Prace przygotowawcze nad przyjęciem konwencji LDR

O nowej fali antysemityzmu, dostrzegalnej przede wszystkim w Niemczech, lecz obecnej również w wielu innych miejscach na świecie i nazywanej „epidemią swastyk”, na przełomie lat 50. i 60. XX wieku ONZ informowały organizacje żydowskie342. Bezpośrednią reakcją na te doniesienia było przyjęcie już na początku 1960 r. przez Podko-misję ds. Zapobiegania Dyskryminacji i Ochrony Mniejszości rezolucji wyrażającej głębokie zaniepokojenie wzrostem manifestacji antysemi-tyzmu oraz w konsekwencji rezolucji Komisji Praw Człowieka, odno-szącej się do antysemityzmu i innych form uprzedzeń rasowych343. W rezolucji Zgromadzenia Ogólnego 1510 (XV), uchwalonej również w odpowiedzi na zaniepokojenie zaistniałymi wydarzeniami, znalazło się natomiast potępienie wszystkich form nietolerancji i nienawiści na tle rasowym, narodowościowym i religijnym344.

Kolejnym krokiem było przeprowadzone w 1961 r. na forum Trzeciego Komitetu Zgromadzenia Ogólnego NZ sformułowanie dwóch oddzielnych rezolucji, z których pierwsza dotyczyła przygotowania projektu deklaracji i konwencji w sprawie przeciwdziałania dyskrymi-nacji rasowej, druga zaś – tego samego rodzaju dokumentów w zakresie przeciwdziałania nietolerancji na tle religijnym. Rozdzielenie tych dwóch rodzajów dyskryminacji nastąpiło w wyniku kompromisu poli-tycznego, jaki musiał zostać osiągnięty, aby możliwe były dalsze prace nad dokumentami. Jedną z przeszkód w stworzeniu skonsolidowanego instrumentu był sprzeciw państw arabskich, które nie chciały dopuścić do zawarcia odniesień do antysemityzmu w żadnym z regulowanych aspektów dyskryminacji345. W 1963 r. nastąpiło proklamowanie przez Zgromadzenie Ogólne NZ Deklaracji o eliminacji wszelkich form dys-kryminacji rasowej, której znaczenie przesłoniło jednak szybkie przyję-cie samej konwencji LDR346. Prace nad uchwaleniem deklaracji i

kon-342Tamże. Zob. także N. Lerner, The Jewish People and the United Nations (w:) Fifty Years of Struggle for Jewish Rights, New York 1970.

343Rezolucja Podkomisji ds. Zapobiegania Dyskryminacji i Ochrony Mniejszości 3 (XIII) z dnia 12 stycznia 1960 r. oraz rezolucja Komisji Praw Człowieka 6 (XVI) z dnia 16 marca 1960 r., dokumenty niepublikowane.

344Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego 1510 (XV) z dnia 12 grudnia 1960 r.

345N. Lerner, Anti-Semitism as racial and religious discrimination..., s. 108.

346Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego 1904 (XVIII) z dnia 20 listopada 1963 r. – Deklaracja o eliminacji wszelkich form dyskryminacji rasowej.

wencji o przeciwdziałaniu nietolerancji religijnej trwały przez kolejne lata i zakończyły się jedynie przyjęciem pierwszej z wymienionych uchwał347.

