Przykładowe procedury pomiaru

Poniżej przedstawione zostały najpopularniejsze testy słownikowe, których celem jest określenie wielkości zasobu słownikowego użytkowników języka angielskiego.

Ich prezentacja opiera się na analizie czynnikowej M arjorie Wesche i Tahereha Paribakhta (1996), nawiązując jednocześnie do propozycji Johna Reada (2000).

2.4.1. Testy oparte na listach wyrazowych 2.4.1.1. Vocabulary Level Test

Vocabulary Level Test (VLT) - to jednojęzyczny test pisemny, sprawdzający recep­

tyw ną znajomość leksyki autorstwa Paula Nationa (1983). Słowa, których znajo­

m ością m ają się wykazać badani, pochodzą z pięciu kolejnych przedziałów list frekwencyjnych8: od 1 do 2000, od 2001 do 3000, od 3001 do 5000, od 5001 do 10 000, oraz z tak zwanej University List9. Poszczególne przedziały są reprezen­

towane przez sześć sześciowyrazowych zestawów (bodziec werbalny). Każdemu

8 Paul N ation op arł się n a listach E d m u n d a Lee T horndike’a i Irvinge’a Lorge (1944), M ichaela W esta (1953) oraz H e n ry ’ego K ucery i W in th ro p a N elsona Francisa (1967).

9 Pierw szą opracow ali G un-yi Xue i Paul N ation (1984). Są to w yrazy w liczbie 546, które m ają najw yższą frekw encję w tekstach akadem ickich z różnych dziedzin. Kolejną, zaw ierającą 560 rodzin wyrazów , A cadem ic W ord List, przygotow ał Averil C oxhead (1998). Dla w ielu uczących się języka angielskiego, którzy bądź zam ierzają podjąć studia w tym języku, bądź chcą um ieć czytać dokum enty z zak resu swojej d zied zin y zawodowej, znajom ość słow nictw a z listy akadem ickiej m a c h ara k te r prio ry teto w y (Cobbs, H orst, 2004: 19).

z nich towarzyszą trzy definicje, skonstruowane w języku docelowym z wyrazów należących do przedziału o tej samej lub niższej frekwencji. Zadaniem uczących się jest połączenie w yrazów z definicjami. U dzielane przez nich odpowiedzi są punktow ane w systemie 0/1, a świadectwem opanow ania słownictwa z danego przedziału jest prawidłowe rozwiązanie przynajm niej 84% jednostek testu.

VLT m a kilk a wersji rów noległych, któ ry ch trafn o ść i rzetelność została p otw ierdzona b ad a n ia m i (zob. m .in. Beglar, H unt, 1999; Read, 1998; Schm itt i in., 2001).

L E V E L 2 0 0 0 1. a p p ly 2. e le c t 3. m a n u f a c tu r e 4 . m e lt 5. th r e a te n 6 . b la m e

c h o o s e b y v o tin g b e c o m e lik e w a te r m a k e

L E V E L 5 0 0 0

1. a c q u ie s c e _____________ __________ to w o r k o n s o m e th i n g w i t h o u t a s e r io u s

2. c o n ta m in a te in te n tio n

3. c re a s e _________ to a c c e p t w it h o u t p r o te s t 4. d a b b le _________ to m a k e a fo ld o n c lo th o r p a p e r 5. r a p e

6. s q u in t

(N a tio n , 1983)

VLT bada proceduralne um iejętności uczących się. Samo testowanie m a zaś w jego przypadku charakter bezpośredni, selektywny i niezależny od kontekstu.

2.4.1.2. A 1000 Word Level True/False Test

P rocedura ta została opracowana przez Paula N ationa (1983) jako uzupełnienie VLT, ze względu na trudności, jakie autor napotkał w trakcie definiowania znaczeń wyrazów należących do najniższego przedziału frekwencji. Jest ona oparta na jed­

nostkach typu prawda/fałsz (P/F). Zadaniem uczących się jest rozstrzygnięcie, czy stwierdzenia zawierające wyrazy poddaw ane badaniu są prawdziwe czy fałszywe.

