W globalnej przestrzeni energetycznej Chiny i Rosja występują w dwóch odmien
nychrolach. Pierwszy z krajów potrzebujesurowców, podczas gdy drugi posiada je wnadmiarze. Wposiadaniu Rosji są największe na świecie zasoby gazuziemnego, ponadto pozostaje ona największym globalnym eksporterem tego surowca. Rosyj ska gospodarka stoi jednak ciągle przed koniecznością podjęcia reform instytucjo
nalnych,które pozwolą zmniejszyć zależność surowcową. Wahania na światowych rynkachsurowcowych w przypadku krajówuzależnionychod sprzedaży surowców każdorazowo wywołują poważne kryzysy i zawirowania w polityce krajowej. Pro
blemem Moskwy pozostajestosunkowo duże uzależnienieodrynków europejskich, z uwagi na słabe zagospodarowanie wschodniej przestrzeni kraju w niezbędną infrastrukturę. Obawy w kontekście wzrastającej roli Chin w przestrzeni między narodowej przez lata stawiały projekty budowy linii przesyłowych na wschodzie pod znakiem zapytania. Pierwsze rozmowy natemat stworzenia ropociągu do Chin
Rosja w polityce energetycznej Pekinu 143
przeprowadzono już 1994 roku. Dużą aktywnośćna tympoluwykazywałówczesny potentat naftowy Jukos, który transportował do Chin tylko niewielkie ilości ropy.
Owocem tych zainteresowań był przedstawiony przez koncern w 2001 roku plan budowy rurociągu łączącego rosyjski Angarsk z chińskim Daqing. Pojawiały się także inne pomysły. Jednym z nich był forsowany przez Rosnieft projekt budowy linii przesyłowej do jednego z portów nad Oceanem Spokojnym. Zróżnicowanie stanowisk, jak równieżzawirowaniawokół samego Jukosu postawiły realizacjępo
wyższych pomysłów pod znakiem zapytania. Dopiero w grudniu 2004 roku rosyj skie władze, już jednak bez udziału Jukosu, podjęły decyzję o budowie rurociągu Wschodnia Syberia - Ocean Spokojny (Eastern Siberia Pacific Ocean - ESPO), prowadzącego z Tajszet, w okolicach Irkucka, do portu Koźmino koło Nachodki w Nadmorskim KrajuniedalekoWładywostoku nad Morzem Japońskim. To właśnie tam zaplanowanowybudowanie w pierwszejfazie realizacji projektu terminalu pa liwowego. Ropociągiem docelowomiała docieraćropana rynki dalekowschodnie, przede wszystkim do Chin, Japonii, Korei Południowej i Stanów Zjednoczonych.
Ostatecznie budowę zainicjowano wkwietniu 2006 roku. Kluczowe było uwzględ
nienie kierunku chińskiego w kontekście powodzenia całej inwestycji. Ogromne koszty i skala przedsięwzięcia, największego w historii rosyjskiegoprzemysłunaf
towego, sprawiały, że pominięcie Chin, pomimo tkwiących głęboko różnic, byłoby nierozsądne z ekonomicznego punktuwidzenia.
Budowa ropociągu Wschodnia Syberia - Ocean Spokojny stanowiła przede wszystkim odpowiedź na widoczne braki infrastrukturalne wtej części kraju. Prze
starzałe, alejednak stosunkowo liczne pasy przesyłowe na zachodzie kraju nadal korespondują ze smutną rzeczywistością na wschodzie pozbawionym tego atutu.
Nie ulegawątpliwości, że inwestycja ma przede wszystkim wymiar strategiczny.
