Złożenie podpisów przez osoby obecne przy sporządzeniu aktu

Ostatnim wymogiem obwarowanym sankcją nieważności był obowiązek złożenia podpisów pod aktem notarialnym przez wszystkie osoby

uczestni-69 „Przed Romanem Danielewiczem Rejentem Kancellaryi w Łodzi pod No 6 zamieszka-łym i urzędującym…” – ibidem, sygn. 7, akt nr 1924/628 z 19 (31) VIII 1875 r., s. 1.

70 Np. „Działo się w Kolonii Andrespol Gminie Bedoń w domu pod N 5. Okręgu Zgierskim Guberni Warszawskiey…” – Kajetan Szczawiński, sygn. 26, akt nr 438 z 2 (14) XI 1859 r., s. 1.

71 Jan Cichocki, sygn. 6, akt nr 3273/452 z 1 (13) VI 1862 r.; ibidem, sygn. 7, akt nr 3631/811 z 15 (27) XI 1862 r.

72 Np. Marcelli Jaworski, sygn. 17, akt nr 276 z 21 V (2 VI) 1868 r., s. 1.

73 Np. Ferdynand Szlimm, sygn. 18a, akt nr 7122/685 z 17 (29) VIII 1871 r., s. 1.

74 Np. Władysław Hertzberg, sygn. 2, akt nr 330/193 z 13 (25) V 1869 r., s. 1.

75 Np. Konstanty Płachecki, sygn. 11, akt nr 3010/443 z 13 (25) VII 1875 r., s. 1.

76 Np. Roman Danielewicz, sygn. 3, akt nr 699/42 z 27 I (8 II) 1874 r., s. 1.

77 Np. Władysław Hertzberg, sygn. 9, akt nr 2105/412 z 4 (16) VII 1872 r., s. 1.

78 Ferdynand Szlimm, sygn. 14, akt nr 5846/426 z 7 (19) V 1870 r., s. 1.

79 Kajetan Szczawiński, sygn. 22, akt nr 514 z 18 (30) X 1857 r., s. 1.

80 Marcelli Jaworski, sygn. 8, akt nr 485 z 4 (16) VII 1862 r., s. 1; ibidem, sygn. 22, akt nr 253 z 28 VII (9 VIII) 1870 r., s. 1.

81 Ferdynand Szlimm, sygn. 12, akt nr 4968/496 z 21 VI (3 VII) 1869 r., s. 1; ibidem, sygn. 40, akt nr 13752/1087 z 16 (28) VIII 1875 r., s. 1.

czące w jego sporządzeniu: notariusza, strony aktu oraz świadków82. Art. 14 ON, ustanawiając powyższy warunek, nakładał na notariusza obowiązek do-konania, na końcu aktu, wzmianki o złożeniu podpisów.

Co do zasady łódzcy notariusze poprawnie realizowali ten wymóg, a pod-pisy osób uczestniczących przy zawarciu umowy zawierały zwykle wskaza-nie imienia i nazwiska83. Były jednak od tego wyjątki, jak np. w jednym z ak-tów przyjętych przez Kajetana Szczawińskiego. Pod umową podpis złożyła matka narzeczonej – Franciszka Manczyk, podpis ten składał się z nazwiska oraz pierwszej litery imienia84. Takie przypadki zdarzały się często również w aktach pozostałych notariuszy: Leopolda Fryderyka de Brixena85, Jana Ci-chockiego86, Marcellego Jaworskiego87, Ferdynanda Szlimma88, Władysła-wa Hertzberga89, Konstantego Płacheckiego90 i Romana Danielewicza91 – łącznie miały one miejsce w 103 intercyzach.

Pod ośmioma intercyzami widnieją podpisy złożone alfabetem hebraj-skim. Obok nich osoba sporządzająca akt notarialny wpisywała alfabetem łacińskim imię i nazwisko osoby, do której ten podpis należał, np. „znaczy Hersz Beer Szwartz Marya Glitman”92. Podpisy te należały do nupturientów, ich rodziców oraz dziadków93.

Komisja Rządowa Sprawiedliwości, odnosząc się do wymogu złożenia podpisu przez notariusza, przyjęła 19 (31) VIII 1843 r., iż podpis ten powi-nien być czytelny94. W tym zakresie nie stwierdzamy żadnych uchybień, cho-ciaż nie zawsze lekcja nazwiska jest łatwa czy pewna.

Dokonując w treści umowy wzmianki o złożeniu podpisów, stosowano klauzule, takie jak: „własnoręcznie podpisali […]”95, „przez strony świadków i mnie Rejenta podpisany”96.

82 Art. 14 ON: „Akta podpisane będą przez strony, świadków i Notarjuszów, którzy powinni o tem uczynić wzmiankę na końcu aktu. Co się tyczy stron, nie umiejących lub nie mogących podpisać, Notarjusz o ich oświadczeniu w tej mierze powinien na końcu aktu uczynić wzmiankę”.