W celu elicytacji odpowiedzi nowozelandzki badacz wykorzystał w teście, poza bodźcam i werbalnymi, także wizualne. Odpowiedzi uczących się są punktow ane w systemie 0/1. Podobnie jak w przypadku VLT, świadectwem opanowania słow­

nictwa jest prawidłowe rozwiązanie 84% jednostek testu.

A 1000 Word Level True/False Test - to procedura prosta, jednojęzyczna, spraw­

dzająca znajomość słownictwa na poziomie recepcji. Jest ona przykładem testo­

wania bezpośredniego, selektywnego, częściowo zależnego od kontekstu. Nie jest bowiem możliwe udzielenie prawidłowej odpowiedzi bez zrozumienia treści zdania stanowiącego trzon jednostki testu.

L E V E L 1000

1. Y ou m u s t lo o k , i f y o u w a n t to f in d th e w ay.____________________________ ____

2. S o m e tim e s p e o p le d ie w h e n th e y fa ll o f f th e b u ild in g . ____

3. It is g o o d to a tta c k p e o p le . ____

4. Y ou c a n e a t silver. ____

5. T w o o f th e m a re sm a ll. □ □ D ____

(N a tio n , 2001: 4 1 4 -4 1 5 )

2.4.I.3. A Vocabulary Size Test

Najnowsza propozycja Paula Nationa i Davida Beglara (2007), A Vocabulary Size Test (VST), jest kolejnym testem spraw dzającym receptyw ną znajom ość słow­

nictw a uczących się języka angielskiego jako obcego/drugiego. Został on opra­

cowany, by, jak piszą autorzy (zob. Nation, Beglar, 2007: 9), umożliwić zarówno nauczycielom, jak i badaczom, bardziej precyzyjne szacowanie wielkości zasobu słownikowego uczących się10. A Vocabulary Size Test jest dostępny w kilku wersjach językowych (m.in. angielskiej, koreańskiej, chińskiej, wietnamskiej).

Wyrazy, które są przedm iotem pom iaru, pochodzą z 14 kolejnych przedziałów list frekwencyjnych, z których każdy liczy po 1000 ro d zin w yrazów 11. Łącznie sprawdza więc znajomość około 14 000 rodzin, czyli około 43 000 wyrazów (zob.

N ation, 2001: 15). Taki zasób słow nictw a gw arantuje bow iem 95% dostępność leksykalną tekstów12, umożliwiając ich swobodną lekturę.

Test składa się ze 140 jednostek w yboru wielokrotnego - po 10 na każdy prze­

dział częstości. Z arów no zd an ia zawierające słowa, których znaczenie należy rozpoznać, jak i wszystkie w arianty odpowiedzi, zbudowane są z wyrazów nale­

żących do tego samego lub niższego przedziału częstości. W ykonanie zadań jest punktow ane w systemie 0/1, a następnie m nożone przez 100. Jeśli więc uczący się rozwiązał prawidłowo 85 jednostek testu, m ożna przyjąć, że zna około 8500 rodzin wyrazów.

S E C O N D 1000

3. u p se t: I a m upset. a. t ir e d b . fa m o u s c. r ic h d . u n h a p p y

10 VLT z 1990 roku b ad ał znajom ość słow nictw a z k ilk u w ybranych przedziałów częstości.

11 Przy ich kom pilacji Paul N ation w ykorzystał: BNC (British N ational C orpus), listy E d u ard a Lee T h o rn d ik e’a i Irv in a Lorge’a (1944) o raz b a d an ia G eoffrey’a Leecha, Paula Raysona i A ndrew W ilsona (2001).