Potwierdził to sam premier WładimirPutin podczas wizyty w Koźmino, w momen
cie zakończenia realizacji pierwszego etapu budowy, 28 grudnia 2009 roku. Pod
kreślił wówczas, że to „strategiczny projekt, który pozwoli wejść na nowe rynki regionu Azji-Pacyfiku”199. Jednocześnie pozwala usunąć nadmierne uzależnienie od krajów tranzytowych i stać się alternatywą wobec rynków europejskich200. To jednoznacznie pokazuje, iż Rosja traktuje tego typu inwestycje jako instrument wpływania na rzeczywistość międzynarodową,jak również element realizowanej geopolityki. Potwierdzenietakiej właśnie wizji możnajuż było odnaleźć w opubli
kowanym w 2003 roku dokumencie zatytułowanym Strategia energetyczna Rosji do 2020 roku, w którym podkreślono znaczenie sektora paliwowo-energetycznego dla rozwoju rodzimej gospodarki. W dokumencie czytamy, iż stanowi on ważny instrument działania w polityce wewnętrznej i zagranicznej państwa. Tym samym miejsce na światowych rynkach energetycznych w znacznym stopniu wpływa na
Putin Says Pacific Oil Pipeline ‘Strategic Project', RIA Novosti, 28 XII 2009.
200 Putin Says No Problem with Filling Strategic ESPO Pipeline, RIA Novosti, 29 XII 2009.
geopolityczne możliwości oddziaływania201. O znaczeniu, jakieprzypisują Rosjanie rynkom azjatyckim, świadczą aspiracje zwiększenia w ciągu dwóch najbliższych dekad eksportu ropy i produktów ropopochodnych do tej części świata z obecnych 6 do 22-25%, agazu ziemnegoz 0 do 19-20%202. Toodważnadeklaracjazuwagi na fakt, iż do tej pory około 90% rosyjskiej ropytrafiało na rynki europejskie. Budo
waropociągu w kierunku Pacyfiku pozwoli Rosji nieco zdywersyfikować eksport surowców. Jednocześnie zainicjowanie eksploatacji złóż naftowych oraz gazowych we Wschodniej Syberiistwarza dodatkowo szansę uruchomienianowych pokładów dotąd nieeksploatowanych, co jestszczególnie ważne w obliczu spadającego wy dobycia w obszarze Zachodniej Syberii. Zasoby te nie są co prawda tak pokaźne, jak w zachodniej częścikraju, gdzie znajduje się około trzech czwartychkrajowych
złóż ropy i gazu, ale trudnobyłoby je pominąć. Wydaje się, iż Chiny doskonale ro zumieją rosyjski punkt widzenia, stwarzającdoskonałą alternatywę dla Rosji. Wen Jiabao podczasodbywającego sięw listopadzie 2011 roku piątego Chińsko-Rosyj-skiego Forum Biznesowego (Sino-Russian Business Summit Forum) zaznaczył, że duży i zarazem stabilny popyt Chin na surowce energetyczne nie tylko przynosi ogromne korzyści ekonomiczne Rosji, ale również wspomaga dywersyfikację tam tejszegorynkuenergii203.
201 Energeticzeskaja strategia Rosiji na period do 2020 goda [Strategia energetyczna Rosji do 2020 roku], “Rossijskaja biznes gazeta” 2003, 30 IX.
202 Energy Strategy of Russia for the Period up to 2030, approved by Decree No. 1715-r of the Institute of the Government of the Russian Federation dated 13 November 2009, Moscow 2010, s. 23.
203 Su Qiang, Ai Yang, Wen Vows Inwestment in Russia, „China Daily”, 25 XI 2010.
204 J. Henderson, The Strategic implications of Russia’s Eastern Oil Resources, The Oxford Institute for Energy Studies, I 2011.
Kierunek azjatyckipozostaje dla Rosji niezwykle ważny zarówno z ekonomicz
nego, jak i geopolitycznegopunktu widzenia. Doktor James Henderson z Oxfordz-kiego Instytutu Studiów Energetycznych (TheOxford Institute for Energy Studies) w swoim raporcie zatytułowanym The Strategic Implications of Russia's Eastern Oil Resources wprost pisał, iżAzja stajesiędla Moskwy strategicznym kierunkiem sprzedaży ropy naftowej. Z Rosji do Chin w ciągu najbliższej dekady trafiać bę dzieokoło600 tys.baryłek ropydziennie. Rurociągiem ESPO docelowo mapłynąć 1,6minbaryłekdziennie, co znacząco podkreśla istotę realizowanegoprojektu. Ta kieinformacje mogą być przyjmowane z dużym niepokojem na Bliskim Wschodzie.
