Uwzględnienie problemu antysemityzmu w uwagach końcowych do sprawozdań okresowych państw-stron

konwencji LDR

Austria, rozpatrzenie wstępnego oraz połączonego dziewiątego oraz dziesiątego sprawozdania okresowego państwa-strony388

Podczas rozpatrywania wstępnego sprawozdania okresowego Au-strii część członków Komitetu LDR zwróciła uwagę na brak dostatecznie restrykcyjnych uregulowań prawnych w zakresie zakazu istnienia partii i organizacji szerzących idee nienawiści i dyskryminacji rasowej. Obo-wiązujące przepisy wprowadzały bowiem jedynie zakaz istnienia orga-nizacji o charakterze neonazistowskim oraz zagrażających autonomii i niepodległości państwa austriackiego, przez co nie zostały, zdaniem niektórych członków Komitetu LDR, wypełnione zobowiązania wyni-kające z art. 4 konwencji LDR.

Połączone dziewiąte oraz dziesiąte sprawozdanie Austrii było przedmiotem obrad Komitetu LDR w 1992 r. Problem antysemityzmu został wówczas uwzględniony w postaci pytań członków Komitetu m.in. o ocenę rządu austriackiego co do skali obecności zjawiska anty-semityzmu, o przykłady aktów antyanty-semityzmu, które miały miejsce w Austrii w okresie sprawozdawczym oraz o niepokojące wyniki badań opinii społecznej, według których około 20% Austriaków sprzeciwiało się równym prawom ekonomicznym dla Żydów389. W odpowiedzi przedstawiciel rządu odpowiedział w dość niejednoznaczny sposób, że jedyne niebezpieczeństwo związane jest z funkcjonowaniem organizacji opartych na antysemickich ideach, zagrożenie takie nie istnieje jednak ze strony jednostek, których wolność posiadania poglądów obejmuje wszelkie opinie na temat Żydów390. W uwagach końcowych Komitet powrócił do tego problemu, stwierdzając: „Komitet z niepokojem od-notowuje, że w Austrii (...) pojawiają się oznaki wzrostu rasizmu, kse-nofobii i antysemityzmu, oraz skłonność do ignorowania praw osób należących do grup etnicznych, w tym Żydów”391.

388 Uwagi końcowe z 1974 r. do sprawozdania Austrii, A/9618, pkt 133; uwagi końcowe z dnia 11 sierpnia 1992 r. do sprawozdania Austrii, A/47/18.

389 Tamże, pkt 184–185.

390 Tamże, pkt 192.

Białoruś, rozpatrzenie dziewiątego sprawozdania okresowego państwa-strony392

Pytanie Komitetu LDR postawione podczas rozpatrywania sprawo-zdania okresowego Białorusi w 1987 r. dotyczyło kwestii, która nadal pozostaje aktualna. Członkowie Komitetu LDR postawili bowiem pyta-nie o to, czy białoruskie władze podejmują kroki mające zagwarantować, aby autorzy antysyjonistycznych publikacji nie nadużywali wolności wypowiedzi w celu szerzenia, pod pozorem antysyjonizmu, postaw i przekonań antysemickich393. W ustnej odpowiedzi przedstawiciel Republiki Białoruskiej nie odniósł się jednak do tego pytania Komitetu.

Francja, rozpatrzenie szóstego, siódmego i połączonego piętnastego oraz szesnastego sprawozdania okresowego państwa-strony394

Niepokojąca skala problemu antysemityzmu we Francji była zauwa-żana podczas procedury rozpatrywania kolejnych sprawozdań przed-stawianych przez to państwo, a pytania i uwagi końcowe Komitetu LDR dotyczące tej tematyki pojawiały się w przypadku prawie każdego z dotychczasowych sprawozdań Francji.

Podczas rozpatrywania szóstego sprawozdania Francji Komitet LDR wyraził obawy, że obowiązujące w państwie regulacje prawne nie są wystarczająco efektywne, aby na ich podstawie można było skutecznie przeciwdziałać rasistowskiej, antysemickiej propagandzie i aktom przemocy na tym tle, przez co nie są spełnione wszystkie zobowiązania nałożone na państwo-stronę w związku z treścią art. 4 konwencji LDR. Komitet LDR prosił również o informacje na temat reakcji państwa na przykłady rozpowszechniania antysemickich publikacji i neonazistow-skiej propagandy.