12 D ostępność leksykalna tek stu to znajom ość znaczenia słów tw orzących tekst.

8. circle: M a k e a circle. a. a r o u g h p ic tu r e

b . a sp a c e w i t h n o t h i n g i n it c. r o u n d s h a p e

d . la rg e h o le

(N a tio n 2007)

A Vocabulary Size Test jest przykładem testowania bezpośredniego, selektywnego, częściowo zależnego od kontekstu.

2.4.I.4. Eurocentres Vocabulary Size Test

W teście Paula M eary i Glyna Jonesa (1990), podobnie jak i w poprzednich, źród­

łem ekscerpcji jednostek leksykalnych były kolejne przedziały list frekwencyjnych ro d zin w yrazów - przy czym z każdego w ybrano 20. Rozwiązując Eurocentres Vocabulary Size Test (EVST), uczący się zaznaczają te słowa, które są im znane13.

W celu zmniejszenia liczby przypadkowych odpowiedzi, odgadywania lub „prze­

ceniania” przez badanych poziom u faktycznych um iejętności, do testu włączono także około 30% wyrazów nieistniejących w języku angielskim, ale „skonstruo­

wanych” zgodnie z jego zasadam i morfologicznymi (np. *observement, classinate), które pełnią funkcję dystraktorów 14.

T E S T - Y E S /N O

1 [ V ] b r id g e 2 [ ] m o d e r n 3 [ ] c u r ta in 4 [ ] p r is o n 5 [ ] c la s s in a te 6 [ ] m a s c a r a te

7 [ ] e n g in e 8 [ ] h u r t 9 [ ] u g ly

(M eara, 1992)

EVST pierwotnie służył jako test plasujący, pozwalający szybko i w m iarę rze­

telnie oszacować zasób słownikowy przyszłych uczestników określonych kursów języka angielskiego. Procedury walidacyjne potw ierdziły jednak możliwość sto­

sowania go jako testu biegłości językowej.

Obecnie jest on dostępny w wersji komputerowej (X-Lex). Uczący się zaznaczają znane sobie wyrazy z kolejnych przedziałów frekwencyjnych. Gdy ich wyniki stają się zbyt niskie (każdy przedział ma ustalony próg), kom puter przestaje podawać jed­

nostki z kolejnego przedziału, a przedstawia 50 dodatkowych z ostatniego, w celu ustalenia dokładniejszego rezultatu końcowego. Po zakończeniu badania uczący się otrzym ują szczegółową analizę w ykonania testu uwzględniającą poprawkę na zgadywanie15.

13 Piszą Y - yes, jeśli znają w yraz, N - no, jeśli go nie znają.

14 W języku polskim m ogłyby to być np. *parfum y zam iast perfum y, *flert zam iast flir t - w y n ik zam ian y liter, lub *zielonie zam iast zielono - rezultat d o d a n ia niew łaściw ego fo rm an tu słow otw ór­

czego do podstawy.

15 Jest to „sposób usuw ania zysku punktow ego w ynikającego ze zgadyw ania prawidłow ej o d p o ­ w iedzi w testach złożonych z zad ań o je d n o stk a ch zam k n ięty ch ” (Glosariusz..., 2004: 88).

Procedura opracowana przez Mearę i jego współpracowników to jednojęzyczny test pisem ny sprawdzający receptyw ną znajom ość słownictwa. Jest przykładem pom iaru bezpośredniego, selektywnego oraz niezależnego od kontekstu.

O kreślanie wielkości zasobu słow nictw a za pom ocą testu ty p u Tak, zn a m / Nie, nie, znam ma niekłam ane zalety: pozwala na stosunkowo szybkie testowanie dużych populacji, wykazuje wysoką rzetelność retestową oraz wysoką korelację z wynikami osiąganymi przez uczących się na egzaminach biegłości (zob. tabela 7).