Podczas uzgodnień nad ostatecznym tekstem konwencji LDR wielokrotnie pojawiał się postulat włączenia do niej bezpośredniego odniesienia do antysemityzmu. Przemawiało za tym wiele argumentów. Antysemityzm stanowi najstarszą i najbardziej rozpowszechnioną formę dyskryminacji i nienawiści na tle rasowym i to akty antysemickie stały się jednym z impulsów do rozpoczęcia prac nad Konwencją348. Podkre-ślano ponadto brak zasadności pominięcia antysemityzmu przy jedno-czesnym wyróżnieniu, zarówno w preambule, jak i w osobnym artykule konwencji LDR, problemu apartheidu. Apartheid stanowił bezsprzecz-nie pogwałcebezsprzecz-nie wszystkich podstawowych praw i wolności człowieka, był niedopuszczalną formą dyskryminacji rasowej. W ten sam sposób charakteryzowany jest jednak również antysemityzm. Nie przekonuje ponadto uzasadnienie przytaczane przez państwa afrykańskie, jakoby apartheid był wówczas jedynym przejawem dyskryminacji rasowej obecnym w oficjalnej doktrynie państwowej, bez trudu można bowiem wskazać na wiele państw arabskich, które stosowały wówczas antyży-dowską politykę i retorykę, także w odniesieniu do własnych obywateli pochodzenia żydowskiego. Logiczną konsekwencją wyróżnienia jednej z form dyskryminacji rasowej powinno być zatem bezpośrednie wska-zanie na inne postaci rasizmu. Można wręcz uznać, że to antysemityzm, którego najbardziej tragiczny skutek – zagłada dokonana podczas drugiej wojny światowej na narodzie żydowskim – stał się jedną z podstaw budowy całego systemu ochrony praw człowieka w ramach ONZ, powinien być w szczególności wymieniony w dokumencie mają-cym m.in. za zadanie nie dopuścić do powtórzenia się nazistowskich zbrodni. Opór przed wyraźnym wskazaniem w tekście Konwencji na antysemityzm starano się przełamać, proponując wprowadzenie wła-ściwego odniesienia jedynie do preambuły oraz zastąpienie terminu „antysemityzm” określeniem dotyczącym postaw antyżydowskich349.

347 Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego 36/55 z dnia 21 listopada 1981 r. – Deklaracja o eliminacji wszystkich form nietolerancji i dyskryminacji wynikających z religii i prze-konań.

348 Zob. również E. Schwelb, The International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination, International and Comparative Law Quarterly 1966, t. 15, nr 4, s. 996–997.

Względy polityczne i ideologiczne zadecydowały jednak o braku bez-pośredniego wskazania antysemityzmu jako przejawu dyskryminacji rasowej. Doprowadził do tego w szczególności protest państw arabskich obawiających się możliwości odczytania odniesień do antysemityzmu jako poparcia dla państwa Izrael oraz chęć państw afrykańskich do podkreślenia jednoznacznie priorytetowego według nich znaczenia walki z apartheidem.

Podczas prac nad tekstem konwencji LDR odbywających się na forum Komisji Praw Człowieka w 1964 r. przedstawiciel Stanów Zjed-noczonych zaproponował równoległe potępienie antysemityzmu oraz segregacji rasowej i apartheidu. Reprezentujący ZSRR P. Morozow podkreślił, że antysemityzm we wszelkich jego formach stanowi odra-żający przejaw rasizmu, zgłosił postulat uwzględnienia, oprócz antyse-mityzmu, również nazizmu, neonazizmu i ludobójstwa350. W odpowiedzi delegat Izraela wskazywał na inny, poza nazistowskim, kontekst wystę-powania współczesnych form antysemityzmu. Konsensus nie został osiągnięty. Ponownie kwestia ta pojawiła się podczas obrad Trzeciego Komitetu Zgromadzenia Ogólnego w 1965 r., kiedy to Stany Zjedno-czone i Brazylia zaproponowały wprowadzenie do konwencji LDR dodatkowego artykułu poświęconego problemowi antysemityzmu. Wówczas ponownie reprezentant ZSRR zaproponował poprawkę do projektu Stanów Zjednoczonych i Brazylii, zgodnie z którą potępiony miałby zostać również syjonizm, nazizm, neonazizm, inne formy kolo-nializmu i wykluczenia oraz nienawiści na tle rasowym i narodowościo-wym. Podkreślił, że nazizm i faszyzm są niebezpieczne w takim samym stopniu jak apartheid, a syjonizm stwarza te same zagrożenia co anty-semityzm. Podobne stwierdzenia na temat syjonizmu przedstawiła Jordania i Sudan, delegat Arabii Saudyjskiej dowodził z kolei, że anty-semityzm, który powinien być w rzeczywistości nazywany antyjuda-izmem, jest zjawiskiem obecnym jedynie w Europie351. Ostatecznie w głosowaniu przyjęto propozycję Grecji i Węgier, aby w tekście kon-wencji LDR nie wymieniać żadnych szczególnych przejawów czy form rasizmu, poza uwzględnionym już apartheidem, przez co uniknięto podjęcia decyzji w sprawie włączenia antysemityzmu352.

350Tamże, s. 125–127.

351M. Banton, International Action..., s. 60–61.

352Przeciwko propozycji Węgier i Grecji głosowało 12 państw: Australia, Austria, Belgia, Boliwia, Brazylia, Kanada, Izrael, Luksemburg, Wielka Brytania, Stany