Z kolei w trakcie rozpatrywania siódmego sprawozdania członkowie Komitetu LDR zwrócili się do delegacji państwa o przedstawienie infor-macji na temat społecznych przyczyn i uwarunkowań występowania we Francji nastrojów oraz postaw antysemickich. W odpowiedzi

392Uwagi końcowe z 1987 r. do sprawozdania Białorusi, A/42/18.

393Tamże, pkt 660.

394Uwagi końcowe z 1983 r. do sprawozdania Francji, A/38/18, pkt 318; uwagi końcowe z 1985 r. do sprawozdania Francji, A/40/18, pkt 467.

wskazano na najbardziej prawdopodobną w opinii przedstawiciela władz Francji przyczynę różnych przejawów rasizmu we Francji, jaką miał stanowić kryzys ekonomiczny395.

Problem antysemityzmu został również kilkukrotnie dostrzeżony w 2005 r., kiedy ocenie Komitetu LDR poddane było piętnaste oraz szesnaste sprawozdanie okresowe Francji396. Przedstawiając sprawozda-nie na forum Komitetu LDR, przedstawiciel Francji w sposób szczegó-łowy odnosił się do zjawiska antysemityzmu, podając konkretne przy-kłady aktów przemocy i wandalizmu na tle antysemickim oraz metod stosowanych w celu przeciwdziałania im. W uwagach końcowych Ko-mitet LDR podzielił zaniepokojenie wyrażane przez samo państwo-stro-nę w odniesieniu do wzrostu nastrojów antysemickich, rasistowskich i ksenofobicznych wśród społeczeństwa oraz wzrostu przestępczości na tym tle, zachęcając władze do bardziej skutecznego wykorzystania istniejących już we Francji przepisów prawnych mających przeciwdzia-łać tym zjawiskom, do podnoszenia poziomu wiedzy na temat właści-wych instrumentów prawnych wśród osób odpowiedzialnych za ich stosowanie oraz do zwiększenia wysiłków w dziedzinie edukacji promu-jącej idee tolerancji i różnorodności kulturowej397.

Niemcy, rozpatrzenie połączonego dziewiątego oraz dziesiątego, połączonego jedenastego oraz dwunastego, piętnastego

i połączonego szesnastego, siedemnastego oraz osiemnastego sprawozdania okresowego państwa-strony398

Podczas rozpatrywania wszystkich dotychczasowych sprawozdań przedłożonych Komitetowi LDR przez Niemcy wiele uwagi poświęcono kwestii niebezpieczeństwa odradzania się nazizmu oraz sytuacji mniejszości żydowskiej w tym państwie. Podczas rozpatrywania spra-wozdania Niemiec w 1989 r. Komitet LDR zwrócił nawet uwagę pań-stwu-stronie i poprosił o wyjaśnienie dotyczące stosowania przez rząd

395 Tamże, pkt 474.

396 Uwagi końcowe z dnia 10 marca 2005 r. do sprawozdania Francji, CERD/C/FRA/CO/16.

397 Tamże, pkt 17.

398 W przypadku państw, wobec których odniesienia dotyczące antysemityzmu pojawiały się w większej liczbie uwag końcowych i stanowisk Komitetu LDR, przypisy zamieszczone zostały w odmienny sposób.

w sprawozdaniu określenia „obywatele żydowscy”399. Przedstawiciel Niemiec zgodził się, że bardziej właściwe będzie sformułowanie „oby-watele żydowskiego pochodzenia”400.

Oceniając połączone jedenaste i dwunaste sprawozdanie Niemiec w 1993 r., Komitet LDR chciał się dowiedzieć, w jaki sposób resocjali-zowani oraz nadzorowani po odbyciu kary są młodociani, którzy popeł-nili przestępstwa o charakterze rasistowskim, w szczególności zaś mo-tywowane antysemityzmem401. W uwagach końcowych Komitet LDR podkreślił z kolei swoje głębokie zaniepokojenie wzrostem przestępczo-ści o podłożu antysemickim w Niemczech oraz brakiem adekwatnej ochrony prawnej dla jej ofiar402.