T ab e la 7. Z a s ó b sło w n ic tw a a e g z a m in y b ie g ło śc i językow ej

ESOKJ X_Lex Angielskie testy

biegłości UCLES

Am erykański test biegłości TOEFL

C3 4 750 + Diploma 650

C2 4 2 50 -4 740 Certificate o f Proficiency in English 630-600 C1 3 7 50 -4 240 Certificate in Advanced English 550-600

B2 3 2 5 0-3 740 First Certificate in English 500-550

B1 2 7 5 0-3 240 Prelim inary English Test 45 0-500

A2 2 0 0 0 -2 740 Key English Test 400-450

A1 < 2 000

Ź ró d ło : n a p o d st. M ilto n , 2006: 33.

2.4.1.5. Productive Vocabulary Level Test

Productive Vocabulary Level Test (PVLT) Batii Laufer i Paula N ationa (1995, 1999) bada produktyw ną znajomość słownictwa. Ekscerpcja wyrazów będących przedm iotem p o m iaru jest dokonyw ana z kolejnych przedziałów list frekwen- cyjnych. PVLT wykorzystuje jednostki testu typ u uzupełnianie luk. Zadaniem uczących się jest wpisanie określonego słowa na podstawie analizy treści kontekstu m inim alnego, jakim w tym przypadku jest krótkie zdanie.

W teście zastosowano luki sterowane - uczącym się podaw ane są litery roz­

poczynające brakujące wyrazy. Ich liczba jest różna, co, zdaniem Laufer i Nationa (1999), uniemożliwia wpisanie odpowiedzi innej niż oczekiwana16.

L E V E L 5 0 0 0

P le as e fill in th e b la n k s .

1. T h e p ic tu r e lo o k s n ic e ; t h e c o lo rs b l ...re a lly w ell.

2. N u ts a n d v e g e ta b le s a re c o n s id e r e d w h o fo o d . 3. T h e g a r d e n w a s f u ll o f f r a ...flo w ers.

(N a tio n , L aufer, 1999)

Rozwiązania punktuje się w systemie 0/1. P u n k t przyznaw any jest za każdą prawidłową odpowiedź, nawet wówczas, gdy zapis w niewielkim stopniu odbiega

16 Czasem bowiem może się zdarzyć, że do danego kontekstu może pasować więcej niż jeden wyraz.

90

od norm y lub gdy pojawiają się w nim błędy gramatyczne. W ynik osiągnięty przez uczącego się pokazuje, zdaniem autorów, jak wiele wyrazów z danego przedziału frekwencji jest dla niego dostępnych na poziomie produkcji.

PVLT to kolejny jednojęzyczny test pisemny, badający um iejętności proce­

duralne uczących się. Testowanie kom petencji leksykalnej za jego pom ocą jest pom iarem bezpośrednim , selektywnym i zależnym od kontekstu.

PVLT N ationa i Laufer budzi zdecydow anie więcej kontrow ersji niż wersja badająca znajomość słownictwa na poziomie recepcji. W wątpliwość podawany jest zwłaszcza sposób „sterowania luk”. Inna liczba liter powoduje bowiem, że jednostki testu nie mają porównywalnego stopnia trudności. Niejasny staje się w związku z tym , co podkreśla Read (2000: 125), k o n stru k t podlegający pom iarow i. Nie udało się również wykazać istotnej korelacji między w ynikam i osiąganymi przez uczących się na teście PLVT a rezultatam i innych pomiarów, co znacznie obniża jego atrakcyjność jako narzędzia badawczego.

2.4.I.6. Vocabulary Level Dictation Test

Testy-dyktanda badające kompetencję leksykalną uczących się języka angielskiego opracowali H.V. George (za: Wechse, Paribaht, 1996: 21) oraz Paul N ation (2001).

Vocabulary Level Dictation Test (VLDT) Nationa zbudowany jest z kilku aka­

pitów. Pierwszy składa się z wyrazów znajdujących się w przedziale frekwencyj- nym 1-500, drugi 501-1000 itd. Tekst dyktanda, podzielony na zdania lub frazy, odczytuje się jeden raz, przy czym każdy kolejny akapit nieco szybciej. Uczący się zapisuje cały tekst, p u n k ty otrzym uje jednakże wyłącznie za praw idłow y zapis wyrazów, które zostały wybrane do testowania.

