Przyznające szczególne uprawnienia żonie

Niekiedy postanowienia umowy przyznawały szerokie uprawnienia żo-nie, tym samym korzystniej kształtowały jej pozycję majątkową.

W ten sposób uregulowali swoje wzajemne stosunki majątkowe m. in. Woyciech Wierzchleyski i Marya vel Maryanna Benklewska, którzy zawarli intercyzę w obecności Kajetana Szczawińskiego. Co prawda deklarowali oni przyjęcie ustroju rządu posagowego266, jednak wprowadzili dodatkowo na-stępującą klauzulę – „Marya vel Maryanna Benklewska mocna będzie Ma-jątkiem swym bez assystencyi męża i osobistego upoważnienia dowolnie zarządzać, służyć jey będą na własność wszelkie przychody z Dochodów, z obopólnych prac i oszczędności naróść mogące, lub z jakiegokolwiek źró-dła przybyłe, i nie będzie odpowiadać za żadne długi przyszłego męża swego Woyciecha Wierzchleyskiego”267.

Z klauzuli tej wynika, iż intercyza zastrzegała na rzecz żony własność wynagrodzenia za pracę otrzymywanego przez któregokolwiek z małżon-ków, oszczędności oraz wszelkich przychodów. Ponadto w skład jej mająt-ku miały wchodzić również składniki majątkowe nabyte przez małżonków w czasie trwania małżeństwa w inny sposób. Żona została także upoważnio-na do swobodnego zarządzania swoim majątkiem, to zupoważnio-naczy, że do dokony-wania czynności prawnych nie potrzebowała obecności męża ani jego zgody. Została też zwolniona z odpowiedzialności za jego długi. Marya vel Maryanna Benklewska uzyskała zatem uprawnienia znacznie wykraczające poza ramy rządu posagowego uregulowanego w KCKP.

W powyższej umowie nie wyjaśniono przyczyn przyznania żonie tak szcze-gólnej pozycji. Być może wynikała ona z faktu, iż narzeczona była osobą dość zamożną. Już w komparycji aktu notarialnego zaznaczono, że utrzymywała się z własnego majątku, który składał się z nieruchomości, ruchomości oraz wie-rzytelności i został oszacowany na kwotę przekraczającą 1700 rubli srebrem268. Natomiast sytuacja majątkowa męża nie została przedstawiona w umowie, co skłania do wniosku, iż posiadał niewielki majątek albo w ogóle go nie miał.

266 Ibidem, sygn. 23, akt nr 71 z 27 I (8 II) 1858 r., s. 1.

267 Ibidem, s. 2.

Ludwik Ginter i Juljanna Ebert podobnie uregulowali stosunki majątkowe. Zastrzegli wyraźnie, iż majątek stanowiący własność męża w chwili zawarcia małżeństwa miał pozostać jego odrębną własnością, zaś „wszelki dorobek w czasie małżeństwa będzie należał w całości do Juljanny Ebert”269. Zatem tak-że w tej umowie żonie zostało przyznane prawo własności wszelkich składni-ków majątkowych nabytych w czasie trwania małżeństwa niezależnie od spo-sobu ich nabycia.

W przeciwieństwie do poprzedniej intercyzy, powyższa umowa nie powie-rzała żonie zarządu majątkiem stanowiącym jej własność, co było zdecydowa-nie mzdecydowa-niej korzystne dla żony, gdyż prawo to przysługiwało mężowi na podsta-wie przepisów ustawowych.

Również w tym przypadku trudno ustalić, dlaczego nupturienci przyznali żonie własność całego majątku nabytego w czasie trwania małżeństwa. Tym razem jednak to mąż, włościanin, posiadał majątek, którego wartość oszacował na 1275 rubli. Natomiast żona wniosła jedynie wyprawę, zaś po śmierci męża miała otrzymać z jego majątku kwotę pieniężną w wysokości 450 rubli270.

O ile w intercyzie zawartej przez Ludwika Gintera i Juljannę Ebert nuptu-rienci wskazali tylko za pomocą ogólnej klauzuli, iż własność żony miały stano-wić wszelkie składniki majątkowe nabyte przez małżonków w czasie trwania małżeństwa, o tyle w innych aktach wyszczególniano je przez określenie spo-sobów ich nabycia.

W jednej z takich intercyz, spisanej przez Kajetana Szczawińskiego, Jan Got-tfried Taychman i Augusta Radke włączyli do majątku żony przychody uzyskane z mienia stanowiącego jej odrębną własność oraz przychody uzyskane z mająt-ków nabytych przez któregokolwiek z małżonmająt-ków w drodze spadkobrania, daro-wizny lub dzięki przypadkom losowym już w czasie trwania małżeństwa. Włas-ność żony miało również stanowić wynagrodzenie za pracę i oszczędności271.