W 2001 r. rozpatrzone zostało piętnaste sprawozdanie okresowe Niemiec – w uwagach końcowych Komitetu LDR znalazły się sformu-łowania zaliczające przejawy antysemityzmu w tym państwie do głów-nych powodów obaw i trosk Komitetu403.

Najnowsze – połączone szesnaste, siedemnaste oraz osiemnaste sprawozdanie Niemiec, rozpatrzone przez Komitet LDR w 2008 r., za-wiera z kolei rekomendację w zakresie zwiększenia wysiłków państwa na rzecz przeciwdziałania nasilającym się aktom przemocy i wrogości skierowanym przeciwko członkom różnych społeczności, w tym spo-łeczności żydowskiej404. W ramach procesu follow-up do zaleceń Komi-tetu LDR rząd Niemiec przedłożył wyczerpujące informacje na temat działań podejmowanych w celu zwalczania tych negatywnych zjawisk, nie odnosząc się jednak bezpośrednio do problemu wzrostu nastrojów antysemickich405.

399Uwagi końcowe z 1989 r. do sprawozdania Niemiec, A/44/18, pkt 306.

400Tamże, pkt 313.

401Uwagi końcowe z dnia 11 sierpnia 1993 r. do sprawozdania Niemiec, A/48/18, pkt 435.

402Tamże, pkt 445.

403Uwagi końcowe z dnia 21 marca 2001 r. do sprawozdania Niemiec, A/56/18, pkt 112.

404Uwagi końcowe z dnia 13 sierpnia 2008 r. do sprawozdania Niemiec, CERD/C/DEU/CO/18, pkt 18.

405Informacje rządu Niemiec na temat implementacji uwag końcowych Komitetu LDR, CERD/C/DEU/CO/18/Add.1 z dnia 23 listopada 2009 r.

Polska, rozpatrzenie połączonego dziesiątego, jedenastego oraz dwunastego i połączonego siedemnastego, osiemnastego oraz dziewiętnastego sprawozdania okresowego państwa-strony

Komitet LDR, rozpatrując sprawozdania okresowe Polski, dwukrot-nie dotychczas odniósł się w swojej ocedwukrot-nie do problemu antysemityzmu w sposób szczegółowy. Rozpatrując połączone dziesiąte, jedenaste oraz dwunaste sprawozdanie przedłożone przez polski rząd, Komitet LDR wskazywał na niedostateczne informacje na temat Polskiej Partii Naro-dowej, promującej postawy antyżydowskie406. W odpowiedzi delegacja polska wskazała na marginalną rolę tej partii w polskim życiu politycz-nym oraz toczące się postępowania sądowe przeciwko jej założycielowi. Przytoczono też informacje na temat relewantnych przepisów prawnych, umożliwiających orzeczenie przez Trybunał Konstytucyjny niezgodności partii popierających dyskryminację i nienawiść rasową z Konstytucją RP407.

Podczas badania sprawozdania Polski w 2009 r. zwrócono uwagę na stale obecne w Polsce zdarzenia o charakterze antysemickim, wymie-niając dewastacje żydowskich cmentarzy, antysemicką „mowę nienawi-ści” oraz rozpowszechnianie antysemickich treści za pomocą Interne-tu408. W konsekwencji Komitet LDR zdecydował się poświęcić proble-mowi antysemityzmu jedno ze swoich zaleceń, w brzmieniu: „Komitet wzywa państwo-stronę do uwrażliwienia opinii społecznej na problemy związane z antysemityzmem oraz do wznowienia wysiłków na rzecz przeciwdziałania i karania takich aktów [antysemityzmu – przyp. aut.], jak również do uwzględnienia, w następnym sprawozdaniu okresowym, informacji na temat wszelkich środków podjętych w tym zakresie”409. Komitet wyraził również ponowne zaniepokojenie funkcjonowaniem w Polsce organizacji szerzących nienawiść rasową, wymieniając wśród

406 Uwagi końcowe z dnia 18 marca 1993 r. do sprawozdania Polski, A/48/18, pkt 184.

407 Tamże, pkt 191. Warto podkreślić, że Polska Partia Narodowa kontynuuje swoją działalność do dnia dzisiejszego. Na jej stronie internetowej, jak również w wydawanym przez nią ogólnopolskim tygodniku „Tylko Polska”, znajdują się dziesiątki jednoznacznie antysemickich treści.