P A R A G R A P H 1:

T h e d u ty to care / fo r th e m e m b e r s o f th e so c ie ty / lies w i t h th o s e w h o c o n tr o l it, / b u t s o m e tim e s g o v e r n m e n ts / re fu se to d e a l w i t h t h is p r o b le m / in a w ise w a y, / a n d f a i l to p r o v id e e n o u g h to e a t./ W h e n th is occurs m a n y o r d in a r y p e o p le suffer.

P A R A G R A P H 2:

O fte n t h e i r e c o n o m ic s itu a tio n / d o e s n o t p e r m i t th e m to c re a te / a s y s te m o f re g u la r sup p ly. / W h e n fo o d is scare, / th e p a tte r n o f d is tr ib u tio n / is g e n e r a lly n o t u n ifo r m . / In s o m e area s p r o d u c tio n / is s u ffic ie n t to s a tis fy t h e n e e d s o f t h e p o p u la tio n . / In o th e r s p o c k e ts o f p o v e r ty e x is ts 17.

(N a tio n , 2001: 429)

Jednojęzyczny Vocabulary Level Dictation Test bada proceduralne umiejętności uczących się. W tym przypadku pom iar kompetencji leksykalnej ma charakter bez­

pośredni i selektywny. Nie do końca jednak m ożna stwierdzić, czy jest on zależny od kontekstu, gdyż nie wiadomo, w jakim stopniu uczący się wykorzystują go, by prawidłowo zapisać poszczególne słowa.

17 Testow aniu podlegają słowa zapisane italiką.

Technika dyktanda jest niezm iernie rzadko w ykorzystyw ana w badaniach kompetencji leksykalnej, ponieważ wiele czynników znacząco u trud nia jej stan­

daryzację. Po pierwsze, nie opracowano żadnych wytycznych dotyczących tempa podaw ania tekstu, w yrażonych n a przykład liczbą słów n a m inutę; po drugie, uczący się, nie wiedząc, które w yrazy są przedm iotem testowania, mogą ich nie zapisać nie dlatego, że ich nie znają, lecz dlatego, że koncentrując się na innych, nie zdążą ich zanotować. Przeprowadzenie dyktanda wym aga zapewnienia również określonych w arunków akustycznych. Ponadto fakt, że ludzie obdarzeni dobrym słuchem, czyli trafniej dokonujący segmentacji strum ienia mowy, mogą praw id­

łowo zapisać w yraz, nie znając jego znaczenia18, a ci, którzy je błędnie zapiszą, mogą de facto je znać, również obniża poziom wiarygodności tej procedury.

2.4.2. Badania wskaźników tekstowych

Słownictwo użyte przez uczących się w wypowiedziach m ożna ująć w kategoriach liczbowych, obliczając następujące w skaźniki19:

- zróżnicowania leksykalnego, - specyficzności leksykalnej, - bogactwa leksykalnego, - gęstości leksykalnej,

- zaawansowania leksykalnego, - błędów leksykalnych,

- leksykalnego profilu wypowiedzi pisemnych.

Badania wskaźników tekstowych mają zawsze charakter pośredni, zanurzony.

Stopień zależności od kontekstu oraz selektywność testowania są natom iast uwa­

runkowane rodzajem instrukcji i wielkością m ateriału wyjściowego zadania, które należy wykonać.

Najczęściej badanym w skaźnikiem jest: w skaźnik zróżnicowania leksykalnego (WZL) wypowiedzi. Jest to stosunek liczby wyrazów niepowtarzających się wystę­

pujących w danym tekście do wszystkich w yrazów użytych przez autora (type­

token relation; relacja słownik-tekst); oblicza się go według wzoru:

g d z ie : W Z L - w s k a ź n ik z r ó ż n ic o w a n ia le k s y k a ln e g o , LW S - lic z b a w s z y s tk ic h słów ,

L S N - lic z b a s łó w n ie p o w ta r z a ją c y c h się.

