Wskazanie stopnia przyczyniania się do ponoszenia ciężarów małżeństwa . 194

Zwykle w intercyzach nie określano stopnia, w jakim małżonkowie po-winni przyczyniać się do ponoszenia ciężarów małżeństwa. Wyjątkiem była umowa spisana przez Kajetana Szczawińskiego, w której przyszli małżonko-wie nałożyli taki obowiązek na męża, określając zakres obowiązku na 100 rubli srebrem rocznie263. Zamieszczone w intercyzie zastrzeżenie miało ory-ginalny charakter, bowiem nie wprowadzono go do żadnego innego aktu.

261 „[…] owe ruchomości z garderoby i sprzętów składające się, iak niemniey to wszyst-ko co w pożyciu małżeńskim, przez pracę, los lub darowiznę przybędzie, stanowić ma wspól-ność majątkową obojga małżonków” – Ferdynand Szlimm, sygn. 2, akt nr 640/573 z 5 (17) X 1864 r., s. 1.

262 „[…] wszelkie majątki jakie August Schröter i Łucya Julianna z Sadowskich Schröter obecnie posiadają jako i te, które w czasie pożycia małżeńskiego przez spadek, darowiznę, pracę, procenta, nabycia dóbr ruchomych i nieruchomych przybędą, stanowić będą wspólną dla obojga małżonków własność” – Władysław Hertzberg, sygn. 9, akt nr 2012/319 z 5 (17) VI 1872 r., s. 1–2.

4.1.3. Zastrzeżenie niezbywalności majątku

Niekiedy do intercyz zastrzegających ustrój rządu posagowego i wspól-ności dorobkowej wprowadzano zastrzeżenie niezbywalwspól-ności. Dokonano tego np. w umowie spisanej przez Kajetana Szczawińskiego. Zastrzeżenie odnosiło się do nieruchomości przekazanej w drodze darowizny na rzecz przyszłej żony Maryi Folkman przez jej ojca, Jana Folkmana. Nieruchomość ta miała podlegać rządowi posagowemu. Dożywotnie zastrzeżenie niezby-walności obejmowało zakaz sprzedaży, zamiany i obciążania tejże nierucho-mości bez zgody darczyńcy wyrażonej na piśmie264.

Podobne ograniczenie wprowadzili do intercyzy Markus Blumenthal i Anna Böhm. Zastrzegli oni nieobciążalność majątku stanowiącego własność przyszłej żony w chwili zawarcia małżeństwa. Majątek ten stanowiła kwota pieniężna w gotówce w wysokości 4000 rubli srebrem oraz wyprawa o war-tości 1000 rubli srebrem, które zostały przekazane Annie Böhm przez ojca. Markus Blumenthal potwierdził odbiór powyższego majątku, zabezpieczył go na całym swoim majątku oraz zezwolił na wpis do hipoteki. Mienie to, wraz z wszelkimi składnikami majątkowymi nabytymi przez żonę w czasie trwania małżeństwa w drodze dziedziczenia, darowizny i dzięki przypadkom losowym, miało stanowić jej posag i podlegało rządowi posagowemu. W in-tercyzie wskazano wyraźnie, iż nie mogło być ono obciążane żadnymi dłu-gami265.

4.1.4. Podsumowanie

Ustroje majątkowe łączące cechy dwóch ustrojów, takie jak wyłączność majątkowa i wspólność majątkowa oraz rząd posagowy i wspólność mająt-kowa były bardzo często przyjmowane przez nupturientów zawierających umowy w obecności łódzkich notariuszy. Pierwszy z nich, czyli ustrój wy-łączności majątkowej i wspólności majątkowej, został wprowadzony w 361

264 „[…] Nieruchomości ani sprzedawać ani zastawiać lub długami obciążać ani zamie-niać bez zezwolenia piśmiennego Jana Folkmana dopóki on żyie nie wolno” – ibidem, sygn. 19, akt nr 1894 z 14 (26) III 1856 r., s. 2.