Rosja możebowiem podważyć pozycję największych producentów ropynarynkach azjatyckich.Abytak się jednak stało, potrzebne sąduże inwestycje, wsparcie rządo we i zagwarantowany dostęp do rynku204. Na ocenę skuteczności takiego scenariu
sza musimy jednak poczekaćkilka lat.
Całkowita długość ropociągu ESPO budowanego wdwóch etapach mawynieść łącznie 4857km, z kolei przepustowość 80 minton rocznie. Pierwszy etapinwesty cji został ukończony po ponad trzech latachbudowy. 28grudnia 2009 roku premier Władimir Putin dokonał oficjalnego otwarcia połączenia z Tajszetu (w obwodzie
Rosja w polityce energetycznej Pekinu 145
irkuckim) do Skoworodino (w obwodzie amurskim) liczącego 2757 km długości, o przepustowości 220,5 min baryłekrocznie(30minton).Stamtąd początkowo ropa będzie transportowana koleją do portuKoźmino. Dopiero wkolejnej fazieprojektu, zaplanowanej na lata 2014-2015, zostaniezbudowany ropociąg do portu Koźmino o długości 2100 km i przepustowości 367,5 min baryłek rocznie (50 min ton)205. Do tego czasu ma się również zwiększyćprzepustowość pierwszego odcinka - do 80 min ton (1,6 minbaryłek dziennie, 220 tys.ton dziennie). Zgodnie z informacja
mi podanymi przez spółkę Transnieft, zarządzającą przesyłem ropy, pierwszaczęść projektu pochłonęła sumę381 mid rubli (13 mid USD). Szacuje się, iż druga część inwestycji będzie kosztowała 323 midrubli (II midUSD)206. Należy równocześnie wspomnieć o budowie portu Koźmino w pierwszej fazie realizacji projektu, która pochłonęła dodatkowe 60 mid rubli (2 mid USD)207. W tej sytuacji łączny koszt tej części projektu sięgnął pułapu 15 mid USD. W 2010 roku ropociągiem ESPO popłynęło 15 min ton ropy.Wartojednak zauważyć, że projekt odpoczątku nie był pozbawiony słabości, które będą się szczególnie ujawniać w ciągu najbliższych lat. Wojciech Konończuk z Ośrodka Studiów Wschodnich podkreślał, że głównym źródełem surowca dla ropociągu będą pola naftowe Wankor w Zachodniej Syberii.
Z owych 15 min ton surowca, którepopłynęło w 2010 roku, aż 11 min pochodzi
ło z tego źródła. Złoża wschodniosyberyjskie na obecnym etapie nie są w stanie zapewnić wystarczającego wydobycia. Pułap 70-80 min ton rocznie będzie zatem możliwy do realizacji wedle optymistycznych założeń dopiero za dwadzieścia lat.
Dodatkowo zwracają uwagę stosunkowo wysokie koszty związane zeksploatacją linii przesyłowej. Wyznaczona przezTransnieft wysokość taryfy transportowej na poziomie 55 USD za tonę jest znacznie niższaaniżeli realny koszt przesyłutą trasą wynoszący 130USD, co oznacza,że Transnieftw początkowejfazie zdecydowałsię subsydiowaćtransportsurowca na rynki dalekowschodnie208.
205 Putin Says Pacific Oil Pipeline...
206 Transneft to Spend $11 Billion on Second ESPO Stage, RIA Novosti, 4 V 2010.
207 Putin Says Pacific Oil Pipeline...
208 W. Konończuk, Rosja uruchomiła ropociąg do Azji, „Tydzień na Wschodzie” 2010, nr 1 (119), Ośrodek Studiów Wschodnich.
lm China, Russia Oil Pipeline Scheduled for Running on Oct. 31, „People's Daily” (Xinhua), 15 VI 2010.