18 Z najom ość relacji głoska-litera (formy) nie zawsze p rzek ład a się b ow iem n a znajom ość zn a­

czenia w y razu (treści pojęciowej).

19 W 2.4.2. term in y wyraz/słowo rozum iane są jako ciągi liter o d spacji do spacji (zob. Zgółkowa, 1987: 7).

W ysoka w artość w spółczynnika jest znakiem , że tekst zawiera dużą liczbę różnych wyrazów; niska wskazuje zaś, że piszący posługuje się niewielkim, stale powtarzającym się zasobem słownictwa. W skaźnik zróżnicowania leksykalnego wskazuje więc, czy autor wypowiedzi powiela niektóre jej fragmenty. Nie daje on jednakże żadnej informacji na temat rodzaju słownictwa zawartego w wypowiedzi.

Pary zdań:

C h ł o p a k id z ie z a d z ie w c z y n ą . M ło d z ie n ie c p o d ą ż a z a d z ie w c z ę c ie m . Je st j u ż ja s n o .

W s ta ł b la d y św it.

m ają identyczny w skaźnik zróżnicow ania leksykalnego, choć są świadectwem zdecydowanie innej kompetencji leksykalnej ich autorów20.

Badania wykazały ponadto, że w skaźnik ten jest wrażliwy na długość tekstu21, oraz że w ykazuje dużą zależność od popraw ności gram atycznej w ypow iedzi i liczby tematów w nim poruszanych (Vermeer, 2004).

W ariantam i w skaźnika zróżnicowania leksykalnego są:

- w skaźnik specyficzności leksykalnej (WSL) - w jego p rzy p ad k u z obliczeń wyklucza się wyrazy najczęściej używane, czyli zajmujące najwyższe miejsca na listach frekwencyjnych (np. 20 najczęściej używ anych czasowników, rze­

czowników itp.),

- w skaźnik bogactwa leksykalnego (WBL), k tó ry bierze po d uwagę nie tylko wspom niane powyżej relacje słownik-tekst, lecz także przynależność wyrazów używanych przez badanych do określonych przedziałów frekwencyjnych.

Twórcą WBL był A nne Vermeer (2004), który chciał ustalić wielkość zasobu słownikowego dzieci im igrantów oraz porów nać go z leksyką ich rówieśników, rodzimych użytkowników języka. Z dwumilionowego, specjalnie dobranego kor­

pusu słowoform22 wyłonił 26 000 leksemów, dzieląc je na dziewięć klas frekwencji różnej wielkości, określając jednocześnie, w jakim stopniu pokrywają one teksty przeznaczone dla dzieci (zob. tabela 8). Analizując uzyskane drogą elicytacji w ypo­

wiedzi, ustalał wielkość słownika, przydzielał jego elementy do poszczególnych klas częstości i porównywał pokrycie przez nie tekstu dzieci z pokryciem modelo­

wym. W fazie końcowej zaś, za pom ocą specjalnie opracowanej formuły, obliczał wielkość zasobu słownikowego badanych.

20 A nne V erm eer (2004) pokazał to n a przykładzie b ad ań kom petencji leksykalnej dzieci holen­

derskich. W skaźnik z ró żn ico w an ia bogactw a leksykalnego ich w ypow iedzi ustn y ch nie w ykazał żadnych różnic m iędzy nim i. Test definicji pozwolił natom iast na podział uczestników eksperym entu n a cztery g ru p y o zupełnie różnym poziom ie u m iejętności językowych.

21 Im krótszy tekst, ty m w skaźnik jest wyższy.

22 Pochodzącego z m ateriałó w audialnych i tekstow ych przeznaczonych dla dzieci p rzedszkol­

nych w H olandii.

