pojęcie.
Poeta wyraża jego istotę bez wielkich słów, poza tym jednym, które – jak wspomina Jan Kasprowicz – tak rzadko jawi się na jego wargach. Tu wszakże w każdej strofie występuje dwukrotnie – w inwokacji do dziecka na początku i jak refren w podsumowaniu myślowej całostki na końcu. Oto charaktery-styczna pierwsza zwrotka:
Ojczyzna twa, dziecię, To cały ten kraj, Te lasy i pola, Ten ogród i gaj I strumień, co srebrnie Pod słońca blask drga:
To wszystko, to wszystko Ojczyzna jest twa!
(Twoja ojczyzna)
Nie wszystkie utwory Oppmana są jednak tak proste i po latach czytelne dla dziecka. Warto wszakże o nich pamiętać, bo w swoim czasie pełniły waż-ną misję wychowawczą, jak np. wiersz Kochaj żołnierza, którego pierwsza zwrotka brzmi:
Kochaj żołnierza, chłopcze mój, Gdy masz p o l s k i e g o teraz, On szedł za wolność w krwawy bój I pójdzie jeszcze nieraz.
Pierwszy raz od ponad stu lat żołnierz, podobnie jak i policjant, przestał być widomym uosobieniem zaborcy. Nawet jeśli Polacy służyli w armiach zaborczych, to ich mundury i dystynkcje zawsze były im obce. Żołnierz koja-rzony z zaborcą szacunku nie wzbudzał. Teraz trzeba zmienić stosunek do obrońcy ojczyzny, a słowu „żołnierz” przywrócić właściwe, pozytywne zabar-wienie. Artur Oppman służył tej sprawie wiernie w licznych wierszach patrio-tycznych, często patetycznych i bez większego poetyckiego polotu.
Zachętą do poznawania kraju i propagowania jedności narodowościowej i geograficznej Państwa scalonego z trzech niedawnych zaborów był cykl wierszy Hanny Mortkowiczówny (później publikującej utwory dla dzieci pod nazwiskiem Mortkowicz-Olczakowa) pt. 30 kolegów z całej Polski. Każdy
utwór ma podobny tytuł i przedstawia chłopca związanego ze swym miastem, wsią czy regionem. Oto kilka fragmentów z różnych utworów:
Felek wie, jak piece i kotły Grzeje siła ciepła i wielka, Felek widział, jak kopie węgiel Polski górnik, dzielny ojciec Felka!
(Felek z Zagłębia Dąbrowskiego) Ojciec Tadzika jest mądry,
Ojciec Tadzika jest dobry, Pokazał mu dziś katedrę, W której modlił się Chrobry.
(Tadzio z Poznania)
Nie wszyscy bohaterowie tych kilkuzwrotkowych wierszyków mogą być wzorem dla innych. Zdarza się, że niekiedy nie garną się do nauki i dlatego być może mają być bliżsi młodym czytelnikom, też nie zawsze skorym do sumiennego wypełniania swoich obowiązków, jak np. Jaś z Helu, który:
Nie chce odrabiać rachunków, Chce zaraz wziąć się do pracy, Chce sam wyjeżdżać na połów Jak wszyscy starsi rybacy.
W podobnym duchu, ale z więk-szym talentem, wiedzę o kraju ojczy-stym upowszechniała Hanna Januszew-ska. Prowadziła ona małych czytelników po różnych regionach wraz z przewod-niczką kluską Pyzą, która ubrana w lu-dowy strój przedstawia dzieciom piękno polskiego krajobrazu, życie ludzi w róż-nych częściach kraju oraz miejsca zwią-zane z historią i kulturą naszego narodu.
Z kolei w książeczce O polskim Chro-botku uczyniła poetka głównym bohate-rem baśniowego ludzika, który opowiada o ważnych wydarzeniach historycznych z epoki piastowskiej.
Ten zamysł autorski kontynuowała również po wojnie, między innymi w ba-śni O flisaku i Przydróżce oraz w kolej-Hanna Januszewska (1905–1980) –
poetka, pisarka, autorka sztuk sce-nicznych i tłumaczka. Szkołę średnią ukończyła w Warszawie a następnie polonistykę na Uniwersytecie War-szawskim. Debiutowała w roku 1923
„Płomyk” i „Płomyczek”. Wydała m.in.
Ele-mele dudki (1932), Jawor, jawor (1932), Jak polska Pyza wędrowała (1938), Idzie Pyza borem lasem... (1939), O polskim Chrobotku (1939), Pyza na Starym Mieście (1948), O flisaku i Przy-
nych wersjach wierszowanej opowieści o wędrującej Pyzie.
Omówiony pokrótce nurt liryki świa-ta dziecięcego, podobnie jak i inne kie-runki poezji dla dzieci rozwinięte w dwu-dziestoleciu międzywojennym, wpłynął poważnie na rozwój nowoczesnej twór-czości poetyckiej dla dzieci po drugiej wojnie światowej. Rozwijająca się póź-niej poezja dla młodych odbiorców (zob.
cz. II, rozdz. 6), dość mocno zróżnicowa-na tematycznie i artystycznie, wprawdzie w większym zakresie wzorowała się na
poezji uniwersalnej, zwłaszcza że jej twórcami byli często ci sami poeci (np.
Mieczysława Buczkówna, Anna Kamieńska, Joanna Kulmowa, Anna Świrsz-czyńska, Julian Tuwim, Wiktor Woroszylski czy Józef Ratajczak), nie mniej jednak swymi korzeniami sięgała do tradycji lat międzywojennych.
dróżce (1950), Pyza na polskich dróż-kach (1955), Rękopis pani Fabulickiej (1958), Bajki polskie (1975) i wiele in-nych. Przetłumaczyła i opracowała dla dzieci baśnie Ch. Perraulta Bajki Babci Gąski (1961) i Bajki (1971). Jej książka Bajki o czterech wiatrach (1978) została wpisana na Listę Hono-rową im. H.Ch. Andersena. Za cało-kształt twórczości została wyróżniona Nagrodą Państwową I stopnia.