Ważną częścią projektu budowyropociągubyła budowa odgałęzienia do Państwa Środka o przepustowości 30 min ton rocznie. Pod koniec października 2008 roku koncerny Transnieft i China National Petroleum Corporation,w obecnościpremie
rów obydwóch krajów, WładimiraPutina i Wen Jiabao, podpisały w Moskwie po
rozumienie w sprawie budowy fragmentu biegnącego ze Skoworodinodo granicy z Chinami (72 km). Dalszą część konstrukcji, którapołączyła nadgraniczne miasto Mohe zDaqing,o długości927 km, Chińczycyrozpoczęli budować wpołowiemaja 2009 roku. Zgodnie z planem, 31 października 2010 rokuzakończyli budowę tego odcinka209.W rezultacie 1 stycznia następnego roku popłynęły już pierwsze dostawy
ropy. Dzięki tej inwestycji Chiny uzyskały możliwość zaopatrywania północno--wschodnich części kraju wrosyjską ropę.
W ramach porozumień związanych z udzielaniem kredytów w zamian zagwa rantowane dostawy ropynaftowej w połowie lutego 2009roku, podczas wizyty ro syjskiego wicepremiera Igora Sieczina w Pekinie, doszło do podpisania pomiędzy Chinami a Rosją umowy kredytowej na dostawy ropy do Państwa Środka. Dzię ki uzgodnieniom z China Development Bank dwa rosyjskie koncerny naftowe, Rosnieft oraz Transnieft, otrzymały pożyczki w wysokości odpowiednio 10 oraz
15 mid USD w zamian za długookresowe dostawy ropy do Chin. Po powrociezPe kinu Sieczin przekazałdo wiadomości publicznej informację, iż Rosja zobowiązała się dostarczać do Chin 300 min tonropyw okresie dwudziestu lat, do 2030 roku210.
Kredyty stanowiły tym samym określoną formę przedpłaty za ropę, która będzie docierałado Państwa Środka.
210 C. Belton, China Lends Russia $25bnfor 25 Years of Oil, „Financial Times”, 17 II 2009.
211 Sino-Russian Crude Oil Refinery to Start, „Global Times” (Xinhua), 23 V 2011.
212 Cheng Guangjin, Energy Deals Mark 'New Era’, „China Daily”, 28 IX 2010.
W przestrzeni energetycznejtonie jedyne wspólneprzedsięwzięcie. Istotny pro jektdotyczy budowy rafinerii w Tianjinie.Zgodniez planem budowa miałarozpocząć
się w drugiej połowie 2011 roku. Inwestycja Oriental Refinery, o wartości 30 mid RMB (4,62 mid USD), stanowi wspólne przedsięwzięcie Petrochina oraz Rosneft.
Rafineriamawprzyszłości przetwarzać 13 minton ropynaftowej rocznie. Dzięki jej uruchomieniuprzewiduje sięw2015 roku roczny dochódnapoziomie60 midRMB.
Przewiduje się także, że rafineria będzie istotną częścią kolejnych inwestycji w sek torze petrochemicznym dokonywanych wtej strefie ekonomicznej211.
27 października 2010 roku w Pekinie Chiny i Rosja podpisały dokumenty w sprawie zintensyfikowania współpracy w obszarze energetycznym. Na uwagę zasługuje porozumienie pomiędzy CNPC a Gazpromem dotyczące uruchomienia dostaw gazu do Chin. Jak podała rosyjska agnecja Itar-Tass News Agency, Rosja planuje rozpoczęcie eksportu surowcado Państwa Środka w 2015 roku. Gazprom poinformował, że kontrakt miałby obowiązywać przez trzydzieści lat, począwszy od 2015 roku. W jego ramachChiny otrzymywałyby 30 mid m3 gazu rocznie. O zna
czeniu chińskiego kierunku świadczyła wypowiedź wicepremiera Igora Sieczina, cytowanego przez agencję Itar-Tass, że Rosja jest gotowa w pełni zaspokoić chiń skie zapotrzebowanie na gazziemny. Podkreślił, że współpraca dwustronnaw prze
myślegazowymma wymiar strategiczny,co stawia Rosję w roli naturalnego partne
ra Chin. Wśród innych uzgodnień osiągniętych wPekinie należy wspomnieć jeszcze o umowie pomiędzy CNPC a Transnieftem w sprawie obsługi odgałęzienia ropo ciągu ze Skoworodino do Daqing212. Rosyjskie ambicje związane z chęcią zaspoka
jania potrzeb Chin na gaz w takich ilościach znajdująuzasadnienie w podejmowa
nych planach inwestycyjnych. Wedle ministra energii Siergieja Szmatko Moskwa zamierza do2030 roku zainwestować w rozwój własnego sektoragazowego od 412 do 493 mid USD w cenach stałych z 1 stycznia 2010 roku. W ramach ogólnego
Rosja w polityce energetycznej Pekinu 147
planu rozwoju sektora gazowego roczna produkcja gazu ma dzięki temu wzrosnąć w 2030 rokudo poziomu 1 bln m3wobecdzisiejszych 650 mldm3213.