83 Np. Władysław Hertzberg, sygn. 6, akt nr 1102/3 z 22 XII 1870 r. (3 I 1871 r.), s. 3.

84 Kajetan Szczawiński, sygn. 25, akt nr 177 z 22 IV (4 V) 1859 r., s. 2.

85 Leopold Fryderyk de Brixen, sygn. 1, akt nr 284 z 1 (13) VIII 1842 r., s. 6.

86 Np. Jan Cichocki, sygn. 8, akt nr 3774/73 z 8 (20) I 1863 r., s. 3.

87 Np. Marcelli Jaworski, sygn. 23, akt nr 40 z 6 (18) II 1871 r., s. 3.

88 Np. Ferdynand Szlimm, sygn. 22, akt nr 8059/657 z 6 (18) VII 1872 r., s. 2.

89 Np. Władysław Hertzberg, sygn. 10, akt nr 2583/209 z 11 (23) III 1873 r., s. 3.

90 Np. Konstanty Płachecki, sygn. 11, akt nr 3255/689 z 28 X (9 XI) 1875 r., s. 3.

91 Np. Roman Danielewicz, sygn. 5, akt nr 1333/37 z 31 XII 1874 r. (12 I 1875 r.), s. 3.

92 Kajetan Szczawiński, sygn. 21, akt nr 231 z 7 (19) V 1857 r., s. 2.

93 Np. ibidem, sygn. 27, akt nr 20 z 5 (17) I 1860 r., s. 2; Marcelli Jaworski, sygn. 7, akt nr 309 z 6 (18) V 1862 r., s. 4.

94 S. Zawadzki, Prawo cywilne…, t. II, s. 873.

95 Np. Marcelli Jaworski, sygn. 14, akt 375 z 29 IX (11 X) 1866, s. 4.

W razie analfabetyzmu strony lub niemożności złożenia przez nią pod-pisu, notariusz był zobowiązany, na podstawie art. 14 ON, do wprowadzenia do aktu klauzuli o złożeniu przez stronę stosownego oświadczenia, w któ-rym wskazana byłaby okoliczność uzasadniająca brak podpisu. W praktyce prawie zawsze powoływano się na brak umiejętności pisania97. Wyjątkowo w intercyzie przyjętej przez Władysława Hertzberga wskazano, iż przyszły mąż „z powodu bólu w prawej ręce podpisać nie był w możności”98.

Oświadczenie o braku możliwości podpisania umowy powinno być za-mieszczone w treści aktu przed podpisami osób zdolnych do ich złożenia. Natomiast w sporadycznych przypadkach w tym zakresie pojawiały się nie-prawidłowości99.

W kilku przypadkach wystąpiły bardzo poważne uchybienia polegające na braku podpisu jednej z osób uczestniczących przy sporządzeniu umowy.

Do takiej nieprawidłowości doszło podczas zawierania umowy przez Wilhelma Daniela Sprengera i Katarzynę Barbarę Mann. Przy sporządzeniu aktu brała udział matka narzeczonej Anna Małgorzata Prajsentantz oraz jej drugi mąż Jakób Prajsentantz. Uczestnictwo tego ostatniego zostało odnoto-wane przez notariusza w komparycji aktu100. Było ono konieczne z uwagi na prawnie uregulowany brak samodzielności kobiety zamężnej.

Jednak Jakób Prajsentantz, choć – jak wynika z treści intercyzy – uczest-niczył przy jej sporządzeniu, nie złożył podpisu pod umową101. Nie wywo-ływało to niekorzystnych skutków z punktu widzenia ważności intercyzy, ponieważ Katarzyna Barbara Mann była już osobą pełnoletnią i mogła samo-dzielnie zawrzeć tego rodzaju umowę. Mogło to jednak wpłynąć na ważność złożonego przez matkę oświadczenia o posiadaniu przez córkę majątku oraz udzielonego jej w akcie przez matkę i ojczyma poręczenia w zakresie wy-dania tego mienia. Majątek ten miał zostać wydany przez brata narzeczonej po objęciu przez niego w posiadanie nieruchomości oznaczonej w umowie, w terminie nie późniejszym niż dwa lata od dnia zawarcia powyższej inter-cyzy102.

Znacznie poważniejsze konsekwencje mogło pociągnąć za sobą uchy-bienie, do którego doszło podczas spisywania przez Marcellego Jaworskiego innego aktu notarialnego. Podpisy złożyli nupturienci Łaja Lipnicka i Mates Kohn, ich ojcowie uczestniczący przy zawarciu w związku z małoletniością stron, rekognoscenci poświadczający tożsamość narzeczonego i jego ojca,

je-97 Np. „[…] przez narzeczonego tylko, świadków i mnie Rejenta podpisany, narzeczona bo-wiem oświadczyła, że pisać nie umie” – ibidem, sygn. 8, akt nr 2167/270 z 5 (17) V 1874 r., s. 3.

98 Władysław Hertzberg, sygn. 10, akt nr 2544/170 z 22 II (6 III) 1873 r., s. 3.

99 Np. Leopold Fryderyk de Brixen, sygn. 1, akt nr 122 z 4 (16) III 1842 r., s. 5.

100 Marcelli Jaworski, sygn. 8, akt nr 424 z 15 (27) VI 1862 r., s. 1.

101 Ibidem, s. 4.

den świadek oraz notariusz. Aktu nie podpisał drugi ze świadków wymienio-ny w umowie – Konstanty Żelazowski103. Brak podpisu tej osoby mógł skut-kować nieważnością aktu.