Mimo iż nupturienci deklarowali w tej umowie, że wprowadzają rząd posagowy, należy uznać przyjęty przez nich ustrój majątkowy za nietypowy. Świadczy o tym przyznanie żonie prawa własności w stosunku do szerzej oznaczonego niż w kodeksie zakresu majątku.

Podobne zastrzeżenie zamieścili Karól Trantz i Marya Frydrych. Oni rów-nież wskazali, iż wprowadzają ustrój rządu posagowego272. Jednak przyznali

269 Ferdynand Szlimm, sygn. 13, akt nr 5523/103 z 2 (14) II 1870 r., s. 2.

270 Ibidem, s. 1–2.

271 „Paragraf Pierwszy Jan Gottfried Tajchman wdowiec i Augusta z Langów po Micha-le Radke wdowa mając zamiar zawrzeć z sobą związki małżeńskie i na przyszłość urządzają stosunki majątkowe pod Rządem posagowym, dorobki zaś służyć mają wyłącznie Żonie od Majątków jakie poniżey wyrażone będą i z obopólnych prac i oszczędności przybyć mogące iak również od tych które im później Losem przez darowiznę lub spadek przybyć mogą” – Kajetan Szczawiński, sygn. 19, akt nr 2040 z 25 V (6 VI) 1856 r., s. 1.

żonie własność wszystkich przychodów pochodzących z majątku będącego jej własnością w chwili zawarcia małżeństwa oraz z majątków nabytych póź-niej przez któregokolwiek z małżonków w drodze dziedziczenia lub darowi-zny273.

Zgodnie z treścią umowy to żona posiadała większy majątek. Jej włas-ność stanowiła nie tylko wyprawa, ale również suma pieniężna w wysokości 900 rubli srebrem. Natomiast majątek męża składał się tylko z ruchomości domowych274.

W kolejnej intercyzie wprowadzającej nietypowy ustrój majątkowy, zawartej przez Augusta Auricha i Karolinę Pitsch, nupturienci zastrze-gli, „że wszelkie dorobki od Majątku mężowskiego służyć będą przyszłej Małżonce, nie wyłączając od dorobków i tego co im przez Spadek daro-wiznę lub losem przybyć może”275. Własność żony miały zatem stanowić, przychody pochodzące z majątku męża oraz składniki majątkowe nabyte przez małżonków w drodze dziedziczenia, darowizny lub dzięki przypad-kom losowym.

W umowie nie wskazano, czy żona posiadała w chwili zawarcia małżeń-stwa jakiś majątek, poza darowaną jej w intercyzie ¼ majątku mężowskiego, oszacowaną na 70 rubli srebrem276. Przychody z tego majątku także miały być własnością żony.

Jeszcze inaczej uregulowali swoje wzajemne stosunki majątkowe Icek Michał Lasman i Sura Marya Rosenfeld. Majątek dorobkowy, to znaczy naby-ty przez nich w czasie trwania małżeństwa, poddali wspólności majątkowej, jednak wspólność ta charakteryzowała się nierównymi udziałami. Żonie mia-ło przysługiwać prawo do ⅔ części majątku dorobkowego, zaś mężowi do ⅓. Natomiast mienie stanowiące własność każdego z małżonków w chwili zawarcia małżeństwa, to znaczy nieruchomość męża oraz wyprawa i kwo-ta pieniężna w wysokości 300 rubli przysługująca żonie, miały pozoskwo-tać ich odrębną własnością277. Ponieważ do umowy nie wprowadzono postanowień poddających te majątki rozdzielności majątkowej lub rządowi posagowemu, w oparciu o zasadę, zgodnie z którą w razie braku odmiennej regulacji stosu-je się przepisy o ustroju ustawowym, należy przyjąć, iż podlegały one ustro-jowi wyłączności majątkowej.

273 „[…] wszelki dorobek po zawartym ślubie religijnym, już to od summy posagowej wyżej wyrażonej, już to w przyszłości bądź przez spadek bądź też darowiznę na rzecz które-gokolwiek z narzeczonych przypaść mogących przybyły, stanowić będzie wyłączną własność niedoszłej jego małżonki Maryi Frydrych na rzecz której tegoż dorobku niniejszym zupełnie zrzeka się” – ibidem, s. 3.

274 Ibidem, s. 1–3.

275 Kajetan Szczawiński, sygn. 22, akt nr 349 z 12 (24) VII 1857 r., s. 1.

276 Ibidem, s. 1–2.

Kodeks Cywilny Królestwa Polskiego nie zakazywał określenia małżeń-skich stosunków majątkowych w ten sposób. Natomiast różna wysokość udziałów we wspólności mogła zostać zastrzeżona przed 1826 r. na pod-stawie art. 1520 KN278. Dopuszczalne było przede wszystkim ustanowienie nierównych udziałów przypadających małżonkom, skutkujące także takim samym udziałem małżonków w długach wspólności279. Być może wpływało to na praktykę również po 1826 r.