213 Russia to Invest over $400bn in Gas Sector by 2030 - Energy Minister, RIA Novosti, 11 X2010.
2I'1 W. Zhu, China to Import More Russian Coal, Lend $6 Billion, 7IX 2010, Bloomberg, http://
www.bloomberg.com/news/2010-09-07/china-will-take-more-russian-coal-imports-in-next-25- years-arrange-loan.html (13 IV 2012).
215 D. Korsunskaya, Russia Eyes 1/4 of World Nuclear Reactor Market-Putin, Reuters, 18 III 2010.
216 Russia Boosted Uranium Reserves by 70,000 Tons in 2009, RIA Novosti, 6 IV 2010.
WPekiniezawarto takżeporozumienie w sprawie współpracy w przemyślewę
glowym. Na początku września 2010 rokurosyjskie ministerstwo energii podało do wiadomości publicznej, iż Rosja dostarczy 15 min ton węgla doChin wokresiepię ciunajbliższych lat oraz ponad 20 min ton w ciągu następnych dwudziestu lat w za mian za kredytw wysokości 6mld USD. Pożyczkazostanie wykorzystana na moder
nizację sektora górniczego w Rosji, wtym zakupsprzętu górniczegooraz poprawę infrastruktury przesyłowej. Porozumienie przewidujetakże kooperację wdziedzinie wykorzystywaniazasobów węgla, jak również badań nad technologiami związany
mi z upłynnianiem surowca. W zakresie działalności wydobywczej Rosjanie będą współpracować z chińskimpotentatem węglowym ShenhuaGroup Corporation213214.
Przejawem współpracy energetycznej na innych polach staje się budowa przez Rosję reaktorów nuklearnych w Chinach. Moskwa bardzo intensywnie wkracza w obszar przemysłujądrowego. Aktualnie kraj ten kontroluje czwartączęść świa
towego rynkuzwiązanego zbudową i obsługą elektrowni jądrowych. AspiracjeRo sji sięgają jednak znacznie dalej, co zasugerował premier Władimir Putin podczas wizytyw Wołogodońsku, gdzie odbywało się spotkaniew sprawie rozwojuenergii nuklearnej. Podkreślił wówczas,żeRosja powinna wzmocnić swoją pozycję w tym sektorze i kontrolować niemniej aniżeli25% światowego rynku energii nuklearnej.
Moskwa zaplanowała w związku z tym przeznaczenie 6 mld USD na ten obszar w 2010roku.Celembędzie zwiększenie udziału energii nuklearnej wkrajowej kon
sumpcji energii z obecnego poziomu 16% do20% wperspektywie średniookreso wej oraz do 25-30% do 2030 roku. WRosji w ciągu dwóch dekadmiałoby powstać dwadzieścia sześć reaktorów nuklearnych, obok już działających trzydziestu jeden reaktorów w dziesięciu czynnych elektrowniach. Ważną częścią tych założeń bę dzie również skoncentrowanie się na projektach zagranicznych. Putin zaznaczył, że elektrownia budowana w Buszerze w Iranie zostanie uruchomiona w połowie 2010 roku. Podkreślił jednocześnie, iż Rosja podpisze kontrakty na budowędwóch reaktorów wsiłowniTianwan w Chinach. Wtymsamym miesiącu Moskwapoinfor mowała, że w Indiach wybuduje przynajmniej dwanaściereaktorównuklearnych215. Pozycję Rosjiwzmacnia takżefakt, iż w 2009 roku wyraźnie zwiększyła ona swoje rezerwy uranu do poziomu 70tys. ton, o czym poinformowała Federalna Agencja ds. SurowcówNaturalnych(Rosnedra)216.