265 „§ 2 Jakób Böhm na wyposażenie swey córki Anny Böhm daje gotowizną Rubli Sre-brem cztery tysiące i w wyprawie Rubli SreSre-brem tysiąc, które to obydwie Summy wynoszące Rubli Srebrem pięć tysięcy Markus Blumenthal z rąk Jakóba Böhm odebreł, i zodbioru owego w uroczystey formie prawa kwituje, i takową summę posagową Rubli Srebrem pięć tysięcy Markus Blumenthal przyszłey swey Małżonce Annie Böhm na całym swoim Majątku teraz posiadanym i wprzyszłości posiadać mogącym zabezpiecza i hypotecznie zabezpieczyć teyże Annie Böhm lub jey Rodzicom albo jednemu z jey krewnych bez swego wpływu dozwala któ-ren to posag Żony żademi długami obciążany bydź nie może ani nawet to co jey w przyszłości przez Spadek darowiznę lub losem przybyć może żadnym obciążeniom nie ulega i stanowić ma jey posag” – ibidem, sygn. 23, akt nr 92 z 11 (23) II 1858 r., s. 1–2.

intercyzach, zaś drugi – w 246 aktach. Świadczy to o tym, iż w znacznym stopniu odpowiadały one warunkom społecznym i interesom majątkowym małżonków.

Zasady funkcjonowania żadnego z owych ustrojów nie były jednak jedno-lite, ze względu na wprowadzanie do umów rozmaitych kombinacji w zakresie poddawania poszczególnych składników majątkowych wyłączności majątko-wej, ewentualnie rządowi posagowemu, albo wspólności. Nupturienci rozma-icie regulowali granice wspólności, począwszy od bardzo wąskich, gdy miała ona obejmować tylko majątek nabyty przez małżonków w czasie trwania mał-żeństwa w sposób inny niż w drodze dziedziczenia, darowizny i dzięki przy-padkom losowym, do niezwykle szerokich, gdy przyszli małżonkowie podda-wali jej nie tylko wszystkie te składniki majątkowe, ale również część majątków będących ich własnością w chwili zawarcia małżeństwa. Zatem relacje te były kształtowane przez przyszłych małżonków w zależności od ich potrzeb.

Takie same rozwiązania stosowano także w umowach, w których po-sługiwano się terminem wspólności dorobkowej albo wspólności prawnej. Owe rozmaite uregulowania w zakresie składu majątków będących odrębną własnością każdego z małżonków oraz majątku wspólnego nie świadczyły o wprowadzeniu szczególnego ustroju majątkowego, ale wskazywały jedy-nie na stosowajedy-nie innego nazewnictwa na oznaczejedy-nie ustroju wyłączności majątkowej i wspólności majątkowej albo rządu posagowego i wspólności majątkowej.

W intercyzach przyjmujących ustrój rządu posagowego i wspólności majątkowej, poza nielicznymi przypadkami, nie wprowadzano zastrzeżenia niezbywalności. Zatem nie wskazywano, które ze składników majątkowych będących własnością żony nie mogły być zbywane lub obciążane, a w przy-padku wierzytelności zabezpieczonych hipoteką – realizowane. Być może pomoc w tym zakresie mogą stanowić zamieszczane w umowach wylicze-nia składników majątkowych podlegających rządowi posagowemu, wskaza-nych z punktu widzenia czasu lub sposobu ich nabycia. Przyjęcie takiej in-terpretacji pozwalałoby np. na zakwalifikowanie do majątku niezbywalnego składników majątkowych stanowiących własność żony w chwili zawarcia małżeństwa oraz nabytych przez nią później w drodze dziedziczenia, gdyby w umowie wyraźnie zastrzeżono, iż podlegały one rządowi posagowemu. Po-wstaje jednak pytanie o racjonalność niezbywalności, która utrudniała gos-podarowanie majątkiem (np. nie pozwalała na zabezpieczenie poszukiwane-go kredytu), a ponadto nie miała sensu przy majątkach drobnych.

Ustroje wyłączności majątkowej i wspólności majątkowej oraz rządu po-sagowego i wspólności majątkowej były atrakcyjne dla nupturientów z uwagi na ich elastyczność, możliwość dostosowania ustaleń intercyzy do sytuacji majątkowej przyszłych małżonków.