408 Uwagi końcowe z dnia 24 sierpnia 2009 r. do sprawozdania Polski, CERD/C/POL/CO/19, pkt 7.

nich Obóz Narodowo-Radykalny – organizację posługującą się antyse-micką retoryką410.

Rosja, rozpatrzenie dziewiątego, połączonego dziesiątego oraz jedenastego i połączonego dwunastego oraz trzynastego sprawozdania okresowego państwa-strony

Wobec sprawozdań Rosji (a przed upadkiem reżimu komunistycz-nego – wobec sprawozdań ZSRR) sformułowano wiele uwag na temat antysemityzmu.

Podczas rozpatrywania dziewiątego sprawozdania w 1987 r. konflikt polityczny pomiędzy blokiem państw Zachodu a ZSRR został w pewnym sensie przeniesiony na forum Komitetu LDR przez skrajnie odmienne uwagi i pytania poszczególnych członków tego organu traktatowego dotyczące sytuacji mniejszości żydowskiej w ZSRR411. Podczas gdy niektórzy z członków Komitetu LDR wskazywali na pozostające bez odpowiedzi władz państwa publikacje „antysemickich propagandzi-stów”, dyskryminacyjne traktowanie osób pochodzenia żydowskiego w dostępie do edukacji, pomijanie historii Żydów w podręcznikach szkolnych lub ukazywanie ich w bardzo negatywnym świetle, jak rów-nież utrudnianie emigracji Żydów z ZSRR do Izraela, inny członek Komitetu LDR utrzymywał, że pozycja Żydów w ZSRR była uprzywile-jowana412. W odpowiedzi na postawione pytania przedstawiciel ZSRR zaprzeczył istnieniu dyskryminacji Żydów i podkreślił ich obecność w wielu dziedzinach życia publicznego, nie odnosząc się jednocześnie w żaden sposób do kwestii antysemickiego charakteru antysyjonistycz-nych publikacji413.

410Tamże, pkt 9. Wydaje się natomiast, że niesłusznie Komitet LDR wymienił wśród organizacji szerzących rasizm i postulujących dyskryminację rasową Ligę Polskich Rodzin – partię polityczną, która mimo wszystkich kontrowersji związanych z jej programem i działaczami nie powinna być zaliczana do tej samej kategorii co Obóz Narodowo-Ra-dykalny czy Krew i Honor.

411Kontrowersyjne stwierdzenie padło już ponadto podczas przedstawiania spra-wozdania przez delegata ZSRR, który oświadczył, że syjonizm jest uznawany w ZSRR za formę dyskryminacji rasowej. Uwagi końcowe z 1987 r. do sprawozdania ZSRR, A/42/18, pkt 417.

412Tamże, pkt 421–422, 424.

W 1990 r., już w czasie fundamentalnych zmian systemu politycz-nego w Rosji, Komitet LDR pytał o środki prawne zastosowane wobec rasistowskiego i antysemickiego ugrupowania Pamyat oraz o rezultat wniesienia pierwszego w Moskwie oskarżenia przeciwko autorowi an-tysemickich artykułów publikowanych w czasopiśmie studenckim414. W związku ze wspomnianymi zmianami politycznymi odpowiedzi przedstawiciela Rosji miały juz zupełnie inny charakter i dowodziły chęci współpracy oraz porozumienia z Komitetem LDR, również w sprawie przeciwdziałania antysemityzmowi.

Wobec kolejnego, rozpatrywanego łącznie w 1996 r. dwunastego oraz trzynastego sprawozdania Rosji wystosowano uwagi końcowe, w których jako przedmiot poważnych obaw i troski Komitetu wskazano wzrost nastrojów rasistowskich i antysemickich wśród części rosyjskiego społeczeństwa oraz aktywność rasistowskich organizacji, zyskujących znaczne poparcie na scenie politycznej415.