T ab e la 8. L iczeb n o ść lis t w y ra zo w y ch a p o k ry c ie te k s tu - ujęcie W . S c h ro o te n a i A. V e rm ee ra (1994)

KLASA FREKWENCJI

LICZEBNOŚĆ LISTY

POKRYCIE TEKSTU w [%]

POKRYCIE KUMULOWANE [%]

1 1000 wyrazów 85,3 85,3

2 1000 wyrazów 6 91,3

3 1000 wyrazów 2,6 93,9

4 1000 wyrazów 1,5 95,4

5 1000 wyrazów 1 96,4

6 1500 wyrazów 1 97,4

7 1613 wyrazów 0,7 98,1

8 4577 wyrazów 1 99,1

9 13890 wyrazów 0,9 100

Ź ró d ło : S ch ro o ten , Verm eer, 1994, za: Verm eer, 2004.

W wypowiedziach uczących się można także badać: wskaźnik gęstości leksykal­

nej (WGL), czyli stosunek liczby słów niosących treść (autosemantycznych23) do wszystkich wyrazów użytych w tekście; oblicza się go według wzoru:

L W U g d z ie : W G L - w s k a ź n ik g ę s to ś c i le k s y k a ln e j,

LW A - lic z b a w y r a z ó w a u to s e m a n ty c z n y c h , L W U - lic z b a w y r a z ó w u ż y ty c h .

W skaźnik ten został opracow any przez Jeana Ure (1971) w celu w ykazania, że jednym z czynników różniących język pisany od języka mówionego jest liczba wyrazów autosemantycznych. W języku mówionym jest ich mniej niż 40%, w pisa­

nym - dużo więcej niż 50%. W skaźnik ten zastosowano także w badaniach przyro­

stu zasobu słownikowego uczących się, przyjmując założenie, że gęstość leksykalna prac pisemnych pow inna rosnąć w prost proporcjonalnie w stosunku do poziomu zaawansowania.

Kolejną m ożliwością jest badanie: w skaźnika zaaw ansowania leksykalnego (WZAL), który określa liczbę wyrazów rzadkich do wszystkich użytych w tekście.

Przy jego obliczaniu bierze się pod uwagę słowa o ściśle wyznaczonej randze, przy czym im wyższy jest procentowy udział takich wyrazów w słowniku uczących się, tym większy ich zasób leksykalny.

Term in w yraz rzadki nie jest jednakże rozum iany jednoznacznie. Badająca WZAL L innarud (1986) uznała na przykład, że są to słowa, które nie znalazły się

23 Za tak ie w g lottodydaktyce, zgodnie z m o rfologiczną k lasyfikacją części mowy, uw aża się rzeczow niki, czasow niki, p rz y m io tn ik i i przysłów ki (zob. Zgółkow a, 1992).

na listach skompilowanych na podstawie m ateriałów przeznaczonych dla Szwe­

dów uczących się języka angielskiego na określonym poziom ie zaawansowania.

Laufer z kolei (1991) uznała rzadkie wyrazy znajdujące się na listach słownictwa akademickiego.

Jednym ze sposobów badania zasobu leksykalnego uczących się jest także usta­

lanie profilu leksykalnego prac pisemnych uczących się (PFL). Metoda ta została opra­

cowana przez Laufer i N ationa (1995). Naukowcy wyszli z założenia, że częstość występowania wyrazów w tekstach, z którym i stykają się uczący się, ma znaczący w pływ na kolejność ich opanowywania, to znaczy im wyższa frekwencja danego słowa, tym większe prawdopodobieństwo, że zostanie szybciej opanowany. Idąc tym tropem, podzielili zasób słownikowy angielszczyzny na cztery grupy (zob. tabela 9).