Koniunktura gospodarcza wydaje się sprzyjać zarówno Chinom, jak i Rosji. Wmar cu2010 roku doszło do podpisaniapomiędzy Moskwą a Pekinem kolejnych piętnastu dokumentów dotyczących współpracy na sumę 1,6 mid USD, w obszarach związa
nych z gospodarką, technologią,energiąi infrastrukturą. Jednocześnie Rosjaniezapro
sili chińskie przedsiębiorstwa do inwestowania w regionie przygranicznym, w Kraju Nadmorskim. Wartość wzajemnych obrotów handlowychzostaław 2008 roku odnoto wana na rekordowym poziomie 58,8 mid USD. Wkolejnym roku spadła dopoziomu 38,8mid USD, ale było to w dużej mierze wynikiem zawirowań na światowych ryn kach finansowych217. Bardzo szybko, bo jużw 2010roku,zdołano powrócićdo pozio
mu z2008 roku. Zgodnie zdanymi Rosyjskiej Federalnej Służby Celnej wartość wza jemnych obrotów wyniosła 57,1 mid USD218. Chińskiimport z Rosji odnotował spadek
w skali rocznej o 19,1% i wyniósł 19,3 mid USD. Jednocześnieznacznie wzrósł eks port do Rosji chińskich produktów, boaż o 72,1% w porównaniu z rokiem poprzed
nim, do poziomu 37,8 mid USD219. Zdaniem Zhang Yujinga, przewodniczącego Chińskiej IzbyHandlowej Importerów i Eksporterów Maszyn i Produktów Elektro
nicznych (China Chamber ofCommerce for Import and Export of Machinery adn Electronic Products -CCCME), wartość obrotów handlowych pomiędzy Chinami aRosją przekroczy pułap 100 mid USDw 2015 roku. Samhandelmaszynami i pro duktami elektronicznymi powinien wtymczasieosiągnąć pułap 30 mid USD. Chi
ny, będącenajwiększymświatowymeksporteremtychproduktów i zarazemdrugim co do wielkości importerem, w samym tylko 2010 roku wyeksportowały do Rosji produkty elektroniczne za sumę 13,5 mid USD, co oznaczało wzrost o ponad 85%
w skali roku. Zhang wspomniał o zainteresowaniu rosyjskimi zaawansowanymi technologiami, możliwymi do wykorzystania przy produkcji wyposażenia dla po
szczególnych sektorów przemysłowych, takichjak lotnictwo, przestrzeńkosmiczna czyenergia jądrowa220.
217 China, Russia Vow Further Interregional Cooperation, Sign Deals, Xinhua, 21 III 2010.
218 Wedle danych ambasady chińskiej w Moskwie obroty handlowe w 2010 roku wyniosły 55,45 mid USD (wzrost o 43,2% w porównaniu z 2009 rokiem) - zob.: Russian businessman welcome further trade cooperation with China, „China Daily” (Xinhua), 27 IV 2011.
219 Zhou Siyu, Sino-Russia Trade Set to Rise, „China Daily”, 13 IV 2011.
220 Ibidem.
221 Russia Looks to China as Multipolar Partner, „Global Times”, 28 IX 2010.
Prezydent Dmitrij Miedwiediew w ekskluzywnym wywiadzie dla „People’s Daily Online” wewrześniu 2010 roku podkreślił, że rozwój relacji z Chinami sta nowi jeden z priorytetów rosyjskiej polityki zagranicznej. Elementem wspólnym pozostaje chęć wytworzenia układu z wieloma punktami odniesienia w świecie.