Węgry, rozpatrzenie połączonego jedenastego, dwunastego oraz trzynastego sprawozdania okresowego państwa-strony

W 1996 r. Komitet LDR wyraził głębokie zaniepokojenie występu-jącymi na Węgrzech zjawiskami rasistowskiej „mowy nienawiści” oraz aktów przemocy dokonywanych na tym tle, w szczególności przez członków grup neonazistowskich416. Podniesiono, że manifestacje nie-nawiści kierowane są na Węgrzech od wielu lat wobec przedstawicieli mniejszości, przede wszystkim Romów i Żydów. Komitet LDR podkre-ślił, że przedmiotem jego troski jest nieznaczna liczba aktów oskarżenia i wyroków skazujących w postępowaniach sądowych dotyczących m.in. działalności neonazistów, która nie odzwierciedla rzeczywistej skali tego rodzaju przestępczości, obecnej w państwie-stronie417.

Komitet LDR rekomendował Węgrom podjęcie bardziej zdecydo-wanych kroków zmierzających do przeciwdziałania i zapobiegania

ra-414 Uwagi końcowe z 1990 r. do sprawozdania ZSRR, A/45/18, pkt 262.

415 Uwagi końcowe z dnia 12 marca 1996 r. do sprawozdania Rosji, A/51/18, pkt 142.

416 Uwagi końcowe z dnia 12 marca 1996 r. do sprawozdania Węgier, A/51/18, pkt 116.

sistowskiej przemocy, podkreślając konieczność zachowania najwyższej czujności wobec aktywności neonazistów418.

W przypadku Węgier należy odnotować, że ostatnie uwagi końcowe Komitetu LDR wobec tego państwa pochodzą z 2002 r. i nie zawierają odniesień do antysemityzmu. Należy oczekiwać, że w momencie, w którym Komitet LDR otrzyma zaległe sprawozdanie Węgier i przy-stąpi do jego rozpatrywania, problem antysemityzmu będzie jednym z głównych punktów wymagających zdecydowanej reakcji państwa. Węgry są bowiem obecnie jednym z niewielu państw europejskich, w których antysemityzm wyrażany jest nawet przez osoby publiczne w tak jednoznaczny i skrajny sposób. Przykładem obrazującym tę sy-tuację jest wydanie deputowanemu skrajnie prawicowej partii Jobbik przez jeden z instytutów genetyki zaświadczenia stwierdzającego, że polityk ten „nie posiada genów żydowskich ani romskich”419.

Włochy, rozpatrzenie połączonego osiemnastego oraz

dziewiętnastego sprawozdania okresowego państwa-strony420

Rozpatrując sprawozdanie Włoch, członkowie Komitetu LDR po-prosili o szczegółowe informacje na temat funkcjonowania we Włoszech skrajnie prawicowych organizacji, ich wpływu na młodzież oraz powią-zań z partiami politycznymi, jak również metod przeciwdziałania i ka-rania „przestępstw z nienawiści”, popełnianych m.in. wobec osób po-chodzenia żydowskiego. W odpowiedzi przedstawiciel rządu zaprezen-tował wiele informacji odnoszących się do podniesionych problemów. Wskazał m.in., że osoby odpowiedzialne za akty wandalizmu na cmentarzach żydowskich zostały osądzone, a wiele organizacji powią-zanych z ruchem neofaszystowskim (których nazwy wymienił), zostało zdelegalizowanych421. W uwagach końcowych do sprawozdania Komitet LDR podniósł, że pozostaje zaniepokojony wzrostem nastrojów rasi-stowskich i ksenofobicznych we Włoszech, włączając w to zaangażowa-nie młodzieży w działalność organizacji o charakterze skrajnym,

do-418Tamże, pkt 123.

419A. Abbot, Genome test slammed for assessing „racial purity”, Nature 2012, 12 czerwca (wydanie internetowe), http: // www. nature. com/ news/ genome- test- slammed-for- assessing- racial- purity- 1. 10809 (odsłona z dnia 17 sierpnia 2013 r.).

420Uwagi końcowe z dnia 2 marca 1995 r. do sprawozdania Włoch, A/50/18, pkt 81.

puszczających się aktów przemocy na tle rasistowskim. Zalecono, aby państwo-strona w trybie pilnym wprowadziło bardziej efektywne me-tody przeciwdziałania tego rodzaju zjawiskom422.

4.4.2. Pominięcie problemu antysemityzmu w uwagach