T ab e la 9. C z te ry g r u p y sło w n ic tw a w ję z y k u a n g ie ls k im w y d z ie lo n e n a p o tr z e b y PFL POZIOM 1 pierwszy 1000 wyrazów najczęściej występujących w języku angielskim POZIOM 2 drugi 1000 wyrazów najczęściej występujących w języku angielskim POZIOM 3 w yrazy z University Word List

POZIOM 4 pozostałe wyrazy Ź ró d ło : Laufer, N a tio n , 1995.

Określenie profilu leksykalnego wypowiedzi jest zabiegiem polegającym na:

D e k o n s t r u k c j i j e d n o s te k t e k s tu d o p o z io m u j e d n o s te k p o d s ta w o w y c h , a n a s tę p n ie p r z y p is a n ie ic h d o w y r ó ż n io n y c h p o z io m ó w fre k w e n c ji i p ro c e n to w e o k re ś le n ie w ie l­

k o ś c i p o s z c z e g ó ln y c h p rz e d z ia łó w . J e d n o s tk ą t e k s tu w ty c h b a d a n ia c h , p o d o b n ie j a k w w ię k sz o śc i a n a liz ilo ś c io w y c h , je s t w y ra z tek sto w y , czy li e le m e n t o d sp a c ji do sp a c ji24 (S e re tn y w d r u k u ) .

Profil leksykalny wypowiedzi uczącego się jest to stosunek wyrazów z poszcze­

gólnych poziomów do wszystkich użytych przez niego w tekście (zob. tabela 10).

T ab e la 10. P rz y k ła d o w y p ro fil lek s y k a ln y p r a c y liczącej 500 w y ra z ó w

POZIOM LICZBA W YRAZÓW PROCENT

POZIOM 1 315 65%

POZIOM 2 100 20%

POZIOM 3 50 10%

POZIOM 4 25 5%

Ogółem 500 100%

Ź ró d ło : op raco w an ie w łasne.

24 C hoć m o żn a m ieć wiele zastrzeżeń do takiego podejścia, jest ono jedynym stosow anym we w szystkich b ad an iac h o ch arak terze statystycznym .

Walidacji procedury pom iaru dokonano, porównując profil leksykalny w ypo­

wiedzi rodzimych użytkow ników języka angielskiego oraz cudzoziemców. Braki uczących się widać było szczególnie wyraźnie w obszarze słownictwa należącego do obszaru drugiego oraz do tak zwanej leksyki akademickiej (zob. tabela 11).

T ab e la 11. P ro fil le k s y k a ln y p r a c y u c zą cy c h się i ro d z im y c h u ż y tk o w n ik ó w ję z y k a RODZIMI UŻYTKOW NICY

- PRACE PISEMNE

RODZIMI UŻYTKOW NICY - W YPOW IEDZI USTNE

UCZĄCY SIĘ NA POZIOMIE C

0 -1 0 0 0 70% 80% 88%

1001-2000 10% 5% 3%

lista akademicka 10% 5% 3%

inne 10% 10% 6%

Ź ró d ło : Laufer, N a tio n , 1995.

Nieco inny charakter ma wskaźnik błędów leksykalnych (WBL), który oblicza się według wzoru:

W B L = - LB- LF g d z ie : W B L - w s k a ź n ik b łę d ó w le k s y k a ln y c h ,

LB - lic z b a f o r m b łę d n y c h , LF - lic z b a w s z y s tk ic h fo rm .

Dzięki zastosow aniu tej form uły możliwe jest obliczenie proporcji form lek­

sykalnych błędnie użytych przez uczącego się w stosunku do liczby wszystkich, których znajomością się wykazał. Jest to zatem, na co słusznie zwraca uwagę Read (2000), pom iar nie tyle bogactwa, ile ubóstwa leksykalnego.

P rocedura ta tru d n o poddaje się standaryzacji. C zynnikiem pierw szym są

P rocedura ta tru d n o poddaje się standaryzacji. C zynnikiem pierw szym są

W dokumencie Kompetencja leksykalna uczących się języka polskiego jako obcego w świetle badań ilościowych (Stron 86-98)