Zwróciłjednocześnie uwagę na pięć obszarów priorytetowych z punktu widzenia rozwojowegoRosji: komputeryzacja ikomunikacja, technologia jądrowa, medycy
na, lotnictwo oraz gospodarka energooszczędna. Przy tej okazji zaprosił chińskich przedsiębiorców do inwestowania w rosyjski przemysł wysokiej technologii. Zain teresowanieMoskwy budzi przede wszystkim sprawa rozwoju szybkich kolei, jak również zarządzanieportami221.
Rosja w polityce energetycznej Pekinu 149
W podobnym tonie o planach dalszej współpracy wypowiadają się sami Chiń czycy. PrzewodniczącyHuJintao wwywiadzie dla rosyjskich i kazachskichmediów w przeddzień wizyty w Kazachstanie w połowie czerwca 2011 roku oświadczył,że Chiny są gotowe do zacieśnienia współpracy z Rosją i innymi krajami produkują
cymi energię, aby wspólniechronić stabilność światowego rynku energii i osiągać wzajemne korzyści. Podkreślił, że jego kraj docenia znaczenie Rosji dla budowy bezpieczeństwa energetycznego Chin222. Niejako w rewanżuw tym samym czasie w Petersburgu rosyjski minister energetyki Siergiej Szmatko powiedział agencji Xinhua, że istniejąogromne możliwości oraz wielki potencjałdla rozwoju „unikal
nej”współpracyenergetycznejpomiędzyobydwoma krajami223.
222 China Eyes Energy Coopération with Russia, „China Daily” (Xinhua), 11 VI 2011.
223 Russia Sees Energy Co-Ор with China 'Unique, „China Daily” (Xinhua), 14 VI 2011.
224 China, Russia Sign Power Génération Deal, „Peoples Daily” (Xinhua), 18 VI 2011.
225 China to Establish Fund for Investment in Russia, „Peoples Daily" (Xinhua), 13 IX 2011.
226 Yu Maofeng, Gao Fang, Chinese Becomes Popular with Russian Learners, Xinhua, 21 III 2010.
227 Chinese Students in Russia Number Over 10,000, „China Daily” (Xinhua), 22 III 2007.
Potwierdzeniem tych słów było porozumienie zawarte 17 czerwca 2011 roku w Petersburgu przez China Yangtze Power oraz rosyjski EuroSibEnergo Compa ny w sprawie budowy trzech elektrowni we wschodniej Syberii o łącznej mocy 3,3 GW. W umowie wspominano o dwóch siłowniach w formie hydroelektrowni oraz jednym zakładzie zasilanym gazemziemnym224.
Podczas BajkalskiegoForum Gospodarczego (Baikal EconomieForum - BEF), które odbyło sięwewrześniu 2011 roku w Irkucku, wysoki rangą chiński urzędnik z Państwowej Komisji ds. Rozwoju i Reform (National Development and Reform Commission - NDRC) Wang Huajiang poinformował o planowanym ustanowie
niu specjalnego funduszu dla wsparcia chińskich inwestycji w Rosji. Środki finan sowe trafiałyby do chińskich małych i średnich przedsiębiorstw zainteresowanych inwestowaniem w Rosji. W dalszej fazie realizacji projektu przewiduje się także włączenie do niego Rosjan, co pozwalałobywspierać inwestorówobydwóchstron.
To kolejny krok podjęty przez Pekin i Moskwę w kierunku promowania współ pracy pomiędzy rosyjskim Dalekim Wschodem i Wschodnią Syberią a Północno--Wschodnimi Chinami225.
Rosja budzi coraz większe zainteresowanie w Chinach, o czym świadczy sta le rosnąca liczba studentów chińskich udających się na studia do Rosji. Obecnie prawie sto państwowych uniwersytetów w Rosji uruchomiło kursy języka chiń
skiego, z czego czterdzieści spośród nich usytuowało go w roli wiodącegojęzyka
skiego, z czego czterdzieści spośród nich usytuowało go w roli wiodącegojęzyka